Ke Aloha Aina, Volume I, Number 21, 12 October 1895 — Page 4
This text was transcribed by: | Arnold Hori |
This work is dedicated to: | Bishop Museum; Herbarium Pacificum |
KE ALOHA AINA
5 KE ALOHA AINA, POAONO OCT, 12, 1895
KE ALOHA AINA
Hoopukaia no ka
Pomaikai o ka Lehulehu, a he
Nupepa na ka Lahui Oiwi.
J. NAWAHI, Lunahooponopono a
me Puuku,
E. L. LIKE, Hope Puuku.
HONOLULU, OCT. 12, 1895.
UA POLOLEI KE ALOHA AINA
Ua ike iho makou i ke Kuokoa o Oct. 5 nei, e hoolalau wale ana i kana mau olelo hoopeepee oiaio ole. Heaha ka hoi ka mea i hoike ole ae ai i ka mea oiaio maoli? Na ka Lunahoopuka o ke Kuokoa i hoala mai i ke kumu o ka olelo a me ka hana i hala loa mahope ae nei, a no keaha hoi i mumule iho ai?
Ke olelo mai nei, owau kekahi o na Hawaii i kue loa i ke ano o na hana o ke Aupuni ia manawa, a hiki wale i ka make ana o Kalakaua
Ke ae laelae aku nei au, ka Lunahoopuka o KE ALOHA AINA i keia wa, ua oiaio a ua pololei maoli ia pane a ke Kuokoa.
No keaha, a ma ke kumu hea i kue loa ai au i na hana o ke Aupuni ia manawa? Aole anei no na hana lapuwale a ua o Jos. U. Kawainui ma ia wa, a lakou e ona rama ana me Koii ma, a me mea iho, e hoohoihoi mau ana i ka Moi Kalakaua iloko o na hana hoomahuahua lilo ano ole, e kau ia mai ia mau haawe maluna o ka Lahui Hawaii?
Aole anei pela ko Nawahi kulana mai mua mai? Aole anei na na poe Hawaii maoli i like pu ko lakou ano ia wa me ko Kawainui ma, i kukulu i ke kahua i hoohioloia ai ke kuokoa o ka Lahui Hawaii?
E nana i ka hapanui loa o na Lunamakaainana a me na Lii Hawaii iloko o ka Hale Ahaolelo o Hawaii nei iloko o na makahiki 1872---1886. Pehea ko lakou ano. a me ka lakou mau hana? Auhea lakou i keia la? Ua pau lakou i ka moe aku a aole i kauna na mea i koe.
He ona rama ka hapanui o lakou e like me Kawainui ia wa, hookahi auna like. Pehea ka lakou mau hana iloko o ka Hale Ahaolelo ia wa? Ua like pu no!
He mea nana ole ia mai ka leo uwalo aku o Nawahi no ka pono o ka lahui e lakou me Kawainui ma!
Nolaila, ua uhauha, a ua piha lealea a hookano loa iho la ua poe kanaka Hawaii nei, a me ia noho nanea wale, a hiki mai la ka la o ka poino, alaila, ua hiki ole iho la ke alo ae.
E hoomanaoia, ma ke koho Moi ana no ke Karaunu o Hawaii i ka la 12 o Feberuari A.D. 1874; ua koho au e like me ke alakai ana a ko'u Lunamanao, a me ke ao ana mai a ko'u Apana ia Emma, aole hoi ia Kalakaua. Aka, mamuli o na rula maa mau, o ka mea a ka hapanui e hooholo ai, oia ka mea paa, a lilo i Kanawai.
Pela i lilo ai au he kupa maluhia malalo o Kalakaua, a hiki i kona hala ana aku. Aole o Nawahi i kipi ia Kalakaua; aka, o Kawainui ma no kai kipi i 1887, a i 1893 iho nei hoi kipi iho la la Liliuokalani.
Ua loaa ia'u ka hauoli no ke Akua mai, oiai iloko o ka 1880, ua loaa mai ia'u he palapala mai ka Moi Kalakaua mai ma o Hon. J. M. Kapena la, e hoike mai ana no kona manao hilinai oi aku maluna ou ma na mea pili i kau hana iloko o ka Hale Ahaolelo no ka pono o ke Aupuni a me ka lahui.
O kela manao kuokoa a'u i paa ai, me ka hoopili ole ma na hana uhauha a oukou e Kawainui ma, oia ka mea nana i kono aku i ka Moi Kalakaua e hai aku i Kona kaikuahine Alii Likelike, iaia e noho Kiae haawii kekahi oihana aupuni i kona enemi?
Maanei nei e ike ai ka Lunahoopuka o ke Kuokoa, ua paa loa kona waha i ka ike ana i ko Kalakaua paulele maluna o ka Lunahoopuka o KE ALOHA AINA.
O Kawainui ma no kai hooikaika ia Kalakaua, a o lakou no kai ohumu a hookahuli i ke aupuni o Kalakaua iloko o June 30, 1887.
O Kawainui ma no ke pipili hoomano ana i ke au o ka Moiwahine Liliuokalani e noho Hoo ilina Moi ana, a o ua o Kawainui ma no kai ku mai nei a hookahuli i ke Aupuni Mo o Liliuokalani iloko o Ianuari 17, 1893. Aole o Nawahi. Aole loa no.
aina ana no Hawaii, e hoonoho ia'u (kona kanaka maluhia) i Luna Helu Auhau, a i Luna Ohi Auhau no na Apana o Hilo a me Hamakua ma Hawaii iloko o na makahiki 1881--1882--1883--1884 a i ka 1887 hoi.
Ina he kue kumu ole kou, a he kue imihala wale, a he kue pilikino wale i ka Moi, pehea la e ae anei ka Moi Kalakaua
He mau wahi la omamalu keia o ke kulanakauhale nei, a iloko no o keia omanalu, he nui ka wela a me ka ikuki.
Ma Waiohinu, Kau, Hawaii, ua hanauia mai he kaikamahine ohaoha, ma ka hora 5 a. m. Sept. 28, 1895. na Noa Kauhane me Mrs. Priscilla Kaulukou Kauhane. E mau mai ka lokomaika o na Lani, a haawi hou mai i keikikane na laua. Oia no o Hawaii, hii moopuna iho la o John L. Kaulukou, Esq. Nani no.
Ka Aina o ka Waiu a me ka Meli.
Oia ka Paredaiso o ka Pakipika.
Ma ka hoike a ka Lunakanawai W. R. Kelly. ua hoike aku oia i na mea he nui wale e pili ana no keia paemoku. Ua pololei no hoi kekahi mea ana i hoike ai ma kekahi. oiai. he elima wale no ona mau la i noho ai ma Honolulu nei. Penei kekahi o kana mau mea i olelo ai, a he oiaio no ia:
"O Honolulu ke waiho nei oia ma kahi he 2100 mile ma ka Hema Komohana mai Kapalakiko aku, ma kahi he aneane 21 degere ma ka Akau o ka Poaiwaena, (ua poina ia ka haole i ka Ionitu.)
"Ke waiho nei ka paemoku o Hawaii ma kahi e pa mau ai o na makani Hikina mai, a i ke Komohana Hema, i kela a me keia eono malama o ka makahiki.
"He ewalu mau mokupuni i noho ia e na kanaka, (a pehea o Mokuola, ma ke awa o Hilo?) O ka nui o ka ili aina o ka paemoku holookoa, ua aneane no ia i ka 7000 mile kuea.
"O Honolulu, oia ke kapitala e ku ana maluna o ka mokupuni o Oahu. O Hawaii, oia ka mea nui loa o na mokupuni a pau loa, he 200 mau mile kona kaawale mai Honolulu, a o Kauai hoi, he aneane 100 mile kona kaawale mai Honolulu aku ma ka aoao malalo. Ua olelo ia, oia ka mokupuni nani, ma o ka nui oi pakela aku o kona mau mea hooulu mamua ae o na mokupuni e ae.
"O ka heluna kanaka o ka paemoku he aneane oi aku ia maluna o ka 100,000 kanaka, he 40,000 o lakou he poe kamaaina (Hawaii) maoli, a he 30,000, he poe Pake a me na Iapana, a o ke koena aku, he Europa a me na Amerika.
"O na Pake a me na Iapana o lakou na limahana ma na mahiko a me na mala raiki. O na Amerika ame, Eurpoa na poe kukulu i na hana hooholomua o ka paemoku. O Honolulu iho nae kahi lawelawe oihana nui.
"O na poe kamaaina, he poe mea aina nui lakou, a he mau hana hanai holoholona. He poe kanaka kino maikai lakou ke nana aku, he naauao, he oluolu a hookipa.
"Aohe mea kanalua iki, e loaa ana ia lakou na hopena o ke au naauao, a ua loaa no ia lakou he lehulehu wale o na noho ana oluolu.
"Ua oleloia mai, he 95 hapa haneri o na poe kamaaina (ponoi) o ka paeaina i hiki ke kakau a heluhelu palapala ma ka lakou olelo iho, a he hapanui Ioa o loa o lakou, e hiki ke heluhelu a kakau i ka kakou (haole) olelol.. O ka olelo Enelani, oia ka olelo kanawai, a me ka olelo kamaaina o ka paemoku.
Ma ko lakou la ike o Hawaii nei, oia io no ka aina o ka waiu a me ka meli; oia ke kumu kuko loihi no na makahiki he aneane 40 no i hala a ua loaa ia mea he waiu a me ka meli, mamuli o ka pakaha a me ka hao ana iho nei o ka 1893.
O ka waiwai i loaa hewa mai aole ia he mea e pomaikai ai.
Hoike o ke Keena Waiwai no ka Mahina
e Pau Ana i Sept 30, 1895
Ma ka nupepa P. C. Advertiser o Oct 4, 1895, ua hoikeia mai na loaa a me na hoolilo ana o ka waihona dala o ka lehulehu no ka mahina o Sepatemaba, 1895.
No ko makou manao he mea pono no ka lehulehu ke ike i ke ano a me ke kulana o ko kakou waihona nolaila ke hoolaha aku nei makou i na mea i hoike pokole ia. A oia hoi keia malalo iho nei:
NA LOAA.
Koena Dala mana Helu,
Sept, 1 . . . . . . . . . . . . . . . $ 58,610 76
Koena Helu Dala Aie,
Sept 1 . . . . . . . . . . . . . . . 46,165.63
_________
Koena Dala Waihona,
Sept. 1 . . . . . . . . . . . . . . . $ 103,766 69
=========
Na Loaa a pau loa no
Sept,1895 . . . . . . . . . . . . $ 81,046 99
Na Loaa Bona i kuaua . . . 9,200 00
_________
Huina Loaa . . . . . . . . . . . . $ 194,023.68
==========
NA HOOLILO
Huina o kela a me keia
lilo . . . . . . . . . . . . . . . . . . $ 138,072.25
Koena Dala, Sept. 30,
1895 . . . . . . . . . . . . . . . . . $ 55,951.43
_________
Huina Lilo . . . . . . . . . . . . $ 194,023 68
==========
Na Bona Aie e ku nei . . . . $ 2,961,300.00
Na Nota Keena Waiwai . . $ 80,000 00
Na Aie Dala Hale Leta . . . $ 716,500.27
_________
Huina Aie . . . . . . . . . . . . . $ 3.457800 27
Laweia ke k@ena Loaa
Hoaie . . . . . . . . . . . . . . . . $ 33,451.88
____________
Koena Aie Lahui e ku
nei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . $ 3,724,348.39
===========
NA MEA HOOMANAO
Na Bila aie i hookaa oieia
1 Iune, 1895 . . . . . . . . . . . $ 31.361.01
Na Bila aie i houkaa oleia
1 Iulai,1895 . . . . . . . . . . . $ 30,139.82
Na Bila aie i hookaa oleia
1 Augate, 1895 . . . . . . . . $ 23,578.87
__________
Huina o na aie i hookaa
oie ia . . . . . . . . . . . . . . . . $ 85,079 70
NA HOOLILO O KA PAPA OLA
Na ka Aha Hooko i kikoo
aie ia Bishop & Co no
ka Papa O a . . . . . . . . . . $ 17,284.10
No na lilo e ae . . . . . . . . . $ 20,315 90
_________
Huina aie a ka Papa Oia . . $ 37.600 00
===========
Ua manao ia e uku ia keia mau dala mailoko mai o na dala auhau e ohiia ana iloko ae o ka mahina o Dekemaba ae nei ma ka 6 pa keneta uku panee. Ua hookaa pono ia ka uku pa. nee Aie Lahui.
O ke dala e waiho nei ma ka Waihona Dala 1 Laie @
la 1 o Okatoba he $91@
O keia mau huahelu@
maluna ae nei, ua law@
keia e makou, mailoko@
ka hoike a ke Kuhina @
Samuel M. Damon.
Ua ike mai la oukou @
loa he mea hika ke ho@
eia ke kulana Dala o @
huna o ka lehulehu, ke @
ma ke ano pakiko, a an@
mai i na lilo o ke Aup@
nele na hana hou ma @
puni mawaho aku o P@
iho, a ua hoonui wale @
dala lilo no ka oihana k@
ka Puali Makaikiu o ke @
I ka manawa i oleloa @
ua holopono-na Oihana @
Aupuni, ua hookaaia na@
ua maikai ke kulana o @
hona Dala: ua hiki o@
kou ke manaoio ak@
keaha la?
No keaha la? Nu @
ke hoika mai nei ka p@
ana ae o ka Aie Lahui @
$3,7824,348,39!! A @
hou aku? A no ka @
hoike mai nei no ke @
Waiwai, he $85,079.70 @
huikau i uku ole ia ilo@
mahina o Iune, Iulai a @
gate 1895.
A no keaha hou aku@
ka mea, ua hoike hou @
Kuhina Waiwai, he $9@
wale no na wahi dala @
nei ma ka Waihona Dal@
Leta:--
A ina oia ka, oiaio, a@
hoike maopopo loa k@
mimino loa kela Waiho@
hakahaka loa, me ka h@
ke hoolawaia pa dala h@
768.84 ! ! !
A no keaha hou aku@
ka mea, ua hoike ao no@
hina Waiwai, ua aie @
Aha Kuka ia Bishop & @
na $37,600.00 no ka@
Ola, e pili ana no na li@
ma'i kolera, a pela aku. @
Ina he koena dala @
ma ka Waihona o ke @
pehea e hele ai e aie @
Bishop & Co.? He ne@
ke kumu i hele ai e aie @
dala: Aole no ka laka @
Nolaila, mai mua mai @
i keia la, eia no ka Wa@
ka Lehulehu iluna o na @
ko'a kahi i kaulaiia a@
e like me na olelo hoo@
kekahi poe nupepa. e ol@
he kulana maikai ko ka @
hona Dala o ka Lehule@
Eia mai o Anadarei ka@
a ka huapala, ke hele aku l@
mau kuhinia, a na ookoa @
ino i na ono.
Ma kela mau hen@ aku @
mau pule i hala aku nei ua @
mokuna o "Ka Nane huna @
aouli." aole o ka IN ka pok@
ka x pololei.
O ke ano iho la no la i @
maalo ae ai kona aka, ua @
la no kona oili, a pela no keia @
a hoohalike ai.