Ke Aloha Aina, Volume I, Number 4, 15 June 1895 — Page 4

Page PDF (809.41 KB)

This text was transcribed by:  Donna Shiroma
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

POAONO, IUNE 15, 1895.

 

KE ALOHA AINA.

Hoopukaia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Oiwi.

 

F. NAWAHI, Lunahooponopono a me Puuku.

E. L. LIKE, Hope Puuku.

 

HONOLULU, IUNE 15, 1895.

 

HEAHA LA KA OULI?

       Ke nana ae nei makou i ke ano o ke kauoha a ke Aupuni Amerika, a ke hoohalike ae hoi me ka mea a ka Ahaolelo Lahui i hooholo ai no Hawaii nei, ua hoea mai he manao ano hou aku i ike ole ia mamua.  Ke koho nei kekahi poe, mamuli o keia kauoha ia Adimarala Beardslee, e nana, i na ua kupono i elua mokukaua no Honolulu nei; a me ka olelo hooholo hoi a ka Ahaolelo Lahui; e i ana, na ka poe kanaka o ka Paemoku o Hawaii, e kukulu i ke Aupuni a lakou i makemake ai, me ke komo hoohana ole aku o na aupuni e ae o waho, ua manaola, aia he mea ano hou a hoea mai.  Ina, aohe kuleana o Amerika e komo wale mai ai, a hoonuihana ia Hawaii, alaila, i mea aha ko ke Aupuni ninau i ka Adimarala, i na ua lawa kona manao no na mokukaua elua e ku nei maanei?

       Eia ka mea hiki ke hoomaopopo aku, he hana ka ke Aupuni o Amerika i manao ai e hana maanei nei.  Nolaila, ninau e ka lawa paha o ka Adimarala i ka makaukau i na moku elua.

       I na e pane aku ka Adimarala, aole i lawa, alaila, e hoouna hou ia mai ana no he moku, a he mau moku paha, e lawa ai kona makemake no ka hana.

       Aole makou i manao, he mea pono o hoouna ia na mea paahana, ma kahi hana ole.  Aole hoi he waiwai o na ninau no ka makaukau hana, i na aole he hana e hana ia ana.

       O na olelo a kekahi poe e olelo mai nei, i holo mai nei keia moku no ke kokua i keia Aupuni, oiai oia e hoonaukiuki ana ia Amerika, aole loa e hiki ke hoomaopopoia aku.  Eia ka mea i ikeia i keia wa, he hoomakaukau nui nei ke Aupuni i na kulana pale aku no ke kaua ia mai, a malia paha, oia ke kumu nui o keia ninau i ka Adimarala no kona makaukau.

 

I KEKAHI MANAWA.

       I kekahi manawa, o na loli ano e ana o ka hana, he mea no ia e loli ano e ai ka hopena e hoea mai ana no ia hana.

       Mamuli o ka loli ana e ana o na hana o kela kuikahi hoohuiana, pela no ka loli ano e ana o na kulana aupuni, a lilo he mea hooko ole ia no ka manao hoohuiaina.  Ua ike makou i na olelo a W. R. Kakela i hoolaha ia ma na nupepa, e olelo ana oia, aia he palapala, e olelo ana oia, aia he palapala hoopii mai na poe kulana maikai mai o na Hawaii he 135 inoa, e koi ana no ke apono i ke kuikahi hoohui me Amerika Huipuia.  Aka nae, i ka wa i ninau ia mai o Kakela, auhea la ia palapala hoopii, ua pane aku ia oia.  Kal@ua haule no i Honolulu mamua o ko'u kau ana mai i ka moku.

       Nolaila, e ike ana kakou, ua loli ano e ke kumu i hoaia ia ka hana ana e loaa ai, a ua hele aku la ka hemahema i mea e hoopahua ai i na hana i hana maluia i mea e lilo ai ka pono nui o Hawaii nei.

       He makiala no paha ko Kakela ma kona hele ana e huli i na inoa o kela poe Hawaii 135 aka nae, ua oi loa aku ko ke Akua makaala i ko Kakela; a na ke Akua i kiola aku i kela palapala hoopii mai loko aku o kana Paiki Buke e lawe ana no Wasinetona; a i kona @ ana aku imua o ka Peresidena o Amerika, ua huli iho la oia, aohe loaa ki.

       Nani ko ke Akua aloha i kana hana hoole ana i ka makemake o ka poe puni hanohano.

KA GRESHAM I HANA AI NO HAWAII.

       Ma ka nupepa "Call" o ka la 28 o Mei, i ike iho ai makou @kekahi mau manao mahalo no na hana a ke Kuhina Gresham i hana ai no Hawaii nei, a penei kekahi mau hopunaolelo.

       Oiai o Mr. Gresham he poo no ka aha kuhina o ke aupuni o Amerika Hauipuia, ua ili maluna ona na hana a pau, a me na pale ana aku i na hoinoia o kana oihana, ka mea i hiki ole i kekahi kanaka ma ia kulana ke hana mai mua loa mai, no ka hooko pono ana aku i ka oiaio a me ke kaulike, no ka pono o na aupuni a pau, na lahui a pau a me na kanaka a pau loa.

       No kona noho loihi ana ma ka oihana lunakanawai, ua loaa iaia ka ike pono, me ka hoohewahewa ole, i ka pane kupono a me na haina kupono no keia a me keia ninau e hoea mai ana imua ona, a o kana mea e hooholo ai, ua ku no ia i ka pololei a me ka oiaio maoli.

       Ina e komo kona aina iloko o kekahi kuhihewa, alaila, ua manao o Gresham, o kana hana pono e hana ai, oia no ka hoihoi ae ia ia i kona kulana pololei, ina no he mea ia e hoopoinoia ai ka pono holookoa o ka lehulehu.

       O keia kekahi kumu hoino ia ona mamuli o na hana pili lahui, aka, aole loa oia i kapae ae i ka hooko ana i ka pono oiaio ana i ike ai, a i koho ai oia ka pono.

       O keia ka mea nana i koi aku iaia e ike pono, he maka no a he maka, i ka ninau nui o ka manawa e pili ana i ka hoohuiaina o Hawaii.  Ua hoomao popo pono oia me ke akahele loa no keia ninau, mamua loa aku no o kona lilo ana he hoa no ka Aha Kuhina.  A mamuli no o kana hoakaka ana aku ia Peresidena Cleveland, oia kana hana pili aupuni mua loa i hana ai, a ua unuhi mai la oia i ke kuikahi (ipuka a Kakina ma) mai ka lima mai o ka Aha Senate, ka mea hoi i hoopahuaia ai o ke kuikahi hoohui aina i hoolala mua ia ai e ke Kuhina Aina E mua Foster.

       Ma ia wa, na hoounaia mai lao Komisina Blount, i na mokupuni o Hawaii nei, e huli i mau hoakaka kumu oiaio.  A mamuli o ka hoike a Mr. Blount, ua malaelae ke ala no kana koi kaulana, e hoakaka ana; e pono e hoihoi hou ia ka Moiwahine o Hawaii ma Kona kulana maoli, oiai, mamuli o na hana a na luna aupuni o Amerika Oia i hoopauia ai.

       I ka wa i hoomaopopo lea ai ka Ahaolelo Lahui i ko lakou manao, ua ae aku ke kuhina Gresham no kona aupuni iho, aka, aole loa e hiki ke ikeia, ua hoololi iki ae oia i kona manao maoli, e like no me kana mea i koho mua loa ai, i ku hoi i ka pono a me ka oiaio maoli ana i ike ai.

       O keia ka manao paa o ke kanaka Amerika kaulapa W. Q. Gresham, a hiki wale i kona make ana aku la.  Ua ake mau oia e hooko i ka pono a me ka pololei i na wa a pau loa.

 

Holomua no ka Bana Lahui.

       Mamuli o na hoike i loaa mai ma ka mokuahi Mariposa o ka Poaha nei, Iune 6, ua hoohalawaiia ka Bana Lahui Hawaii me na ulia pomaikai o ka holopono, a me ka laki hoi, iloko o na wehe ana he umi po maloko o ke kulanakauhale o Kapalakiko. Ua papahiia na keiki puhiohe e ka mahaloia e ua nupepa oia mau aekai, a ua kapaia:  Ka poe puukani mele o Hawaii.

       E haalele ana ka Puali Puhiohe ia Kapalakiko no San Hose, e hoohawa i na kono i hoonooia mai ia lakou.  E uniki aku ana lakou i Los Angeles, he wahi ia aia ma ka aoao hema o ka mokuaina o Kaleponi, a mai laila aku no ka hikina.  He huakai hele ka lakou no Amerika a hala loa aku i Europa.

 

Ke Awa e Koolau

       Ke hoomaka hou mai nei na nupepa haole e kamailio no ke awa e pili ana ia Kaneohe, Heeia, a hiki aku mawaho ae o Kaalaea a me Waikane ma.

       He moakaka ka nana ana aku o ka waiho ana mai o loko o ke awa mai luna aku o ka nuku pali o Nuuanu, a he nui no hoi na wahi papapa, na moku ako'ako'a, na kipona one, a me wai hohonu e lana malie ana maloko nei o na kuaau nalu i waho loa.

       He ano pilikia ma kahi e hookomo mai ai ma kekahi wahi, a he kupono no hoi i na moku pananaiki ke komo iloko.  I na mae e pau ia mau papa ako'ako'a i ka wawahiia, a hookaawale ia, alaila, ua hiki no i na moku nui ke komo iloko o ke awa nani o Koolau.

       He oi ae ka oluolu o ka noho ana o na aina e hoopuni ana i ke awa o Koolau, mamua o kela awa o Koolau, mamua o kela awa o Puuloa.  I na i lilo ia ma keia mua aku i awa kumoku nani, a e hoohuiia hoi ia awa me ke alanui kaamahu a puni o Oahu nei, alaila, oia ka helu ekahi o na awa kumoku nani ma ano a pau loa iloko o keia Paemoku.

       Ua nui ko na kanaka noonoo mau ana no Puuloa, mai ke au mai o na Kamehameha; aole nae he wahi oi ka holomua ma ke ano awa kumoku, i na i hoolilo mua ia ka noonoo ana no ke awa o Koolau.

       Ua lawa na aina a puni ia awa e noho ia e na kanaka he 500,000 me ka hoonele ole ia i na pono wai maikai loa e like me ia ma Puuloa.  He nani na ae kahaone kahakai, kupono no na wahi auau kai he lehulehu wale, i oi loa kau mamua o na ae kahakai lepo pohopoho o Ewa ma.  O ka makani oluolu mai ka akau hikina mai, a mai ka moana mai, he oluolu loa ia.

       O na kahakai lawaia a puni maloko a mawaho o na kuaau nalu, he maikai loa.  O ke kahua e hoonoho ia ai na kulanakauhale a puni, he maalahi a he oi ae o ka nani a me ke ola oluolu, mamua o ko Ewa kulana.

       Ina e hoomoe ia i alanui kaa hukiia (cable) no ka pali o Nuuanu, alaila, e ike auanei kakou i ka hopena, ua oi pa tausani aku ka holomua, ka waiwai, ka nui oka kanaka, a me ka launa kalepa ana ma ia awa o Koolau mamua o ko Puuloa ma Ewa.

       Ua manao ke kuluna kalaiaina e hoolilo i ka la 4 o Iulai e hoea mai i la kulaia aupuni.

 

Ke Alanui Kaa Uwila o Honolulu.

       He mau makahiki i kaa hope ae nei, ke kamailio ana, a me na haawi makana hoohoihoi ana i na poe nana e hana a e kukulu paha i kekahi Alanui Kaa Uwila ma Honolulu nei.  Ua pau i ka hala aku, a ua make kekahi poe i olelo nui no keia kumuhana Alanui Kaa Uwila; a i keia wa, eia ua hiki mai nei kekahi mau mea, e manao ana e ia alanui.

       O Mr. Audly Coote Tasemania mai, ka mea hiki mai nei ma ka mokuahi Momowai mai i kela pule aku nei, ua hoike ae oia i kona manao hapai ia hana, ke holopono na kuka ana me ka Papa Kahu Alakai o ke Ala Kaa Alanui o Honolulu ma Ladana.

       A pela no hoi, eia no hoi i anei nei he kanaka o Mr. Ballentyne kona inoa, mai Beritania Columebia mai, i ma nao e kukulu i Alanui Kaa Uwila ma na wahi i hoike ia ma Honolulu nei.

       Ua kuka pu ae o Mr. Coote me Mr. Pain, Luna Nui o k e Alanui Kaa Alanui o Honolulu nei; a ua hoike aku oia ia Coote, aia me Enelani ka poe kuleana ma na mea a pau loa e pili ana i ke Alanui Kaa o Honolulu nei; ua olelo aku hoi o Mr. Pain ia Coote, e hoike aku ana oia pela i na Luna Hooko o ke Alanui Kaa o Honolulu nei, ia lakou ka mana hoolilo mai ka ae ia e  lakou e hoolilo.

       He mea hoomaopopo keia ia kakou, aia no ko Beritania mana dala ke noho nei ma na aina a pau loa o ke ao nei, a oia maoli no ka lua waihona waiwai nui o ke ao holookoa mailoko mai o na oihana mikiala holomua.

 

He Hoalohaloha i ka Ohana o Miss Ha naia Kanahele.

       Ia Mrs. Mahole Moanauli, no ka ohana o Miss Hanaia Kanahele.

       Me ka walohoia:

       O makou o na Lala o ka Hui Aloha Aina Kuwaena o na wahine o Honolulu, mokupuni Oahu; ma o ko makou mau Luna Nui la:  Ano, ua ili iho maluna o makou na Lala o ka Ahahui i oleloia ae la maluna, na haawe o  ka ehaeha, a me ke kaumaha, no ko makou Hoahanau iloko o ka manao kuio, no ke aloha i ka Aina a me ka Lahui; a oiai, he mea hiki ole ke hoopoina ia kana mau hana, no kana mau hooikaika pauaho ole ana, i ka imi ana i na mea e kokua i ka poino i ili iho maluna o kekahi mahele o kon Lahui, a he Kiahoomanao hoi ia no kona inoa, nolaila;

       E Hooholia :  Ke komo pu aku nei ka Hui Aloha Aina Kuwaena o na wahine ma Ho-