Hawaii Holomua, Volume I, Number 1, 23 September 1893 — KE KUMUHANA O KA LA. [ARTICLE]

KE KUMUHANA O KA LA.

Ua kukule Iwa kalā nupe{>a anee haole i ka loaa ana mai nei 0 na lono ma ka mokuahi Kina mai nei, e pili ana i ke koho haluta o na kupa Hawaii, a ke hoao mai nei e hoikeike i ka lakou mau kunm kue i keia * koehina wawae a Amenka i j manao ai me ka ae ole o ke Aupuni Kuikawa, a makou hoi e hewa ole ai ke i ae, o ka hapanui o ka poai o ka poe hoohui aina. Ua hewa ko kakou mau eneini nia ka manao I ana pela, ka p<x; hoi nana i pakaha aku ke ea o ko kakou aina, a o ka lakou mau kuinu kue, he uwala liilii wale no i ka nana iho, he mea hoi i hoo-, poina ia e ka mea ohi uwala i > ka manawa e hahao ai iloko o 1 ka hinai. Ke olelo nei lakou, inamua o ko Amenka komo kuhohonu loa ana mai ma ka mea e pili ana i ka ninau o Hawaii nei, he mea pono iaia ke noonoo o ka mea wale no i hoopuka houia iho nei mawaena o ia Aupuni a me Hawaii nei ka ninau nui, ina paha e apo mai ana ia i ke koi hoohui aina a ke Aupuni Kuikawa. a i ole, aole paha. A ina aole o Ainerika Huipuia e manao ana e komo mai ma ke ano o ka noho ana hoa1 loha pili kokoke loa ana me Hawaii nei, ma ka ae ana mai 1 i ke kuikahi hoohui aina. alala aole ana hana hou ana mai e 1 pili ana no Hawaii nei a pela hoi ine na hana kuloko o keia aupuni, koe wale no na mea i koi ia aku ma kela kuikahi aina, a o ka mea hoi e noonoo ia nei i keia manawa. 0 keia iho la ke ano o na olelo a me ke kakau ana a ka poe hoohui aina maanei, a ua ike no lakou i ko lakou hewa, i ka manawa a lakou i hana ai i kela kuikahi hoohuiaina kuai hewa i ka pono o ka Lahui Hawaii —a i ole ua poina paha lakou me ka /nanao haakei, no lakou ka honua nei a pau. Ua pau ka noonoo ia ana o keia mea i keia manawa, owai la ka n;ea kanalua, maho{>e iho o ka hapa' ina o Mr. J. L. Kiwini i keKahi hana lima kakauha miluna o Ha w.tii uuku, aole i ahuwale kona no anuka a kokna i ka p.>e kipi - ’ Ina ua lawa ka makemuke o na luua aupuni o Mr. Kilivalana, abila ma ka inoa o Atnerica Huipuia i hiwpaimaele wale ia ma ke ano kue i ke kanawai a kupono ole hoi e pih ana i na hopena Kalaiaina o kekahi wahi auna America kakaikahi ma kekahi aina mamao. heaha la auanei ka m«i a ka Rebupalika Nui e hana mai ai, aole anei o «a uoonoo ana i kekahi mau mea e hoihoi hou ai i Ka i om o kekahi tliiaimoku a ro« kona lahui kanaka uuku i iima ikaika ia, a eholui hoi i t pau loa i ka hewa i hanaia mai maluua o lakou? A ma ke kulana Uea la e hiki ai ke ike ia ka mauao kaokoa o ka iahui Hawaii. 1 i ka manawa o ke koho bal >ta e ■ hiki mai ana? Eia o Amerika i Ke<a wa ma ke ano uwao, a be mea jN>no hoi e makai la i ke ola o ka >oeo nawaliwali. Aia imua o lakou. 1 »e pee i hoohni ia lakou iho a i i hoopaa hoi no ke kakoo ana i ke t Aupuni Kuikawa o Hawaii me ko akou mau ola, me he la o lakou j lahui Hawaii. A eia hoi ke ku ' ei, h<* palapala kue n>ai ka MoinaIuuo o Aoa i ea

htni a piu t ka !dq* laponi Aie- < rika a tue n» oualiko* o ka B- §e- » tona. a he koi boi k«kah: oo ka 1 hoihoi hoo ia tuai o ke'u m»u poao I * n*u maouU* aku o ka la 1. o la- •: ou»ri. i hnipui* ne kekahi heiuna nui o na poe i kupooo i ke koho 1 hal -t* o ka iahui Hawau « k >i ana 1 1 oo la mau pooo i pakaha ia aku, a I me ka hnihoi hoo ia au; o 10 la- I koa Aupun: Moi mai mua am. O ’ : ka makou pnle, e hana ia keia mio mea a pau tr»e ke k»he ole o £e koko, a i ka lahui H*.waii hoi, e ma'ama mau i ka maluhia. A ce paulele nei mt!uns o ko Amenka ike kalaiaina, e iawehwe ia ana na mea a pau ma ke alanui e hiki • i ole ai na hana kimopo.

Wahi a na olelo a’o malo i loaa mai i kela U tiu nei mai Wa*i.«etona mai, mai sekahi keoniman» aamaaina maanei, e hooia ana ī ka oiaio »> na mea i hoike ia maloko o 1 ka nupepa Coro ieela . e pili ana i ka nalama la ana o ke k<>hob»lot i ma iawiīi nei. malalo o ka hooponoj>ono ana a ke Aupuni o Amenka Huij uia. E lilo ana keia i papa hana b<>ue loa no ka mea e pili ana i ke kulana o Hawaii nev a he manaolana ulumahiehie ko 1 makou i na manawa a pau, e like hoi me ka Hon. Paulo Numana i koi mua ai ma kana ieta hamama ia Mr. Duie, e ae koke ia ke koho lahui ana, no ka mea. lie hana kupono loa ia ke hoohana :a, a ua k<ipono no hoi malalo o na kahua kalaiaiua o Amerika, ke a’ipuni i h<K>kahua ia maluna o ka leo » k.< lehulehu, e hiki mai an i ka la < ike ia ai kek «hi hana | <j»*no ui.i Hawaii uei imua » <ce ao holooKon. • oia h«i ka pakaha ia ana <> kek.ihi j aupuni <’uku .i naw.thwitli e like : me Uawaii nei e kekahi e h.to’>* ' kakaikahi. no lakou ka nui i hiki wale uo ke helu ia me ka manama nalima ma kela la o k» hookahuli aupuni. IIe kiinaka oMr Numana o ke <no ae ole e hoopau wale i ! kona manawa. kaua in.ka a me ka ' pepa r*o ka hoolahauna nialoko o na cuj>epa no kekahi mea ana i ike ai auhe hopena, a aole hoi he waiwai. A o kana mau mea a pau i wau na mua ai maloko o ua leta : la. ke hoomaopopo la nei e ka poe ; noouoo maikaia pau ka hooko io ia. a he kakaikahi loa na wahi hooj hui aina e paakiki kuhihewa nei e I like me T»raa, oia hoi aoheo lakou ' manaoio ua makemake o Araerika e ike mai i Aupuni Kumau ma lla waii nei ma ka balota ana O ka , makou, o a wale no ke alanui e | ioaa ai he aupuni maikai no ka iehulehu, ma oka lehulehu, a no ka lehulehu.

————— O ka hualelo koho luilot-a i I hohaiki ia, e 'ike loa hoi meia i pai a i hoolahaia maloko o ka ' nupepa Hearld o Wasinetona, ua hoohaikea aku ia i na helehena o ka poe hoohui aina inaanei. ! Ua hoike kekahi poe o ua pohai la i ko lakou manao maoli L j noia mea he koho balota i hoo- . haikiia, e like me kana i manao . ai ua kupono i kona lunaikeha- . la. a olohewa ae la. oka poe i wale no ka i kuj>ono i ke koho : balota i manaoia ma kela koho lux»haikiia, o ka p>»e wale no ia i i ike i ke kakau ma ka Olelo 1 Berltania, a he waiwai paa hoi ' a r»ela aku. No makou iho. ua I j * • % • kaliaha loa ia makou i keia ano wehewehe ana, np ka UK-a, ma ka makou hoomaopopo iho. a me he mea la oka oiaio no ia, . I o ke koho balota i kaupalenaia, oia no ka poe i kupono i kc ko- * ho l>alota malalo o ke Kumu- * kanawai e ku nei. e like me ia -i i ike ia mamua oka la 17 o Ianuarl. E hoao ana makou *| ma keia mua aku e Imolako i j aku i ka poe noonoo olalau me . ! na maka aniani jK\aeae, a i ! malia paha he mea ia e hookaa1 kaa ae ai ina maka oka poe ( : hoohui aina ma Ameiika e mauao kuhihewa la i keia mau la, ; o na Amenka ma Hawaii nei o * lakou ka hapanui ma na mea a pau. e laa ka waiwai paa. a J pela aku. ■ .. '■ '■■■ =

i " ~ s Ca loa» pono kahi palupala u > kahi oupepa h«x>hui aina ma na i lono hope K* mai Am?rika Huipui ia mai. o ke \apuni e laaakila ana • imua o ka pahu halnu ka Amerik« i « iakoo «i ao Maw&a aoi. a ke hoaa

nti o) pr-» nfi e koeiai hoji« n» s» i k »n» *»le e 1»*« » Cek*hi halaU ine □ k» »• ole o ke Aapuni Kai«iwi. il O k* un oi*io m»oli. a* k o Peresidei* KiunUn* * me kon» p Ti»n mei nan» e »o i k* » mao- a li ok* Uhai m» nti. miiu* n n* o kei* kumuhana aao nai, » be I hoike maopopo mi mii hoi i* *o»e }, Ukoa i bilin*i in* walaaa leo nui r w*le ibo no a Kakin* nae kona mau p hoa ok* 3«oao hoohui aioa, era ka n lahui Hawaii ke kahe-awai nei m-» } k* *oao hoohoi aia*. 0 ka mea a k&kau o kahi nupepi kumakaia, a a pela no hoi rae k.i poe e hinai nei j iaia i kela a me ke:a po:e, ua ;keno ( lakou me ka hoohewahewa ole,oka j hopena o keia makeuiake ia ana o s <r leo oiai«> ok* lahui Hawaii ma j ka balr.ta an*. e he«au aku ana f ia maluna oke avra lulu me ka ma- J alahi e hoihoi h<>a ia ae ai ka Moi- f wahine maluaa o Kona nohoalii. kahi hoi Ona i hookahuli :a mai ai. i

i Ks manaulona uihū uei ka j»oe j houhui ama, aka nae, e haule mau | ana ko lakou mau manao'ana luko oka loa oka boka. a ] nia ka h r«- 'ua. ke m euhaue nei j u» j»;h uei no ke aupuni kuman a j me ko lak u m»na b> oponopono i anjii:o). oia h«*i. ma aole o Ame- I r ka ru' kemake i ke koi ho»»hui aina ake A p.mi Knikawa, aUi'a ■ e waiho mai i*ia |»el:i, a na iakou no e huuholomaa a?a na han». e iike me manaoi hoolahaia •naīuWo o kahi welu anee h»o!e i , keia n:aii inahma akn uei. He mauawa ke v n c ala ai, a>.Ie no k.» | , i laiuoe aua, a u>* k«t [«'iih» o ua i : jK>e hoohni ama 1*. ke a o uko nei » m.ik >ii. eak .hele ka heie anu. be 1 nla no kahima, u hoahew i mni > a. aiiei na puknu ahi o i.a iuokn | knua Amenka lukaliona, Kaie- 1 tuUii a me Plla(lelej»ia,—no ka mea, ke hele a j.au nu lala o ka : bui houhai ama i k.< ho-o i k • !akc*u maa balut*. a>>le auauei e emi iho uialalo o 7,000 baluta ole wale.

=== O ka mea nui a ke Anpuni o Araerika Huipuia e noon<»o ai e ; pili aua ia Hawaii nei. a rae na kurau o ka lnnakila ana o ka poe iiookahuli aupuni raa kela la 17 o Iunuari, iua he oiaio o kela Kui hiua Nui J L. Kivini ka mea nana i hoala ka hookahuli ana i ke Apuni Moi o Hawaii nei, me ke kokua pu ia o kona manao e I na koa o ka mokukaua Amerika Bosetona, no ka hooko ia o ka hopena ana i makemake ai. Ua hoahewa loa ia oia no kona hana ana pela, e ka luna nui o ka Moiwahiue Liliuokalani, oia hoi o 1 Mr. Paulo Kumana. — Ua hoikeia aku keia mau mea ma ke kulanakauhale o Wasine- ! tona imua o na poo aupuni o j Araerika, mamuli o kona mau i palapala liookohu i waihoia uk i, i a rae ia muu mea ua apo ia mai I oia e na poo oihana aupuni ma W«sinetona, aole i hui me kona i ■ ano loio mana piha no ka Moiwahine, no t.e koi ana akn i nku Lo -mau nona. e like me na m«>euhane palaualelo a kuhi welu 1 i KiuJcoa puka la o noke mai ana i • ke knkala nui mahope iho oka t ; holo ana o Paulo Numana no Araerika, aka. ma ke ano Komisi- > na Kuhina mana piha a Elele 1 kiekie i hma ia miluna o kekaLi i * pepa pa’i hakahaka o ke Keena o > ko na Aina E. a i k ikauinoaia hoi e ka Moiwahine i rae ke Ku | hiua o ko n: Aina £. 0 k<» A m l ika 1 ! ike aua m»«i ia Mr Panlo Su- . j mana me kola palapala hoapono, . ! >>ela i ae ia mai ai e noonoo ia ke l t-ulana o ka Moiwahine a me kana koi. a oia no hoi ke kumu I nui i hookohuia ai o Mr B ount 1 ma ke ano Le e hoouna > j ia mai i Hawaii nei no ka huli t aua ika mea oiaio, ina na hookahua ia na koi a ka Moiwahine I a me ka lahui Hawaii maluna o 1 I na kumu oiaio, ina io ca pa’imai ele ka iuoa o Amerika Huipuia ■ | ma ka mea o pili ana i ka hoo- ; kahuli ana i ke Aupuni Moi o Hawaii nei.

I , O ka hookohaia ana o Mr. Ellis ' Mills i Kauikela-Geaerala ma 1 | Hawaii oei. na lilo ia i mea no 1 kekahi po* hoohai aina e loaa ai i ka ma'i lolo-kaa. a ke olelo nei ma na pipa alaani, aole ke Au y pnni Knikawa e apono »na i ko k Mr. Mills hookohn, me ka hoo- - , p>a ana mai maloko o kekahi nni | pepa anre haole, e hoike mai ana • j lakon i na koma kapono o ko la- > j koa naapao aa* pēl*. Ua Uke

— keia poe me ka nma. i kekahi ] maniwa hoopiha lakoa .a U*cm iho a piha me ka makaui. a like ; ka nai ke nana aku me ko ka elepaui. He m*u wahi U he!u wale aeneino i hala. u» olelo mwi ka nnpepa Hokn *ole ke Aupuni j Koikawa e ae ana i ke koho ba. loU ana maanei, ma no na Amerika Huipuia ke kauoha e hana pela. a i keia manaw» ke makemake hou nei i ke aupuni e lawe ia anuu hookahi ma ka hoole ana aku i ka hookohu o Mr. E. MiiUa me kona ano kupono no ia oihana. a pela aku. Ke kanaloa ole nei makoa i ka olelo ae. ina e lawe io ia ana keia mau a o» o ana a ka mea kakau o ua nupepa la e ke aapnni e kn nei i koia manawa. alailu e hiki mui auauoi ka manawa e pahu ai ka opu O ka rama a makoa i olelo mu* ae nei. — 0ka hookohuia ana i Kuhina a | i Kanikela-Gener*la hoi no Amerī*a ma Hawaii nei, ua hke ia me , ka olelo maoli *na mai no ui popopo ka hoohui aina, nolaila. «aole | anei keia he maiiawa na ke Aopuoi Pigi a me kona wahi ui a-n»*Kaui A't» kou e pani ai i kona waha. a e punuku ai hoi i na mea a pau. no ka hoomaha oluolu ana iloKo o ka hoomanao poina loa ia e iike me ko lakou alakai hemolele, oia hoi o Keoiu Kiv;ui.