Ke Aloha Aina, Volume I, Number 18, 21 September 1895 — Page 5

Page PDF (863.11 KB)

This text was transcribed by:  Sandy Murdoch
This work is dedicated to:  For Puakea and Lolena who have done so much!

KE ALOHA AINA

 

POAONO  SEPT., 21,  1895

 

 

@@@@@ Honolulu

 

            @@@@@kou i na ma@@@@@@@@ a poe Kauka @@@@@@ @nona na inoa @@@@@ me Wahie, @@@@@ @le e ike i na @@@@ @oe Kauka e @@@@@ Kauka ma@@ @@@ na ka oihana @@@.

            @@@ kekahi poe, ua @@ @ia hana ana, e @@ @ana i nonoi ia @@na mokupuni @@@.  Mamuli o ke @@oa o ka poe @@na e hoikeia @@.

            @@ paha he mau @@@ maka paha na @@ @ukana, alaila, @@@ he hoa'loha, @@ @a.  Aka, aole @@@ @eana i ka ma@@ @@ia mau nupepa @@.  O ko lakou @@@@.

            @@@ike pono ana @@ o ka Mahele @@@ @uia ai, oia wa@@ @ia nei, e lapa@@@ mai i hoea ae @@ lakou i lawe ia @@.

            @@ @ou i ike i ka loli @@@, i ke koho ia @@@ mamuli o ka @@ mea mai.  Aka, @@ai no i koho i @no lakou iho, @o ia, aole a ma@@ @wa ana.

 

@@@ @ai Oukou !!!

            @@@ aku nei ka lohe @@ popilikia a pau @@ (@he pilikia io) e @ ko o ka Apana @@ Alanui Kauka @@ a pau loa ma @@ui Liliha, a ma@@ @ Alanui Moi, a @lulu o na Kaa @@@.

            @@ pau i kapaia o @@nawai, Kawaiki @@ama mauka o @ Waipilopilo.  E @@@kou mau haawina @@ela a me keia la, @@awakea, a hiki @@ m., ma ko'u @@ Maunakamala; @@@.

            @@ a hoopanee i ka @@ manawa o nele @@.

 

            @@ ka haahaa,

            @@ AIMA NAWAHI.

            @@ @wi kokua no ka @@ Elua

            Sept 12, 1895.

 

            @@ Poaono nei mai @@ mokupea S. P. @@@ @8 la holo.  I holo @@@ hoopiha kopaa a @@ Nu Ioka.

 

 

KE HUAKAI A CALAUDINE.

 

            Mamuli o ka hoike ana a kekahi ohua i kau aku maluna o ka mokuahi Calaudine, ma kana huakai o kela Poakolu aku nei, ua hoike mai oia i ka moolelo piha o na mea a pau ana i ike pono ai, a penei kana hoike.

            Mahope iho o ka pau ana ae o ko makou mau la hoomalu o ka noho ana ma ke awa o Honolulu, ua hoomaopopo ia mai la ko makou ae ia e ka Papa Ola, e holo aku no na mokupuni o Maui a me Hawaii.

            Mamua ae o ko makou holo ana, he 58 ohua maluna o ka mokuahi Calaudine ia wa, mahope mai, hookau hou ia mai la he 12 mau ohua mai luna mai o ka mokuahi Likelike, a he 3 ohua mailuna mai o Waialeale, a 1 ohua noluna mai o Malulani, alaila, ua piha iho la he 72 ohua a pau loa maluna o Calaudine.

            Mawaena o keia huina, he 2 mau Makai Nui, he 3 mau makai liilii, he 5 Kahunapule, he 2 mau Kumu Poo no na Kula Hanai, a me 20 poe Kumukula e ae.

            Haalele makou i ka nuku o Mamala i ka hora 5 p. m., a au aku la i ke kai o Kaiwi, hala.ia au aku i ka hanupanupa o na ale o Pailolo; a ma ka wanaao ua hoea aku ia mawaho o na Wai-Eha, a ma kakahiaka nui Poaha ua hookuu iho la ko makou heleuma no ke awa o Kahului.

            I keia wa ua hookuuia iho la ka waapa o ka moku, aia iluna olaila, na Makai Nui Hikikoki me Anaru, me Mr. Falk a me Moorheau a me ke ekeleta.  Ia wa ua holo koke mai la ko uka waapa, a kokoke e hui ma kahi he hapalua o ke kai pae aku i ka aina.

            Ia wa kahea mai la ka Elele me ka leo ikaika penei:  Ma ka halawai o na makaainana o Maui ma ka la 10 o Sepatemaba aku nei, ua hooholoia kekahi olelo hooholo, aole loa e'ae ia kekahi ohua e lele iuka, aia a hala na la he 15 o ka hoomalu ia ana.

            Ua hoomau ia aku ka holo ana o ka waapa o ka moku a kokoke i ka uapo hoolai mai la.  Ia wa ua akoakoa mai la na Komite i kohoia ai, e ka Papa Ola; alaila, hoomaka mai la na hana pahaohao.  He mau hora loihi loa ia apa ana mai ma ia hana, no na olelo o ka makaukau, a no na pu, a no na pale ana i ke ola o na home a pela aku.

            Mahope o ia lohi apa ana mai, hui na poe Komite malama ola o Maui he 36 ko lakou nui, a hooholo, a hoouna mai i ka Elele e hoike:  E hoomaluia na ohua i 15 la mamua o ka lakou lele ana aku i ka aina.

            I keia wa e ike aku ana oe i na poe kumukula wahine haole, e wili ana me na lima e paa ana i na puhaka me na helehelena kaumaha e olelo ana;  Oh dear!  Auwe ka make!  Ua hala he 7 la a he 8 la i koe e hoomaluia ai.  Aohe wahi kupono e hoomaluia ai!  E aho no ka hoi hou i Honolulu !!  Aka, aole he hiki ke hoi hou, oiai e holo ana ka moku no Hawaii.

            I keia wa kaniuhu na ohua o Maui, a o na ukana kai kiola ia aku, a mahope o ke awakea, ua hiu ae la ka heleuma, a eku aku la i na ale ahiu o na Koolau o Maui no Hawaii.

            I ke kakahiaka nui o ka Poalima komo ana iloko o ke awa nani o Hilo.  Uliuli ka aina ke nana aku, kilakila na mauna, a pohu lai kela aina.

            Hoea mai ana ke Komite o ke Ola .  I kinohi, aole ae ko Hilo e hoolele ia aku ka ohua o Maui, aka, mahope o ka noonoo akahele ana, ua ae lakou e hooleleia ma kela wahi mokupuni uluniu o Mokuola e hoomalu ai no 10 la hou aku.

            Ua hoomakaukau koke ia ke kukulu ana i hale papa hou maluna o ua mokupuni la, no na poe hoomalu.  Ua hoolakoia mai me na kapuahi hao, a me na lako e ae, a ua hoohui koke ia me ka uwea telepona i mea e mama ai na hana a pau.

            Ua hoouna mai ko Hilo poe kokua aloha, i na lako mea ai mama, na huaai, na pua a pela aku na ko Maui poe maluna o ka mokuahi Calaudine, a he nui na hoomaikai o ko Maui i ko Hilo, no na makana i na poe olulo pakalaki i hala loa i Hilo.  E ole nae ia, ike ai kekahi poe ia Hilo.

 

Na Hana Hoomaniha Hu o ka aka.

            O kau moolelo i lohe mai ai he mea e akaaka ai a maeele ka iwi aoao i ka hana no a na haole o Hilo.  Oiai ua ike ia ka mokuahi Calaudine, ke hookomo mai nei no 11 mile ka mamao.  Aia hoi, ua piha u ke taona i na kanaka, e hi-o ana, e holo-ke ana i o a ianei, me he aha la?

            Nui ka lele o ka hauli o na poe o ka aina!  Ae, nui ko lakou pihoihoi!  Heaha ke kumu o ka pihoihoi?  Eia:  Heaha la na mea a keia moku e lawe mai ana?  Ua nui loa paha ka laha ana o ke Kolera?  Ua make pu aku paha kekahi o ko lakou poe makamaka?  Auwe no ka hoi!  Nui ka pihoihoi.

            Eia hoi keia hana pauaka lua ole.  Ua hoomakaukau ia na Enegine kinaiahi, ua wela ka wai, ua makaukau na iliwai a me na kanaka hoohana me na haole.  He mea aha keia?  O ! he mea kiki aku i ka poe o ka moku ke a-a lakou e lele mai iuka o ka aina !  Kupanaha ka hana a ka haole!  Ua makaukau e ka waiwela, i mea hoomoa i ka hulu lauoho o ke kanaka, e like me ka hana ana i ka moa a me ka puaa !  Hupo maoli kela hana !

            Eia no hoi kekahi poe me na pu raifela ua makaukau me na poka, i mea pepehi aku i ka poe hoopaakiki mai e lele iuka, me ka ae ole o ko Hilo poe.

            Noho aku ko Hilo poe a hoi loa mai la makou no Honolulu nei me na ola maikai loa.

            Aole mai kolera ma Hawaii, aole no hoi ma Maui.  Aia no na moku manuwa ma Lahaina, a o Olympia ke holo ana no Kahului no ka hooili lanahu.

                        OHUA MAKAIKAI

Honolulu, Sept. 16, 1895.

 

 

KAHI HOOMALU O KO HILO

 

            Ma ka hoi ana mai o ka mokuahi Calaudina mai Hawaii mai, ua loaa mai nei ka lohe, aia na ohua ma ka mokupuni o Mokuola kahi i hoomaluia ai no 10 la, alaila, hookuuia ke ole e puka ae ka mai Korela

            O ka mokupuni o Mokuola, o Hilo iho la no ia, aia ia mokupuni ma ke alo o ke kulanakauhale o Hilo, a he mau kaulahahao wale no ke kaawale aku i ke kai mai ka aina paa aku.  O ka makani makai mai, aia mua o Mokuola ke loaa e ana, a maa mahope pahola aku iluna o ke kulanakauhale holookoa o Hilo.

            Aia maluna o Mokuola na poe ohua i holo aku nei e hoomaluia la, pela na palapala i loaa mai nei.

 

 

Ko Kauai Kupaa

 

            Aia no ka mokupuni o Kauaimanokalanipo ke paa la i ka lakou olelo mua.  Ia Mr. V. Knudsen i holo aku nei maluna o Maki, me ka manao e aloha mai ana paha ko Kauai poe iaia.  Aka, ma keia hou poo ana aku nei, ua hoole loa ia mai nei nae kona lele ana aku iuka, a ua hoi hou mai nei ka paakai i Honolulu nei.

            He mea ole ke kulana waiwai, ke hiki mai i kahi o ke ola a ma ia mea, ua kupaa maoli no ko Kauai poe, a ua hooko ka hana i ka hua a ka waha i hoopuka ai.  Aohe no he hewa o ka malama.  No ka palaka o ko Honolulu nei ke kumu i komo mai ai keia kolera i o kakou nei.

 

 

HAO KE OOLEA I NA HONO-A-PIILANI

 

            Maluna mai nei o ka mokuahi Kilaueahou i keia kakahiaka i loaa mai nei na lono oiaio no Maui mai, a oia keia:

            Ma ka mokuahi Claudine aku nei i ka Poakolu i huli hoi aku ai na Makai Nui o Maui a me Hawaii, oia o Anaru a me Hikikoki.  Ma ke kakahiaka Poaha ua hiki aku la lakou no ke awa o Kahului ma Maui.  Ua manaolana o Anaru e ae mai ana ko Maui poe iaia e lele aku iuka; a ua hoikeia mai la ka lohe.  Aole oia e ae ia e lele aku.  Aole loa hoi kekahi ohua a ukana, e ae ia e hoolele aku iuka

            No keia hoole ia ana, nolaila, ua noho no oia iluna o ka moku Claudine, a ua hala loa aku la e makaikai i na pali hulaana o Hamakua ma Hawaii.  Oolea mai la ko Maui la!!

            Pehea aku ana la kona kokoolua Hikikoki?  Ke manao la no ka oia, e ae mai ana no ko Hamakua e lele aku oia iuka, no ka mea, he poe ae no ko laila e hoolele aku i na ohua a me na ukana, oiai, ua pau aku nei no na ohua limahana Pake a me na ukana i ka hooleleia ma ia Apana.

            O ko Hilo no ka hoole loa, aole he ae mai.  Aka, e nana aku hoi kakou.  Malia paha e hoi like mai ana no laua i Honolulu nei, e like me kela wahi olelo a kahiko, "hoi hou ka paakai i Waimea."

 

            Iloko wale no o keia au hooponopono Aupuni e ikeia nei na hana ku panaha o kela a me keia ano,

 

            I ka Poaono aku nei ka mokuahi James Makee i ku mai ai mai Kauai mai me na eke leta no kakou nei.

 

            O ka pohaku e naue ana, aka, o Kauai he oia mau no kona kupaa ma ka hoolele ole ana aku i kekahi ohua mai na moku aku no ka aina.

 

            Ma na leta i loaa mai ia makou mai Hilo mai, aia ma ka mokupuni o Mokuola kahi i hoomaluia ai na ohua o ka mokuahi Claudine.

            Ua hopuia e Kapena Scott ma ka po Poaono nei he 11 poe Pake piliwaiwai, a ma ke ahiahi la Pule hoi, he elima no Pauoa, no ia hewa hookahi no.

 

            Ma ka po Poaono nei ma ka hale pahupahu ma Arinetona, ma ka hale ilaio, i hopu ia ai kekahi poe haole luna Aupuni me kekahi poe haole e ae no ka pili waiwai.

 

 

D. K. WAILEHUA.

 

            He m@@ ohi a Koi Aie.  Mea huli Moolelo Aina, a ewaiwai ae paha.  Mea hana Palapala pili Kanawai.  Mea kuai a Moraki Aina no ka uku Komisina haahaa.

            Mea hana Palapala Hoolimalima, kuai, Moraki, Aelike a pela aku, Agena no na Waiwai Paa a me na hana e ae.

            E kipa mai e na makamaka.  He oluolu ka auhau ana.

            KEENA HANA:  Ma kekahi Keena iluna o ka Haleaina mauka iho o ka Hale Leta (New Modle Lunch Room) me J. K. Nakookoo.     Sept. 16---6ms.

 

 

Kauka

AMANA.

 

Keena, ma kahi o Kwong Sing Tong

 

KAUKA LOEA O KA AINA PUA.

 

            Ua hiki ke hoolaia kela a me keia ano ma mai ko na kane, wahine, a me na keiki liilii.  O na ana mai hano, na hiki loa ke hoola ia, @ pela pu no hoi me na ma'i puuwai a me na ana mai e ae no a pau, pela me na mai Korela, ka Hebera, Fiva Lenalena, Lepera Maialii.  Ua hiki loa ke oki a hoomaemae i na palapu o ke kino a me ke koko ino.  Ua hiki i ka'u laau ke hoohemo i ka lepo paa me ka hoohemo ano i na keiki i ka wa e nahunahu ana me ka po ino ole.  He laau no kekahi no ka hooponopono hou ana i na waihona keiki, a i ka wae inu ai i keia laau, e malama loa i na rula o ka inu ana, e loaa no ke keiki i ka poe i loaa ole he keiki mamua aku.

            E naue mai i ikemaka, he pomaikai nui keia no na makamaka i hoonele ia me ia haawina makamae.

            E hauoli no au ke ike aku i na makamaka e kipa mai ana e kuka pu me a'u ma na ano a pau e pili ana i ka'u oihana.  E kipa mai e ka poe i loohia me na haawina pilihua a ka ma'i, a na'u e hooluolu aku.

KAUKA AMANA.

Helu 210                                                         Alanui Maunakea.