Hawaii Holomua, Volume I, Number 2, 2 February 1894 — Ka Ninau o Hawaii. [ARTICLE]

Ka Ninau o Hawaii.

Maloko o kokahi nupepa alakai o ko kulanakauhale o Wasinotona, ua hoomaikoike niai oia i ke kahua kamailio akoa inaluna o ka Ninau Ivihui o Huwaii nei, i waiho ia aku hoi ka hooponopono pokolo ana ma ka Amorika olelo hooholo kaulike e haawi mai ai no ka pono 0 ka aoao i kuleana i ka noho hookele aupuni ana ia Hawaii nialalo o ke alahele kaulike me ka makemake a apono o ka hapanui o koia lahui. E ike ia iho no ma koia kukulumanao, aole wale o na poe Amonka kakaikahi o keia kulanakauliale, o lakou wale no na kanaka Amerika oiaio e loaa noi ka noho lanakila ana i kela aupuni mana nui a hoaloha pili kokoke loa i ko kakou kapakai, ina aole o ka uhane debolo kekahi e launa pu nei me kt;ia poe Amerika i helu ole ia e kela aupuni naauao, ke kahua hilahila olehoi o ke ku ana o koia aupuni oehaa ma ke koi maoii ana aku ia Amerika e kokua mai ia lakou. O keia mau pauku malalo iho, oia na manao ahikai o ua nupepa la e pili ana 1 na hooko mana o ke kulana luna aupuni kiekie o ka Peresidena no kela lahui, ma kona unuhi ana mai i kela kuikahi pukahee i onou-poo ia aku iloko o ka Aha Senate, mamuli o ka haua koonimana ole o ke aloha a me ke kaulike o ka manao i ka noho Poresidena ana o Harikona. a na ke au o Poresidena Kalivilana i hooko aku ka hana maemae e kaulana mau ai o Amenka i kona makee i ka hana pololei iloko o na hanauna a pau o ka h«x>kele aupuni ana o ka lehulohu—no ka lehulehu—a ma o ka lehulehu. O koia iho ka manaoalakai o ua nupep;i la o Waslnetona no ka Xinau Lahui o Hawaii. **0 ka mea hou ano nuiaka lahui Amerika e kali aku nei no ka hopona o hooko ia maluna i> ka niuau o Hawaii, oia no ka olelo Inx»holo e lux>hewaliewa ole ia, no ke ahewa a Amerika e hoahewa aku ai i koua mau luna pili oihana. na poe na lakou i hooko aku ka hana hilahila ole i haua ia ma kona uioa. He manao oiaio ka ho-

ike maoli ae imua o ke akea mai kela kapakai o ka Alelanika ma ka hikina, a hoea i ke I ka{>akai o ka Pakipika ma ke ; komohana—ua lawe aihue ia ' mai ke aupuui o Hawaii no ke pakaukau ana e kuai mai i ka Kepuhalika o Ameiika nei e na poe powa o ka aihue aina. 0 na Peresidena elua o Harikona me Kalivilana, ua kamaaina like laua i ka okomo ia ana mai o keia ninau. a pela i hiki ai ke waiho ia aku iloko o ka Aha Senate. Aka. o ka Aha Kuhina o Kalivilana i ko lakou wa i komo mai ai iloko o ke kulana alakai Mana Hoōko no keia aupuni, ua ike lakou i ka waiho moakaka loa o kela pane kue a ka Moiwahine o Hawaii. e olelo ana —“Ua haawi pio mai oia i kona aupuni imua o ka mana kaua oikelakela o Amerika, nona ka pualikoa i lako pono i na mea kaua, a i lnH>lele ia aku hoi i uka o ke kulanakauhale ma ke kauoha a ke Kanikela Amerika no ka liui me kekahi hopena e ala mai aua.” Nolaila, ua haawi j>io mai la oia i kona kuleana o ka nohoalii me na manao o ka hilinai e kali no ka olelo hooholo o ke kaulike a ka Kepuhali-' ka e haawi ai i ka noho oluolu ana o kela lahui makamaka a h >a!oha j»ili kokoke loa ia kakou maloko o ka moanawai akea o ka Pakipika. Mamuli o ka manaoio kaulike e hana ia ka }> >no a me na kul *ana malunaona meaa pau, p la o Peresidena Kalivilana i. htK>kumu ai i ka manao hoopono o ke kanaka Amerika oiaio, a hoouna ia he Komisina i ka Paemoku Hawaii, no ka huli a me ka noii |x>lolei ana i na kumu i ala mai ai o keia hookahuli aupuni i ka nohoalii o ka Moiwahine Liliuokalani, a malalo no hoi o ia kumu i unuhi hou mai ai ka Peresidena i kela kuikahi onou-jx>o o ka hoo- J hui aina iloko o ka Aha Sena- j te, i hana malu ia e ka Peresi- ; dena mua me na manao poho- | lalo a me ke kuleana ole i ka ! noho maluhia ana o kela lahui uuku o kt> Hawaii Paeaina. O Mr. Kalaunu. oia ka Agena i hoouna ia aku i ko Hawaii Paeaina. a he kanaka h>»i oia i hilinai nui ia ma k<»na kulana *n ;a a me ke kamaaina i na hana ano nui o na uinau j>ili ho.>|x>uojx»no lahui iloko o ka Ahaolelo no iwakalua makahiki 1 hala. a maluna o kona mau mauao kalai a me alakai no ka papa Komite o na aina e. i kupano loa ai iaia ktla kulana h x>k(.*hu o ke Komisina huli i na mea j>ohihihi i hunakele ia mai ka malamalama aku o ka ninau hoojx>uoj»no lahui e loaa aī ka olelo hooholo kaulike no

ka haawi aku i ka aoao i kuleana i ko Hawaii mau pono pi- ; lipaa o ka noho aupuni pili la- ■ hui ana e like me kona kuikahi ! hoomalu mai kekahi mau maua i e ae o Europa e ku nei iloko o keia la. Aole keia he ninau e haawi ai i kekahi kanaka o ka naau luH»pono no kana olelo hooh«.»lo o ke kaulike, ina e koi ia aku kona alelo e hoike pololei mai i ke kaliua i kukulu mua !oa ia ai ka hookahuli aupuni kuleana ole i ka nohoalii 0 ka Moiwahine o Hawaii, a me na hoao maoli ana no e lawe ma ke ano aihue i ka pono pilipaa o kekahi lahui 5 haawi ole mai i ko lakou ae me fca lokahi e hoohui i ko lakou aina hanau me kekahi aina okoa. O ia mau ano lawelawe e hooko ia e keia aupuni naauao a me ke kaulana ma keia hajia j>oepoe o ka honua imua o kekahi aupuni hoaloha a me ka nawaliwali. he kue maopopo loa kela 1 ko kakou kahua i kukulu ia ai ka hae o ka lanakila o ke aupuni Hepuhalika o ka lehulehu—aole no ka hapa-uuku o na Amerika kakaikahi o ka powa > .. ) e noho nei maloko o ko Hawaii mau palena aina, e hoao nei e hapai i na hana o ka hilahila ole ma ka inoa o Amerika e lllo i mea paahana keaka na keia p<ie puulu o ka oliumu malu a me ka pakaha aina uiaio. Mahope iho o ka huli noeau ana a Komisina B;ilaunu oiai oia ma Honolnlu, a waiho aku i kana hoike piha imua o ka mana hooko o ke AupuniAmerika, ua hoopuka ae ka Peresidena Kalivilana i keia mau olelo o ka hoahewa i ke kuleana ole o ka mana aupuni nana i kukulu keia P. G. o ka lima nui a uie ka hao wale i ko Hawaii pono pili paa me keia mau olelo: “O ko kakou aina,” wahi a I ka Peresidena, “aia kakou ma j kae o ka lua kahi i eli ia ai ka j hua o ka hewa, no ke kukulu | ana i ke Aupuni Kuikawa o Hawaii, he mokuaina i lihi kok<'ke ole mai i ko kakou mau : okana aina ponoi, a kakou hoi ! i hookau hewa loa ai i ka mana hookele lahui maluna o kela paemoku. O ko kakou Agena e noho ana maloko o ka poai o kela paemoku, ua kik<x> aku kona wawae e hookomo i k<>na kino holookoa iloko »> ka hana hilahila loa o ka aihue aina a me ka powa i ka hookele aupuni aua o Hawaii. a o Amerika pu kekahi e loaa ia haawina hilahila maluna o na moliua o ka hae a me kona kulana « kuokoa e uiakee i ka pono, ka maluhia, a me ke kaulike. i * Ina he aupuni kaulana o

Amenka nei no kona hoopooo a hoowahawaha i ka hewa, o kana hana mua loa e hana ai, oia no ka hooko aku e holoi ia kela kiko eleele i palapala ia ma kona inoa—he aupuni aihue aina o Amenka, a e hookomo iho ma ia wahi —he aupuni hoopono o Amenka. ma kona hooko {Kilolei i ke kahua aupuni i kukulu mua ia ai o Hawaii malalo o koua nohoalii, a i a{K>no nui ia hoi e kona lahui {xmoi, na kekahi alii hanau o ka aina e rula i kona hopena, a i noho maluhia mau hoi no hapaina keneturia o na inakahiki i hala ae nei. Nolaila, o ka mana i waiho ia aku e ke kumukanawai iloko o ka h»x>ko pili oihana o ka Peres?ulena, o kona wahi ia o ka hana a hooko i kela ninau lahui ma ko Amenka inoa, ma ka hi'ihoi hou ana i ka Moiwahine maluna o ka nohoalii, a oia ka hopena o na hana poholalo hilahila ole i hana ia a hoeueu ia e ko Araerika luna aupuni e noho ana ma ko Hawaii aloalii. 0 ka manawa o ka hana, ua hiki mai i keia la. a o ka hooko wale no ka mea i k.x‘ a keia aupuni e hana aku ai i na manawa a (>au a ka ahaolelo e haawi mai ai i kana kauoha (>ili i ka poinaikai o ka noho aupuni lahui ana o kela lahui nawaliwali o Hawaii.