Hawaii Holomua, Volume I, Number 10, 25 November 1893 Edition 02 — Lanakila Hawaii Pane a Kuhina Nui Geresehema. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Lanakila Hawaii Pane a Kuhina Nui Geresehema.

4 Makana Hi wahiwa Hauoli Kaulike. ī(a jjilinai o ftaufaii IA AMEKIKA. LOHE IA KOU LEO E HAWAIi E Ola o Hawaii Aina a me Lahui i ka Mana Kahikolu o ka Uhana. O ka olelo kaulana a kekahi o ko Hawaii nei Aliiwahine o ka manaoio, ka Makuahinealii Kaahumanu i hoopuka ai, penei: “E na’i wale no oukou i kuu pono aole e pau.’’ ua hookokoke ia mai ia mau huaolelo o ka imipono e pulama i ka hoiomua o ka oihana Karistiano iloko o ka aina i keia ma- ■ nawa, iloko hoi o ke keneturia 0 ke ano nui e hapai ia nei na hana holomua o ka j#3iwai a me ka maluhia, na hana hapuku aina a me ka aihue e kekahi mau aupuni e ae o ke ao nei, a o ka oi loa aku hoi o na 1 hoohanohano e haawi ia i kekahi lahui i kupee ia kona mau ! lima me na wawae e ka manā kaua o ka poe hapuku aina, ! oia uo na hoomaikai piha e haawi ia aku i ke Aupuni o Ame- ! rika, ma ka olelo hooholo | kukala akea a Kuhina Xui Geresehama i hoopuka mai nei, no ka hoihoi hou ana i ka Moiwahine Liliuokalani ma ka Nohoalii o kona Aupuni, a kipaku aku i ka poe aihue a me pakaha aina mai ka noho kuleana ole e hoomalu i ka noho’na Aupuni o Hawaii nei. i O kela malalo iho nei na hunahuna like ole o kana pala{>ala i hoike akea i hix>puka ia ma Wasinetona, Novemaba -10. # penei: I O ka leta a KuhinaNui Geresehama ia Peresidena Kalivilana, i kakau ia i Okatoha 18, ua hoopuka ia mai nei ia palapala e j>ili ana i ke kulana hoopt)no|xmo ninau lahui o Hawaii 1 ke akea. Nlaloko o ua palapala la a ke Kuhina Nui, ua ! hoopuka ae oia i kana mau olelo ma ka hookahua ana i ke kulana wehe i ka moolelo o ka | hookahuli aupuni maluna o na ' pualikoa o ka mokukaea Ame-1 rika Bosetona i hoolele mai ai j iuka nei o ka aina, aole loa; lakou i hoolele ia mai iluna o ka lepo o Hawaii aina e like me ke ano o ke kauoha, e hoopakele i na waiwai a me ke ola o na kanaka Amenka; aka. ua hoolele ia mai lakou malaio o kekahi kauoha kue o ka noho I hoaloha aupuni ohana ana, no ka haawi i na kokua i ka poe i kipi e makaukau ana e hooko i ka lakou mau hana o ka hoo- 1 kahuli aupuni i ohumu mua ai, a na keia pualikoa Ameiika e kakoo aku i ka lakou mau hana i hanohano ole o ka aihue a me | ka pakaha, hc hana hoi na ka lahui oiaio o Ameiika e ku ai i

me ka naau o ka hilahila a hoahewa aku i ke komo kuleana ole ana o kekahi o kona mau mahele koa iloko o ke kukala kaua me kekahi aupuni makamaka a hoaloha pili kokoke loa i ko Amerika kaj»akai komohana. 0 kela manao a’u i hoike mua ae !a. a i hookahua ai au i j ko u manao o ke kuleana olo ia Amenka ke hana pela. malalo no ia o na hoike piha a ke Ko- j misina Elele J. II. Balaunu i hoouna ia no Hawaii. a uia o kana hoike wale no i lawe piha ai o Amerika i ke kulana hoopouopono no ka ninau hoohui aina o ke kulana apuka i waiho ia mai e ka pxū o ka poe hoo- 1 hauuaele hookahuli aupuni. Ua hoao ka Moiwahine Liliuokalani e kukala i Kumukauawai hou i Ianuari 14. aka, aole ia mea i hooholo ia mamuli o ka ao ole o kona Aha Kuhina. a nolaila, aole i pili ka hewa hookahuli aupuni i ka Moiwahine e lilo ai kana hana i hooholo ole ia i kumu e ala mai ai o kekahi haunaele. O ka mea maopopo loa. ua kukulu ia he ahahui i ka la 14 e ka jK>ai kij>i, a kaj>a iho ia lakou ma ka inoa—he Komite Malama Maluhia o 13 Lala. a na lakou no hoi i hoolala keia hana hookahuli i ka nohoalii o Hawaii mamuli o ke kaalo ana mai o kela la jx»ina ole ma ka moolelo o Hawaii, oia hoi ka la 17 o Ianuari. 1 ka manawa i ku ai o kela ahahui. ua halawai koke aku la ke Komite me ke Komisina Amenka Kivini ma ka hoouna ana aku i kekahi leta o ke kulana aj>uka o ka hohe wale, e liai aku ana ma ka inoa o na kanaka Amenka e noho ana ma ke kulanakauhale o Honolulu, “o ko lakou mau ola a me na waiwai, ua kokoke loa ia ma ke kulana o ka jx>jhlikia ina aole e haawi mai oia i kekahi mau kokua mai ka lioomalu ana a na koa o ka mokukaua Bose9 tona. Nolaila, ke noi ia aku nei ka mana kaua moana o Amen'ka no ka hoopakele ana mai ia makmi .” Mamuli o keia palapala noi a lakou i ke Komisina Kivini, ua kauoha koke aku oia ia Kaj>ena W ilize o ka Bosetona e lele mai rae na koa no ka hoopakele i ke Keena Kanikela Amenka, ke ola a me ka waiwai o na kanaka Amenka. Ua hooko koke ia ke kauoha ma ka lele ana aku o na koa Amenka me elua pukuniahi wili a komo iloko o ka Hale Mele Hou, he hale hoi i hoomakaukau mua ia no ko lakou hiki aku. a e huli pono aku ana hoi ia i ke kahua o ka Hale Aupuni a me ka Halealii e ku pono mai ana mamua o kona aoao. No keia hoolele ia ana aku o na koa Amei ika i uka o ka aina me ka lohe mua ole o ke ! aupuni malalo o kekahi kumu e like me ke ano mau, ua leta , aku ke Kiaaina o ka mokupuni i ke Komisina Kivini, .e kue ana i keia hoolele ia ana mai o na koa Amerika me ka lohe ole o ke Auj>uni Hawaii e ' like me ke kuikahi lahui, oiai aole he kue o Hawaii i na koa Ainenka no ka lele ana i uka o j ka aina malalo o kekahi inau kumu ina j>aha he hookahaka-: ha a me ka j>aikau; aka, o ka lele ana ma ke auo malu a me ke kuleana ole. a komo iloko o kela Hale Mele e kokoke aua i ka Hale Aupuni ine ka Halealii, he kue maoj>opo ia ma ko ' Araerika aoao ma kahi o ke \ kuleana ole loa iaia ke lawe i kela kulana, oiai, aole ia he kahua o ke Keena Oihana Kani-; kela Amenka i ku ai, a aole no hoi he mau ola o na kanaka Amenka ina ia wahi e noho ana a lawelawe i ka lakou mau oihana. lloko o keia man&wa pu, ua

hoouna leta aku ke Kuhina Nui o Hawaii ia Komiaina Kiwini e like me kela manao hookahū e ninau aku ana« iaia, heaha la na kumu o ka hōolele ia ana mai o na k ja Amerika ! iuka o ka aina, me kana hoike 0 ka hoopaa. ua makaukau ke Aupuni Hawaii e hoopakele i ; ke Keena Oihana Kanikela o Amenka ina e ulu mai ana kekahi haunaele. a me ke ola a me na waiwai o na kanaka j Amenka e noho ana maloko o ke kulauakauhale o Honolulu. Xo ka ike ana o ka poe hookahuli aupuni i keia lawe ana ae o na koa Amerika i ka Hale Mele, ua komo maoli lakou iloko o ka Hale Aupuni i kiai ole ia. a lawe_ ae la i ke kuleana o ke kukala ana i aupuni hou. aole he lahui o kekahi heluna kanaka i akoakoa aku, koe wale iho no ka poe hookahuli aupuni no lakou ka huina he kanalima piiha. oi aku a emi mai paha. Ua hoouna leta aku lakou e hoike ana ia Komisina Kiwini, ua lilo pio mai ka Hale Aupuni a me ka Waihona o ka Lehulehu iloko o ko lakou lima. a e hai aku ana iaia e ike , mai ia lakou ma ke ano he Aupuni Manawa no Hawaii. a ua makemake ia na pualikoa o Bosetona e haawi mai i na kokua no ka malama ana i ka maluhia a hiki i ka wa e ku ( 1 pono ai ke aupuni hou maluna i o kona kulana ikaika. I ka loaa ana aku o keia Ieta, ua pane koke mai la o Komisina Kiwini ia S. B. Dole, ka Peresidena o ke aupuni hou. e ae ana ua ike oia i kona ku ana maluna o ke kahua hcmp*inoj>ono Aupuni Kuikawa, a oia ka ka Pereaidena i pane hoomaikai aku ai | me keia mau olelo: “I*a loaa mai nei ia’u kau leta o keia la. e haawi mai ana oe i kou apono i ke Aupuni i Manawa no Hawaii. Ua launa aku makou me ka Aha Kuhina o ke aupuui mua,' no ke koi aku i ka Ilamuku e haawi pio mai i na lako kaua a me ka Halewai, a oiai. ko kokokeaku nei i ke ahiahi, a aole i ano makaukau makou no ka hoopio ana i kekahi haunaele ina | e ulu mai ana. a nolaila. ke noi i aku nei makou i kekahi o na • aliikoa o ka mokukaua Bose- j tona no ka lawe ae i ke kulana j alakai ma ke poo o ko makou mau pualikoa. no ka hoopakele i ke kulanakauhale ina e ulu io mai ana kekahi haunaele i mao|K>po«iiua ole." O ka Halewai e olelo ia nei, oia kekahi wahi o ke Aupuni i lako pono me na mea kaua no ka hoopuehu liilii i kokahi haunaele ina e ulu mai ana, a pela ka poe hookahuli aupuni i noi ai i ke Kuhina Kiwini e ae I. ia aku kekahi o na aliikoa j ; Araerika*e lilo i mau alakai no , ko lakou mau pualikoa. Ma kela auina la. ua inalamaia he halawai ma ka halealii e ka Moiwahine, ka Aha Kuliina, a me na hoa o ke au- i puni hou, a ua hoole mai ka ' Moiwahine i kona haawi pio i 1 ke aupuni hou, a ua hai ia aku oia, e kokua ana ka mokukaua ' Bosetona i ke’ia aupuni hou ma ke kauoha a ke Komisina ! | Kiwini. a ina he ake ko ka i Moiwahine e hopu i keia poe kipi, alaila. ua like ia me kona i makemake ana e hoohui pu me ka mana kaua moana o Amenka, a he kukala kaua maopoj po hoi ia a Hawaii ia Amej rika e komo like ai na aina elua iloko o ka hoakahe koko weli- ; weli loa no ke ola a me ka poino o na waiwai he nui. O ke kanaka nana i haawi aku na olelo ao ioma o ka Moiwahine, oia no o S. M. Damon ma ka aoao o ke aupuni hou. Wahi ana, o ka mea hiki wale no i ka Moiwahine ke hana i

kumu e waiho pu ai ona manao uluku. oia no ka haawi pio aku i ka mana kaua nioana oi kelakela o Amerika, nona hoi ke Komisina J. L. Kiwini i huli aku ma kela aoao m. ka poe hookahuli aupuni. a ma kana kauoha i hoolele ia mai ai na koa o ka mokukaua Bosetona no ke kokua ana ia lakou. Maluna o kela palapala kue a ka Moiwahine ia Ameiika. ua kakau inoa pu aku o Peresidena Dole mekeia mau oleL “Ua loaii mai ka Aha Kuhina mai o ke Aupuni mua i keia la 17 o Ianuari. 1893. ua haawi pio mai ka Moiwahine i ko Aupuni Hawaii e like m* kana kumu hoohalahala i kakau inoa ai maluna o kela p;i lajvda kue.’ Oka hoike a Komisina B,ilaunu e pili ana i ke kahua a na koa Amenka i lawe ae ai iloko o ka Hale Mele, he hoopuuipuni ino loa ia o ka wahahee no kokahi kanaka makapo loa e hiki ole ai ke puni aku. | oiai, aole ia he kaliua no ke Keena Oihana Kanikela Amerika i kukulu ia ai. a ua haawi mua aku nae o Komisina Kivi- , ni i kana olelo hoopaa. i ka wa 1 e lawe ia ai ke kahua o ka Hale Aupuni e ka kipi. ua makaukau oia e hoajx>no mai i ka lakou mau hana. a oia ke kakoo ana mai a Araerika me kona mau lako o ke kaua e apono i ke kukulu ia ana o ke aupuni hou. O kekahi kumu hiki ko hooiaio aku i ke kulana ikaika ole oka poe kipi, oia no ko lakou nele maoli ina koa a me na lako kaua, a |x‘la lakou i noi ai i na pualikoa Araerika oka mokukaua Bos?tona e kokua ia lakou. Heaha ka like o ka : haawi i na kokua, ina o ka lahui Hawaii holookoa ka i huli aku ; a komo iloko o keia hookahuli aupuni? Malalo o keia kumu, ua uhaki maopo|X) o Amerika i ! ke kuikahi lahui e hoopaa nei mawaena o na aupuni elua, oiai aohe ola a me na waiwai Amerika i hoopoino ia, a ua kuleana ! ole loa na koa o Bosetona i ka hoao ana e lawe i kela kulana hamama o ke kaua. l T a hiki hou ke hooiaio ia aku keia mau olelo e like me ka hoike a Komiaina Ealaunu, ■ oiai oia ma Hawaii, aole loa i aa a. hoao mai ka aoao h<x> kaliuli aupuni e waiho i keia ninau o ka hoohui aina imua o ka lahui Hawaii ma ke koho I>alota, i kuum hooiaio |>ololei e hoike ai i ke ao holookoa i ka ae lokahi ana o ka lahui Hawaii, aka, ua pee lakou malalo o ke koloka huua o ka makau wale no ko lakou aulu e maopopo lea imua o ka pahu balota ina e hapai ia kela hana. Nolaila, malalo o keia hoike. ke hoopuka nei au i ka manao kumu o ka u olelo hooholo, e like me ka haawi pio ana mai a ka Moiwahine malalo o ke kukala kaua a Amenika i kona aupuni uuku o ka nawaliwali. pela no o Amerika e lioihoi hou ai i ke avpuni kumu o Hawaii malalo o ka Nohoahi o kona Moiwahine. E f>ono e lilo ia Ameiika ka inoa hanohano kaulana o ke kaulike, oia ke aupuni mana nui mua loa nana i ike aku a e kakoo i ka noho na kuokoa o kela mau paemoku o na mokupuni o Hawaii malalo o keia hookahuli aupuni, a oia no hoi ka inana hope loa e lawe ai a nohoalii maluna o lakou ma ke kue aku i na hana kaulike oleo na ano a pau e rula nei i na aupuni malamalama o ka honua nei i kailiku ia malalo o ka ikaika aihue o ka hilahila ole. W. Q. Gresium.

Ua hoopaneeia ka hapauui o pa mea hou kuloko no ka plha i na nu hou o na e.