Ke Alaula, Volume III, Number 1, 1 April 1868 — Page 2

2 KE ALAULA.

OLELO HOOLAHA.

                Ka helu akahi keia o ka Buke Ekolu o ke ALAULA. Ke kau leo ia aku nei oukou a pau, e na luna o keia nupepa, a me ka poe a pau e lawe ana, e hoike koke mai i ka nui o na pepa a oukou e makemake e lawe iloko o keia makahiki, me ka hoomaopopo i ka malama o Ione e hookaaia mai ka uku makahiki o ka pepa, Mai palaka iho a hoohala wale ka manawa, oiai o ka helu akahi keia. Me ka mahalo i na luna lawe,
O. H. KULIKA, Luna Hoopuka.

KA LOAA ANA O KEIA HANA, KA PAIPALAPALA.

                Hookahi hana i loaa i kanaka o keia kau i oi aku mamua o na mea e ae a pau ma ka hoonaauao ana i na lahui - oia no keia hana, o ka paipalapala ana. Ina no e hoopauia ka pai ana i na palapala, a e hoounaia he miliona kanaka naauao a makaukau loa e kaahele i na aina a pau p ka honua nei, a e ao waha aku i kanaka, aole no e like ka laha ana o ka ike ma o lakou la, me ka laha anama keia hana o ka pai-palapala. Ua oi loa aku ka makaukau a me ka mana o keia misionari hookahi a ke Akua i hoouna mai nei keia kau e hoohelelei i ka malamalama me he hau la maluna o ka honua. "A o na lau o ka laau; oia ka mea e ola ai na lahui kanaka."
                Ke hele nei na buke nui, na buke liilii a me na nupepa, a komo i na kau hale a pau, a iloko hoi o ka hapanui o na hale ma na aina Keristiano a pau. A o ka ike i ka heluhelu, oia no ka loaa ana o ke ki e wehe ai i ka ipuka o ka naauao O keia ki ua loaa i ka hapanui o na kanaka ma kua a me na keiki o keia pae aina.
                E aha ana keia kanaka a kakou e ike nei ma ke kii maluna oe nei? E okioki ana oia i kekahi mea mai loko ae o ka ili manoanoa o ka laau. Ma ka nana pono ana iho, e ike kakou me he hua A ia kana e oki la. Oia no he A nui. Eia keia kanaka maloko o ka ululaau, e okioki ana i na huaolelo mai loko mai o ka ili manoanoa o kekahi laau. I kona hoi ana i ka hale paa pu aku oia me keia mau huaolelo, a i ka hiki ana i kona home, hou iho oia ia lakou iloko o ka inika a pai iho maluna o kekahi apana pepa, i mea e hoolealea ai i kana mau keiki.
                Ua hoopaapaaia ka inoa o keia kanaka i okioki mua i na huaolelo mai loko mai o ka ili o ka laau. I ka olelo a kekahi poe, o Lorenekio (Laurentius) ka inoa o keia mea i loaa mua i ka pai ana i na hua maluna o ka pepa; aka, i ka olelo a kekahi poe, o Ioane Kukebuka (John Guttenburg), no Geremania, ka mea i loaa mua i ka makahiki 1438.
                I ka makahiki 1450 hui o Kukeleuka me Ioane Pauka (John Fausi), kekahi kanaka waiwai, a ma ka noonoo o laua elua ua holo ka hana o ka pai-palapala ana. Pai mua laua i ka Baibala ma ka olelo Latina, a kuai aku kekahi ma Parisa no na dala he kanahiku-kumamalima no ka Baibala hookahi. O ke kumukuai o na Baibala i kakou lima ia, he eono haneri dala no ka mea hookahi. Kahaha loa kanaka no ka emi loa o ke kumukuai o keia Baibala i ke kanahiku-kumamalima dala, a kahaha lakou i ka like loa ana o kekahi me kekahi, no ko lakou ike ole i nei hana o ka paipalapala. Mahope mai ua hooemiia ke kumukuai o na Baibala a me na buke a pau, a i keia wa ua loaa i na kulanakauhale a pau na hale pai-palapala, a ua emi loa iho ke kumukuai o ka Baibala i ke dala hookahi, a i ka hapalua kekahi.
                Ua pai mua ia ke Kauoha Hou ma ka olelo Beretania i ka makahiki 1526 ma Holani, a ua halihali maluia'ku i Enelani, a ua kuai malu a heluheluia e kekahi poe. He karaima nui ka heluhelu ana i ke Kauoha Hou ma ia wa ma Enelani. Hopuia kekahi poe e heluhelu ana. Hoopaaia lakou maluna o ka lio, me ka haliu ana o ka maka i ka huelo o ka lio, me ke kauia he pepa maluna o ke poo, a me ka hoopaaia o ka buke me ke kaula ma ke kaei opu. Hooheleia lakou maluna o ka lio ma ke kulanakauhale o Ladana a hiki aku i kekahi wahi, a malaila ua kauohaia e hoolei aku i ke Kauoha Hou iloko o ke ahi, a ua hoopai dala ia hoi.
                Mahope mai, i ke au ia Heneri Ewalu, ka Moi o Enelani, ua ae oia i ka paiia ana o ka Baibala ma kona aina; aka, no ka uuku o ka poe i ike i ka heluhelu, aole i lilo na Baibala eono haneri ke kuaiia ma Enelani a pau iloko o na makahiki ekolu.
                E nana aku kakou i ka okoa o ka hana i keia kau. I keia wa he mau miliona o na Baibala a me na Kauoha Hou i paiia a kuaiia'ku i ka makahiki hookahi ma Beretania a me Amerika.

NA LEO MELE O KE ALAULA.

                Ke hoopuka nei makou ma keia helu i ke kolu o na leo mele i paiia e makou ma na kolamu o ke ALAULA. Ke paipai aku nei makou i na kumu kula Sabati e hoolilo lakou i keia pono i haawi wale ia aku me ka uku ole, aka i loaa mai hoi ia makou me ke kumukuai nui, i mea e pomaikai io ai na kula Sabati o lakou. He mea nui a he mea hou ka paiia ana ma Hawaii nei kekahi mau leo mele me na hua mele nani loa, e like me keia i hoikeia nei oia ka aoao eha o ka oukou wahi elele puka mahina. Me ke kumukuai nui i loaa mai ai ia Mr. Wini, ko makou luna pai, i na kepau hou no ka pai ana i na leo mele; a me ka hana nui a me ka hoomanawanui loa i ka hooponopono pinepine i paa ai na hua mele o ka mele hookahi.
                Mamuli o keia lilo nui no keia mea he mau mele hou, ke lana nei ko makou manao e lilo keia mau mele i mea e lealea a e hoihoi maikai ai na puuwai o na keiki kula Sabati a pau o keia pae aina.
                Ke waeia nei na leo mele i oi ka maikai mai loko mai o na buke leo mele hou a na keiki kula Sabati o Amerika, a ke haku nei o Rev. L. Laiana, ke kumu haku mele o Hawaii, i na mele nani loa ma ka olelo pahee o ka aina o Keawe, a oia mau lako a pau no ka hoolea ana o na waha, o kamalii i ke Akua, me ka hosana ana i ka Mamo a Davida, he mea nui e kokua ai i na kumu ma ke ao ana i na keiki ma ka hoomana io i ke Akua; oia ka makou e hoohola aku imua o oukou, e na kumu kula Sabati.
                E alako mai oukou i na keiki o Lahainaluna, a me na kula nui a pau, a me na wahine puu kani, e komo mai a e kokua pu ma ke ao ana i keia mau mele ma na kula Sabati, i waiwai io ai keia hanauna keiki i na pono i hoolako wale ia no oukou a no lakou.

KE PANANA.

                He mea nui ka loaa ana i kanaka keia mea, ka makeneka. Elua ano kupaianaha o ka hao makeneka. O ka mua, o ka ume ana mai o na kekahi welau i ka akau me ke kuhikuhi mau aku ilaila. He ano keia e noho nei iloko o kekahi mau hao, a ina e hanaia ka hao makeneka i kui loihi a hoolanaia maloko o ka wai maluna o kekahi wahi apana laau ka huli koke no ia o kekahi welau o ia kui i ka akau, a o kekahi welau kuhikuhi i ka hema. Pela i hanaia ke panana. Kauia kahi kui hao makeneka maluna o kekahi wahi koo i kukuluia mawaenakonu o ke panana, a maluna no olaila ia e lewa ai a e huli ai. Ina e hoohuliia ke panana i o a ia nei, moe mau no ke kuhikuhi ana o ka makeneka i ka akau.
                I ka loaa ana i kanaka ke panana, pau ka pilikia nui o ka hooholo moku ana i ka moana. Ina he pouli ka la a me ka mahina a me ka hoku, paa paha i ka ino a me na ao, na ke pahana e alakai i ka moku; a malaila e hoopololeiia ka ihu o ka moku a loaa aku ka aina a na hooholo moku i manao ai. Mamua aku he holo pili aina wale no ka mea i hiki i na kapena moku. A loaa ka hana i keia mea nana e alakai i ka ihu o ka moku i ke ao a i ka po, i ka ino a i ka malie, alaila he hiki ke haalele i ka aina, a holo ka moku ma na kai lipolipo a nalowale ka aina, a hala na mahina, a hala na mahina.
                I ka loaa ana i nei mea he panana, he hiki ia Kolona (Colurnbus) e haalele ia Sepania, a holo mai i ka Moana Atelanika e imi aina ana i ka makahiki 1492, a loaa iaia na mokuaina o Inia Komohana, a ma ia mau makahiki mahope koke iho, loaa ka aina puni ole o Amerika. Ma ia mua aku, aole i ike ko Europa poe i keia aina o Amerika.
                He alakai keia i mea i na moku a pau. Aole he moku e haalele ana ke awa me ka hoolako mua ole ia i ke panana. Ma ka hooponopono mau ia o ka ihu o ka moku ilaila e hikiwawe ai a e pono ai kona holo moana ana.
                He panana ka i haawiia mai ia kakou a pau, malaila e hooponopono ai ka ihu o ko kakou waa