Ke Aloha Aina, Volume I, Number 9, 20 July 1895 — Page 4

KE ALOHA AINA

 

4       KE  ALOHA  AINA,  POAONO  IULAI  20,  1895.

KE - ALOHA - AINA

Hoopukaia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he

Nupepa na ka Lahui Oiwi.

 

J. NAWAHI, Lunahooponopono a

me Puuku,

E. L. LIKE, Hope Puuku.

 

HONOLULU, IULAI 20, 1895.

 

HE MEA PAHAOHAO NUI!

 

Ua Popopo ka Waihona Waiwai o ke

Aupuni Repubalika.

 

  Ma ka manawa mai i hookahuliia ai ke Aupuni Moi o Hawaii, ua lohe mau makou i na olelo keha a kaena a kekahi poe, e olelo ana penei: ":O keia ke kulana Aupuni maikai loa i loaa i ka lahui Hawaii, aole ona lua mai mua mai! O keia ke ano Aupuni e loaa nui ai ke dala ma ka Waihona Waiwai! E loaa nui ana ke dala, a e pau koke ana na aie a pau loa i ka hookaa ha me ka emoole loa! Pela na olelo wanana i hoopukaia; aka, heaha ka kakou e ike nei? E hiki anei ia kakou ke hoike ae? Ae, ua hiki no!

  Ma ka Poaha o kela pule aka nei (Iulai 11) ua puka ae mai ka waha ponoi mai o ke Kuhina Waiwai Mr. Damon na huaolelo e hoike ana penei:

  Ua hookuku oia i na bona a me na ukupanee pu maluna o laila me ko ka makahiki i hala, a ua maopopo, ua aie ke Aupuni he $58,000 hou aku ma na bila aie liilii! Olelo iho la o Mr. Damon penei.

  Iloko o na mahina mua eono o ka 1894, ua kuai ia na bona a loaa ka huina $145, 000. A no na mahina hoi eono o keia makahiki 1895, ua lilo na bona no $134,000! O ka aie ma na bona i ka makahiki i hala 1894, he $3,526,000! I keia makahiki 1895 hoi, he $3,738,000! Ua like ia me $212,000 aie i pehu ae iloko o ka makahiki hookahi, me ka nana ole ae i na aie liilii e ae he lehulehu wale aole i hookaa ia.

 

  I ka wa i kukulu iia ai ke kumukanawai hou o 1887, aia ka aia Lahui ia wa, he $2,238-274.02. Mai ia wa mai ua kaa ka hookele ana o ke aupuni malalo no o keia poe, a hoea mai i ka 1890, ka wa i lanakila ai ka lahui, a pau ai ka Aha Kuhina o Kakina ma. Ma ka hoike a Mr. Damon, o ia makahiki 1890, he $2,881,000 ka huina o ka aie Lahui. Iloko o ka 1892, he $2,314,000 ka aie Lahui ma na hona wale no, a he $903,161.13 no ka Banako Hale Leta, a ke huiia ae, ua like ia me $3,217,161.13. Iloko hoi o keia la (Poaha i hala aku la) ua pehu loa ae la a lilo i kuahiwi kiekie loa, he $3,738,000.

  O ka pii ana o ka aie Lahui iloko o na makahiki elua i hala aku nei, he Hookahi-Hapalua Miliona-Dala a oi aku, oia hoi, he $520,838.00. Mawaho ae o keia, aia no he ahua nui okoa o ka aie, aole i hookaaia.

 

  O keia ka makou e olelo nei, he popopo ma ka Waihona Waiwai o ke Aupuni Repubalika! No ka mea, ina he $299-676. na loaa mai o ke Aupuni iloko o ekolu malama, a he $476,000 na hoolilo iloko o ia manawa hookahi no, alaila, ma ka aie aku ka loaa ana o $176-324 no ekolu mahina, ua like ia me $58,773 lilo aie i ka mahina hookahi. mawaho ae olaila na aie he nui wale.

  Auhea la ke kulana o ka Waihona Waiwai o ke Aupuni? Ua maopopo, aohe manawa e hiki ai ke hoike ia mai kona kulana pomaikai a holomua hoi. Aole loa keia he mea koho wale aku, aole hoi  he mea i noonoo wale ia aka, he hoike no keia i hoopuka ia ae nei i ke akea e ke Kuhina Waiwai ponoi o ke Aupuni Repubalika o Hawaii.

 

Pehea Hou aku ke Kulana o ke

Aupuni?

  Mahope iho o ko makou hoakaka ana aku i ke kulana aie nui e ku nei o ka Waihona Waiwai, ke nana aku nei makou i ka noho na hooponopono o ke aupuni i keia wa Heaha ka kakou mea e ike nei?

  Eia: Ke hoouna nei ke aupuni i na lako kaua, na pahu pu, na pahu poka, a me na mea luku a pepehi aku i na enemi o ke aupuni, ma na apana kuaaina o na mokupuni mawaho aku nei o Oahu nei. Ua hoike akea ia ae ka hoouna ia ana o ia mau lako kaua maloko o na nupepa, i mea e ikeia ai ka hana a ke aupuni e na kanaka e noho ana maloko o kona mau palena.

  Pehea, a heaha ke ano o ka lahui e noho ana iwaena o na lako kaua, a malalo paha o ka hoomalu ana o na mea kaua?

  Pehea, a heaha ke ano o ka noho ana o na haumana maloko o kekahi kula, malalo o na hoomalu ana a ke kumu me na pauku laau hahau a me na huipa bili lio?

  He mea io no e hoomalu ai i ke kula na laau hahau a me na huipa hili lio i hoomaa ia e ka hana o ke au kahiko, aka, oiai ke holomua nei ke au hou o ka malamama, ua aneane e nalowale aku ia mau hana pouli o ka wa naaupo loa.

  O ka maluhia a me ka noho oluolu ana, aole ia he mea e hooulu ai i na manao hopohopo, ke hahai ke aupuni a me kona lahui mamuli o na hana oluolu e loaa ai ke ki o ka maluhia.

  O ka lahui i hoopuni mau ia me na mea hooweliweli, ua loaa ia lakou ka maa o ka noho' na weliweli mau. O ka lahui i noho malie me ka hooweliweli ole ia e ka helehelena o na mea kaua, ua mau no ko lakou noho maluhia ana, me he moanawai la e lana malie ana i ka wa makani ole. Aole anei pela ka oiaio? No keaha la i hoao ole ia ai e hooko aku ma ke ala e hiki aku ai i ka maluhia?

  Ua ike o Karisto i ka hopena o na manao uluku a lawelawe oolea aku me ka manao hikiwawe, nolaila i hoopuka ai oia i kela olelo

  "O ka mea lalau i ka pahikaua, e make no oia i ka pahikaua."

 

Heaha ia ke ano o kela mau hana?

 

  Eia, ua hookomoia mai iloko o ka Ahaolelo he Bila Kanawai e pili ana i na kula. O ke ano nui ma ka nana iho, he kanawai keia e, opa pu aku ai i na kula hanai, kula kuokoa, a me na kula ohana i kokua ia e na makua, e like me na kula o St. Louis, Iolani Collage, St. Andrews Priory, ke kula kaikamahine o na Virigine, a me na kula e ae o na kuaaina aku.

  Me he mea la, ke hele loa aku nei kakou i ka welelau akau i ka aina nona na kanawai nahoa a me na olelo waha mana loa i hiki ole ke pane ia aku.

  Ma ka nana ana i ka manao o ke kanawai i hoolala ia ai, ua maopopo loa, ua ohumu malu ia mamua, e hana i kekahi mea e umii ai, a i ole ia, e hoopau loa ai i ke ku ana o na kula kuokoa mawaho ae o na kula aupuni!

  No ka hiki ole i ka Papa Hoonaauao o Hawaii, ke kau i kona mana maluna o ka Bihopa Willis, ka mea e noho hoomalu ana i na kula Iolani me  St. Andrews Priory, a me na Kumukula o St. Louia me na kula Katolika e ae malalo iho o ia hoomana, nolaila, ua hookomoia mai he Bila Kanawai o keia ano.

  Me he mea la, i mea e hiki ai ke onou mai i na kumuao o keia mau kula e lawe lakou i ka hoohiki ana i ka Repubalika mamua o ka noho kumu ana; a ina aole ae aku, alaila, pau ae la ka noho kumuao ana. Ina hoi aole keia mau kula, e apono ia he mau kula ua ku i ke kanawai, alaila, e lilo ia mau kula i mea ole; a e manaoia na keiki e hele ana ia mau kula i apono ole ia, he mau keiki haalele kula, a o Keoneula ko lakou wahi e noho ai

  Aka, ke hoike aku nei makou i ka lahui, mai hopohopo oukou i na hana hookaumaha o keia ano, no ka mea, aole e hiki ia kakou ke ao hou ia, e hoi hou iloko o ka noho ana pouli  a hoohaikiki noi. Aole no hoi kakou e ae aku aku e lanakila na hana hoopeepee o ke ano kolohe, e maalo mai imua o k@ kakou mau home hoonaauao@

O ka pono, ka oiaio, a me k@

pololei, he kukilakila mai o@

imua o ke ao malamaiama

Aole o kakou makemake i k@

pouli a me ka naaupo, aole h@

he apono i na hana a ka poe

kakou i ike ai he poe powa

keia lahui, aole loa!

 

  No ko makou makemake @

malamamaia mau ko makou ia@

hui, nolaila, ke unuhi ae ne@

makou i ka Bila Kanawai ho@

i hookomoia mai nei i keia Ka@

Ahaolelo, i mea e ike ai ouk@

i kona ano io maoli, a oia ih@

keia malalo ae nei.

 

HE KANAWAI KULA HOU.

 

E Hooholoia e ka Ahaolelo

ka Repubalika o Hawaii

  No na kumu e hookoia ai ka@

hele ana ma na kula, e na ka@

malii maloko o na makahik@

kula, a no ka hoakea ana aku@

na kanawai, e pili ana i ka hoo@

naauao ana maloko o ka Repu@

balika o Hawaii, o kela a @

keia wahi a na kaipalii malok@

o na makahiki kula i loaa a@

kona hoonaauao ia. aole loa @

e manaoia he kula, mamuli @

ke ano, a me ka manao mao@

o ke kanawai; o kahi e heluhel@

ai. kakau ai, arimatika, palapal@

aina, moolelo, a i ole ia, o kah@

e na lala kumumua o ka ik@

pau mua, mawaho ae o kekah@

mau ike okoa ma ua wahi la, @

ao ole ia ma ka olelo Enelani, @

na kumuao i aponeia ma ia ano,@

mai kekahi manawa a i kekah@

manawa, e kauoha ia ana e k@

kanawai, a e na rula paha o k@

Papa Hoonaauao.

  Ae Hookola hou ia hoi, ua@

kupono no i na kanaka o na@

ano lahui a pau, ke hoomau@

aku ina kula e ao ia ma ka@

olelo Enelani wale no i na hau@

mana maloko o na makahiki@

kula, e ao ia aole e emi iho@

malalo o eha hora ao, i kela a@

me keia la kula, ma ka olelo @

Enelani, iloko o ke kula i ku @

ka manao o keia Kanawai.

  A e Hookolo hou ia hoi, aole@

loa he mea ma keia e keakea@

ana i ke ao kupono ia ana, @

na kumuao iloko o na ohana@

ponoi.

 

Ka Manao o ke Kuhina Olney

Amerika Huipuia.

 

  Mamuli o kekahi manao ni@

nau pili i na Hale Banako o@

Ametrika Huipuia, e pili ana@

ka hoopuka ana i na palapala@

kikoo dala kokua i na hana a@

ka poe hookahuli aupuni @

Cuba, ua hoike ia ae ko Ku@

hina Olney manao penei:

  O ka hiki a hiki ole e ili aku@

ka hoopii karaima ia (maluna @

ka Banako) me ka ike no, @

iho no ka mea nana e hoahu@

ana i na haawina kokoua i houlu@

uluia e na poe Amerika i hui@

pu na manao me ko Cuba; he