Hawaii Holomua, Volume I, Number 10, 25 November 1893 Edition 02 — OLELO PANE A NA HAUMANA O KE KULA KANAWAI O KAAKOPUA. [ARTICLE]

OLELO PANE A NA HAUMANA O KE KULA KANAWAI O KAAKOPUA.

—NO— Xa Kum u Kut i ka Moiuahine , Liliuokalani, i Uoolaha ia e ka Xuvepa “Kuokoa Ma ka la 14 o Novemaba, 1893, ua waiho ae kekahi haumana o ke Kula Kanuwai o Kaakopua, i kekahi mau kumuhana i haku la maluna o kekahi mau apaqa pepa i j ka wa e kula ana ke kula. A ma ia manawa ua hooholo ia e ; lilo i kumuhana, a mahope o ke koho ia ana o fca papa peresidena na lakou e hoopuka i ka olelo hooholo, ua koho ia na H. P. Haiola e waiho mai penei: i E Mr. Peresidena: Mamuli o I ko’u ifce ana i kekahi mau itamu i hoolaha ia m& ka nupepa Puka La ‘‘Kuokoa,” o ka la 25 o Oct. 1893, ua ike iho au i na kumu e hoahewa ana i ka Moiwahine Liliuokalani, a ma ia mea lawe iho la au i ko’u 1 noonoo ana maluna o ia mau kumu, oiai, he mau kumu kupono ia na keia kula kanawai e lawe ai j». noonoo no ka pono, a no ka inoa mai- ! kai o ka Makua o ka Lahui e hapala mau ia nei, a i ole ia, ua hana I io paha i ka hana e like me ia e hoolaha mau ia oei kona inoa mai- , kai a puni ke ao. E Mr. Peresidena, a me ko’u mau hoa o keia Kula Kanawai: | Ua hiki mai nei kakou i ka wa o na knmuhana, penei: Kumuhaua 1. He hana hewa ! anei na ka Moiwahine Liliuoka- : lani kona kakauinoa ana i ka Bila J Kanawai Lotere, aole paha? Kumuhana 2. He hana hewa anei na ka Moiwahine Liliuokalani, ke hoop&u a hooponopono hou i ke Kumukanawai o Kalakaua, a hana i Kumukanawai hou nona, aole paha? E na Keonimana: 0 ke kumuhana 1, ua lawa ia no ka pono a me ka maemee o ka Moiwahine I Liliuokalani. No ka mea. ua olelo ke Kumukanawai o ka M. H. 1887, ! ma ka Pauku 41, a penei ka heluI helu ana: “A eia na hoa o ka Aha | Kuhina, o ke Kuhinā o ko na Aina | E, o ke Kuhina Kalaiaina, o ke Kuhina Waiwai, a me ka Loio Kuhma, o lakou na hoa kuka o ka Moi ma na mea pili i ke Aupuni, a e noho lakou oiai ma ka oihana i man hoa no ka Aha Kuka Maln o ka Moi.” * A ma ka hapa hope o keia panku, ua olelo ia penei: “Aole e paa kekahi hana a ka Moi, ke ole e kakauinoa ia e kekahi hoa o ka Aha Kuhina, imaia kakau ana ua ili ka hihia malnna ona.” A mamuli o ko’u noonoo pono ana i ka manao o keia pauku, ua pili pono ka hewa i ka Aha Kuhina mamuli o ke kakauinoa ana o kekahi hoa o ka Aha Kuhina, eiai he mau hoa kuka malu lakou no ka Moi, ma na mea pili i ke Aupuni. Ke olelo nei hoi ka Panku 78, “Ma na wahi a pan i kanoha ia malalo o keia Knmnkanawai, e hana ia kekahi hana e ka Moi e manao ia e hana ia ia hana e ka Moi mawmli o ke ao ana a me ka aeana o ka Aha Kuhina, ke ole i hoakaka ia ma kekahi ano okoa.” Ama ka Pkuku 31, ua olelo if* peuku, O ka Moi a me ka Aha Kohiaa ka Mana Hooko, aole no e p&» na kanawai i hoohoio ia e ka Ahaolelo, aiaa kakau ka Moi i kona inoa, hoola hou iho no nae, koe nae na īkikA>mineripopn ia aa ka Pankn 4& «ial o ka Aha Kohlna e ~ wpwi ai mmk’u

i Pauku 44. ua make ia paeku i i»a 1 o!e!o o na paoku 31. 41. 48, 78. Nolaila. in* o kela Kanawai I» tere i hooholo ia e ka Ahaolelo, a t : kakaumoa ia e ka Moi a me kekahi hoa o ka Aha Kohina. o k» ka Aha Kuka Malo ia i hooholo ai. A ina o* kakau ka Maaa Hooko ' a me kekahi Kuhina i kekahi bila ! k&nawai, a mahope ike ia he kanai wai kue i ke Kumukanawai a me ke kanawai ona Koikahi, ua hiki | wale no ke hoopau ia oa kanawai ia me ke kaua ole, ke hana la mt ka manao maikai, ohii e ko ana ka Paoka 20 o ke Kumukanawai, ua oleloia penei: i “E mahele ia ka mana nui o ke Aupuni i ekolu m&na okoa, oia hoi, ka Mana Hooko, ka Mana Kauka•nawai, ka Mana Hookolokolo. E ku kaawale mau ia mao mana ekolo." Ma keia pauku. ua loaa ka mana i ka Aha Hookolokolo ke hoopau a hoolilo i mea ole na kanawai i hooholo ia e ka Ahaolelo, a i kakau ia e ka Mana Hooko, ina ia he kanawai e poino ai ka noho malu ana o ka lahuikanaka. A ma keia mau pauku i olelo ia ae ! la maluna, ke manao nei makou, ua lawa loa ka pono nō ka aoao o ika Moiwahine Liliuokalani, a ke , kau nei makou i na ahewa ana ; maiuna o ka Aha Kuhina, a ma ke ano o lakoo ke koleana ao aku. I Ua loaa i keia mahele oke Aupuni ka maua kuokoa nona iho. i . ka wa e ulu mai ai na hoopaapaa . kanawai, hookahi wale no puuho- ! nua e maha ai, oka mana kuokoa i o ka Aha Hookolokolo i hookaawa[le ia eke Kumukanawai, oiai e , huikau ana ka noonoo o ka lehu- , lehu, no ko lakou mau pono kuokoa i lawe ia ma ke ano Kaukanawai a me ka Mana Hooko. Aka nae, oka Mana Hookoloi kolo ke ku mai nei a nana wale, aole wahi puai leo mai no keia kumu pilikia oka aina, me he mea la ua make ia mahele nui oke Aupuni, a i ole ia, ko auwana hele nei paha kona noonoo ike kino wallua. Ma ka imi pono ana ike kahua i ulu mai ai na kumu kue ; maluna oka Moiwahine, ua ike ! makou aohe oiaio, aole ona kahua j naauao i hookumu ia ai maluna o !ke kahua onipaa a pololei o ka manao akea a kaulike. 0ka rula alakai kanawai, oia kekahi mea nui e noonoo pono ia e ka poe akahai a me ka poe i hoonaauao pono ia, ma ke ano rula keonimana ame ka hoopono. A penei ka rula kanawai: Ina he mau kanawai oke ano like, a he mau kauawai paha i ka mea hookahi, e noonoo pu ia kekahi a me kekahi ma ka imi ana i ko lakou ano, a e hiki no ke lawe ika mea akaka lea iloko o kekahi kanawai, i mea e hoomaopopo ai i na olelo pohihihi o kekahi—-K.K. 2. 0ka noonoo ana ike kumumanao e kekahi kanawai, ame ke kumumanao o kona hooholoia ana eka Ahaolelo, oīa kekahi mea ol aku ka pono e wehewehe ai ike anoo na olelo pohihihi ileko o kekahi kanawai —K.K. 12. 1 ka wehewehe ana i na huaolelo pohihihi iloko o kekahi kanawai, e kiola ia na ano lapuwale i loaa ma ka imi ana i kona anooiaio—K.K.13. Ua loaa i na Lunakanawai ka mana hookolokolo kaulike ma ke &no kanawai paakiki, a me na mea kivila a pau, ina aole he kanawai e pili ana, e hana a' e hooholo lakou mamuli o ke kaulike, e hooko ana i na mea e pili ana i na mea pono ole i hoakaka ole ia eke kanawai, a e kokua ana i ka noho pono a me ka hana kaulike. I mea ehiki ai ke hooholo mamuli okekaulike, e noonoo ia ke kanawai a ke Akua i haawi mai ai iloko o ki naau o kanaka, a me ka hana mau iwaena o na kanaka, a e hiki no ke uana i na kanawai ame na hana mau o ko na aina e—K.K. 14. Aole i pau.