Hawaii Holomua, Volume III, Number 262, 14 July 1893 — HOI NELE I KE ONE O HANAKAHI! [ARTICLE]

HOI NELE I KE ONE O HANAKAHI!

K A WEU O NA PALI O KALALAU Ai-uEA IA ? KOOLAU KE KANAKA KI PU ! HULI HOI MAI KA IWALANI. I ke kakahiak» Poakolu i hala iho la, ua ku mai la ka mokuahi Iwalani iloko nei o ke awa ma kana huakai huli hoi mai na aekai kaulana mai o Kalalau, kela awawa hoi kahi o ka papu o kela kanaka i kamailio nui ia a i hookaulana ia nn kona ki pu ana a make aku la he eha ola kino o ka poe i hele aku e hooko i na kauoha a ke Aupuni Pi Gi, oia no o Koolau. Na Hauwawa Haukuwewe. I ka ike ia ana o ka Iwalani a i kona neanawa e hookomo mai ana ma ka nuku o Mamala, ua holomama ae la ka lono ma na paia a ms na kuono o ke kulanakauhale nei e ahai ana i ka nuhou—eia ae ka Iwalani me na nuhou o 'ialalau, a fa« manawa ole ua lohe ia aku la na leo hauwawa haukawewe o ka lehulehu, e hoike ana i ko lakou mau manao like ole a me na kohokoho ana. U» lohe ia aku na kalahea kaena a kahi poe. ua paa 0 Koolau, « o ka kahi hoi, ua make, a o ka kahi eku hoi, ua ahai aku la ka pupuhi i ke keiki Koolau a ua nalo, a he nui na kohokoho Hke ole i lohe ia aku mawaena o ka lehulehu. Pau Kuhihewa. Ma ke koho*wale aku, ua aneane > e piha ke laueani kanaka i akoakoa ae makai o ka uwapu i ka manawa 1 pili mai ai ka moku s e kau ana • na helehelena o ke ano uluKu ma luna o lakou, i awili pu la me na | hiohiona o ke pihoihoi, e kali ana j me ka hamama o ko lakou mau ! pahukani no ka lohe aku i ka nuhou ano nui i ake ia e loaa mai. 0 i ka mea mua loa i halawai mai me ka ike a na maka o ka lehuiehu i j akwakoa aku. oia no na Koa a me na makai kuikawa a ke Aupnni Pi 1 Gi i hoouna aku n«i no Kalalau, • kuko mai ana iluna o ka moku.ua helea Pau ka Hi« a ka Haakei. aole hoi e Uke me na hiohiona o ka ulumahiehie i ko lakou manawa i

holo aku »i. a i oane »e ai kekahi o ! lakou i nei« mau huaolelo kaenm i ke pa’i ana iho i kana po a olelo aa la, **eia ka ka mea nana e hoouua aku ka elele e mauliawa ai K'X>lau!” Aka. ua haikea lakou aua kuululu, e hoike mai ana aole i ko na olelo kaenaaiakou.ua hoea aku i kela wahi i Kapaia o Mahaulepu; na ia mau mea i hoinau ae i ka manao o k*hi [>o« —aole no ka i loaa aku nei o Koolau. Ka Lono Mua Loa. Oiai ka lehulehu e pioloke ana ua hooho kose ia mai la k<* lono e i ana —ua hoi mai nei na koa a me na makai a pau o ke Aupuni Pi Gi, a ua hna'.ele aku la no ia Koolau, me ka loaa o’e o Kix>lau! 0 ka ! makou ukana i hoi mai nei oia na holowaa ekolu me na kino make o na koa ekolu i ki ia ai i ka pu e Koolau. Oka pau ana ia oke kuhihewa a me na kohokoho wale ana a kahi poe. aka, ua lilo nie keia i mea kauiailio nui ia e ka lehulehu. No Kahi o Mika Uiiama. Mahope iho o ka makaukau ana o na mea a pau, ua hapai ia mai la na holowaa kupapau ekolu mailuna mai o ka moku a kau ia iluna o ke kaa, a me ka ukali aua a kekahi mahelekoa. ua hoīhoi ia aku la a waiho ra» kahi o Mika Uilama. ka mea hana pahu kupapau, a i ke Sabati ae nei e hoolewa ia aku ai no ko lakou moe ana iloko o ka home hope lua o ke kino make o ke kanaka. Ka Panina o na Hnna. 0 ka moolelo o ka makamua o keia huakai a na koa a me na makai o ke Aupuni Pi Gi i holo aku ai i Kalalau & we ke ki pu ia anao kela Hope Makai Nui Stolz a me na koa ekolu e Koolau, ua hoopaka mua aku makou’ o ua mea nae ia i loaa mai ia makou a i houluulu ia, aka. he nui no na mea e ae a i like ole boi me ko kela moolelo mua, a ke imi nei makou, a e hoopuka aku ana. No ka pamna nae 0 na mea i hana ia mahope mai, oia ka makou e hoikeaku nei elike me oa mea i loaa mai. Ka Loio Kuhina me na Koa Pakui. Mahope iho o ka loaa ana mai o kela lono a makou i hoike aku ai no ke ki pu ia ana a mnke kela mau haole ekolu ma Kalalau, e ka poka ha’aole hoi a ke kaeaea Koolau, ua haalele hou iho .la ka mokuahi Iwalani i ke awa nei o Kou no ke kahua o Kaukaweli ma Kalalau, ma ka Poakahi la 10. a ua kau aku la maluna ona ka Loio Kuhina W. 0. Kamika a me 11 koa. Ua ku aku la ma Hanalei i ke kakahiaka Poalua, a luhe ia iho la ua pau i ka haalele na koa me na makai ia Kal.tlau.aaia i Haena kahi i hoomoana ai. Ua kii ka moku ia lakoo a ua Hoi Hou no Kalalau. • Ma ka la 13 iho net, mahope o ka lele ana o na koa mka o Kalalau, ua pii aku ia ka Loio Kuhina W. 0. Kamika a me kekahi ma- | hele koa e nana i kahi i olelo ia ilaila o Koolau kahi i ki mai ai i i ka pu a make ai kela mau haole. | oiai, ua oleloia, ua haalele iho oia i | ua wahi nei, a ua pii pu me lakou ■ o Nahoiopapa a me kekahi kanaaa oia o Manuia. I > Na Leo Haaehane. 1 ko lakou pii ana aku a kokoke 1 kahi o Koolau i noho ai iloko o > na la mamaa iho. ua hookuo ia aku la o Naholopapa a me Manuia j e hele mamoa a e pii aku a hiki i ko Koolau home kuahiwi. Ua pii i aku la laua a hiki ilaila, a nana ae la ma o a maanei, »ole mea ike ia, ua neoneo wale no aua meha. U» kahea laua me oa leo nui, a hoo-

kahi wale no mea i pane mai, oia □o ka wawalo ana mai o na leo kupmai oka hanehane. Nolaila, ua hoi mai la iaua a hoike mai la imua 0 ka Loio Kuhina i keia mau mea, a ia manawa, la ho« holo ia e haalele aku na mea a pau ia Kalalau, a e hookuu aku ia Ko<jlau no ka manawa. a na ke Aupuni e noonoo na mea e hana aku ai ma keia bo|>e, a o ka hopena. oia no ke kau ana mai o na roea a pau maluna o ka moku, a liuli hoi mai la no Honolulu nei, a ku mai la ehke me na mea i hoike ia ma ka makamua o keia moulelo. Ka liua&ai mua a Naholopapa. E hof)tnaopono la, aia ko Naholopapa kaikuahine o K*»lau wahi noho ma Mana, ai a Rii ia aku oia e Kapena Laaena mamua o ke ku ana aku o ka Iwaiani, a lawe ia mai la a hiki i Kalalau. l'a kauoha la oia e pii a hiki i kahi o Koolau i noho ai, a ua hnomaka lakou e pii, a i ke kokoke ana aku, ua kuhikuhi ia aku laoia, me ke kauoha ia aku e pii aku a kokoke, alaila kahea aku, a inaaole pane mai, alaila, e hele kino aku a hiki ilaila. Ke Kalahea a Naholopapa. I ka hiki ana o Naholopapa i kahi i oleloia ilaila ka papu o kona kaikunane, ua hoimiaka aku la ia e kahea nie ka leo aloha penei; “E Koolau e; kuu kaikunane aloha. Eia au o kou kaikuahine ponoi o Naholopapa; na ka makuakane hookahi a na Ka makuahine hookahi. Mai ki mai oe ia’u me ko pul’' lloko o keia mau leo kahea, aole loa he pane i ioaa mai. Hoea i ka Papu o Koolau. No ka loaa ole maioka leo pane, ua maopopo iho la ia Naholopapa aole kona kaikunane ma kahi i manaoia, uolaila, ua hele maoli aku la ia a hiki iluna o ua kahua nei, a ike ihu la, he oiaio, ua haalele iho o Koolau la kuono. Ui loaa aku nalaila he lolewawae ahinahma, he palule keokeo a he lole wawae no ke keiki me kekahi mau papaa kukuepele. I mea e pau pono ai kuhihewa, ua helekino aku o Kapena Lasenu a ikemaka i ua wahi nei, a ua puu kuhihewa. Mahope o keia, ua hooholo i» iho la aohe waiwai i ko« no ka noho ana ma Kalalau, no ka mea. ua nalowale loa o Koolau, nolaila, ua hoio aku la na mea a pau uo Haena e kali ai i ka Iwalani. Auhea o Koolau ? Auhea io o Kr>oIau ? He nui na hauwawa a me na kohokoho a kahi poe. Aka, hookahi mea maopopo, aia no o Koolau ma kekahi wahi kahi i hoopu &i e kali ana no ke au o ka manawa. E hoomau aku ana makou i na mea e ae e pili ana i keia moolelo.