Hawaii Holomua, Volume I, Number 11, 2 December 1893 Edition 02 — Ka Ninau Kumukana wai Lahaui. [ARTICLE]

Ka Ninau Kumukana wai Lahaui.

i ! I ki Papa Perwideoa o ka Hui KaUUina—Me ka Nahalo. 0 ka nioao koikoi « pahoU oei iwaeoa o ka Lahoi. b« hana hewa anei na ka Moiwahine Liliu ka- | lani a me kona lahuikanaka pinoi, | ke manau ae laua e hoopau i ke Komok&nawai o Kalakaua, a e j hana i Kumukanawai hou, aole |oaha? E na Keonimaoa: Ma ka pane ana aku ; ka haina no keia ninau. AOLE. No ka mea, o ke Kumukanawai, he olelo aelike ia mawaena o ka N'ohoalii ma kekahi aoao. a me ka lahuikanaka ponoi nona ka aina raa kekahi aoao, oiai ke ka nei ka olelo hoakaka kanawa: a L. A. Kakiua e olelo ana, o ke Kumukanawai he olelo aeiike hoopaa ia mawaena o ka lahui a me ka Moi ma ka aoao o ka Nohoalii ma kekahi aoae, a me ka lahuikaoaka ponoi ma kekahi aoao. Ina peia kaoiaio, ua hiki wale j no ke hoololi ia ka aelike e na aoao elua, ina ua kakauinoana aoao eiuA ke ike laua ua poino ma ia aelike, a i ole ia, o kekahi paha 0 laua. O na aelike a pau i hana 5a ma ke ano epa a hooweliweli ia paha i mea e kakau ai na mea no laua ke kuleana iloko o ka aelike, a inahope iho o ko laua kakauinoa ana i ike 5a ai ua poino na mea ao laua ke kuleana iloko o ua aelike la, e like me keia i hoakaka ia malalo iho nei: 1— Oia ke kakau ana ma ke ano apuka. 2— Oia ke kakau i na huaolelo i ! mea e poino ai na mea no laua ia | kuleana. 3— Oia ke kakau ma ka imi wai- i wai ma ka boo|)ilikia ia hai. 4— Oia ke kakau ma ke koi aku a hooweliweli me kekahi mea make, i mea e kakau ma: ai na mea no laua ke kuleana iloko o ka ae i like. Oia mau aelike a pao i hana ia pela. ua kapa ke kanawai he j mau hana kolohe a rae ka epa, a e lilo ia i mea ole imua o ke kanawai. Pela makou e manao nei, he mea ole na aelike i hana ia e like me ia ke ano. 0 ke Kumukanawai o Kalakaua, ua knkulu ia ia maluna o na hana hooweliweli a me ka powa, oiai e noho ana ka Moi me ka ike ole he poino ke hana la mai ana maluna ona a me kona lahui, a ua hookikina ia ka Moi a me kona lahui e kakau inoa i a hoohiki i ke Kumukanawai a lakou i makemake ole ai, oiai. ua hele palena ole na koa Raife!a ma ke kulanakauhale nei. ua pihoihoi na kanaka no ka maka’u. A pela iho la ka Moi i kakau ai ■ 1 kona inoa maluna o keia aelike, a pela no hoi ka lahui i kakau ai i ko lakou mau inoa maluna o keia aelik« Kumukanawai. L*a kakau inoa o Kalakaua a i hoohiki e malama i keia Kumuka- . | nawai, pela no hoi i hoohiki ai e malama i ke Kumukanawai o Kamehameha V. a eia ka ninau: O ' i ka hoohiki hea la a Kalakaua ka kona uhane e apono ai, o kela hoohiki mua anei, a o ka hoohiki hope paha? E na Keonimana: Eia kakou maluna o keia ninau i keia wa, he hana hewa anei na ka Moiwahine i Liliuokalam, ke manao oia a me 1 kona lahui e hana i Kumukanawai I hou? O ka makou haina no keia i ninau—AOLE. Aole loa no. O ! kona hoohiki ana i ke Kumukana- 1 wai o Kalakaua, mamuli no ia o ' na ulīa poino i kau aku maluna 1 ona, oia hoi ka make ana o kona kaikunane alii, a ma ia kumu, ua | pili ke kaumaha i ke aloalii a me ka lahui, aka, iloko o keia wa po- | piiikia. aole he noonoo maikai i ! loaa i ka Moiwahine, a oia ka w& i | onou ia aku ai ke Kumukanawai e : hx)hiki mai o Liliuokalani. Ua lohe ia no kona hoole, a ua pane mai ke Aliiwahine, Alia au e hoohiki, aia a nalo ke Alii make, a i ekolu mahina mahope aku, alaila I au hoohiki. Aole i ae ia ia noi, { oiai e aumeume ana keia mau piiikia maluna iho oua, me ka hiki j i ole iaia ia wa ke p.»’e ae, nolaila, hoohiki iho la oia i ke Kumukanaw&i a kukala ae la i Kumukana- ! wai nona, Ina peia iho la na ku- < mu o ko ka Moiwahine kakau ana, | ke kapa nei makou ia hana, he j mau haoa alunu ia a me ka hoopiiikia i ka N’ohoalii a me ka La-1 hui o Hawaii. Ua oleio ae nei makou i ke Ku- < mukanawai, be olelo aelike ia mawaena o ka Moi a me ka lahui. a o oa aelike a pau i hana ia penei k« ano, ua hiki loa i kekahi aoao ke koi aku i kekahi aoao e hoopau, a e hana hou i aelike I kolike al me ka makemake o oa aoao elua. Kolaila, e na Keonimana, ke nlnau hoa nei makonikeia man

ninau maialo iho a mc na haina o na oinau: 1 — Owai ia ka mana hana Kamukanawai? * 2— Owai la ka mana hoopau Kumnkanawai? i 3—Owai ka maoa hoololi Kunaukanawai? Ina ua pili keia mau mnau ekoiu i keia Aopuei, alaila, ke hoike nei makoo i ka haina no keia mao ninau: 1— Oka Moi ame ka Lahui ka mana hana Kumukanawai. 2— O(i Moi ame ka I-ahui ka mana hoopau Kumukanawai. 3— Oka Ahaoielo ame ka Moi ka mana hoololi Kumukanawai. E like me ka makou i hoakaka ae la. o ka Moi a me ka Lahui ka mana hana i Kumukanawai, peia m.ikoe e olelo nei o ke alanui wale no e hiki ai la hana. e hoomakaukau ka Moi i Kumukanawai hou a hoolaha ma!. a kauoha mai e hoohīki ka lahui i ke Kumukanawai, ma ke apono ana la o ka Ahaolelo Kuikawa. no ka mea, ua loaa no ia mana i ka Moi ma ka Pauku 28. Ina hoi be piiikia ko ka lahul, e hiki no iaia ke hoakoakoa mai i ka Hale Ahaolelo, no ia wa pilikia !o ka lahui, a malaila e lohe ia ai ko ka lahui leo. A oiai, ua hiki no ke olelo ia be pilikia nui keia o ke Aupuni, e like rae ka olelo o ka ■ Pauku 28 o ke Kumukanawai. O ka makou haina no ka ninau ! elua, o ka Moi no a rae ka Ahaoielo ka mana e hoopau i ke Kumukanawai, mamuli o ko lakou aelike ana e hoopau. Na ka Ahaolelo a me ka Moi ka mana hoololi Kumukanawai. a e hooiaio ia e ka Moi. Ona olelo hoakaka aka Aha Kiekie i ka Ahaolelo o 1892, aole 1 kuleana o ka Moi e kakau i kekahi bila kanawai a ka Ahaolelo i hooholo ai, e hoololi ana. a e pakui hou ana paha i mea hou iloko o ke Kumukanawai. Ke o’elo nei makou, he punuku loa ana ia i ka >loi a me ka lahui. e paa a e make loa iloko o ko lakou hopena, me ka ' hiki hou oie ia lakou ke ali» ae ko i lakou mau poo e loaa ka noho’na I lanakila e like me ka noho oluolu ana o na aupuni kuokoa i alakai ia malalo o ke kaulike o ke kanawui , Na Komitk o ka Hti Kalaiaina. Ua lohe mai makou, ua haawi ia ke kauoha i na makai kiai maluhia mawaho o Wasinetona Hale, e kakau i ka inoa o na poe e kipa aku nei e ike i ka Moiwa- j hine i ke ao me ka po, a hoike aku ia mea i ka Oihana Makai, E aha ia ana ke aupuui P.G?