Ke Aloha Aina, Volume I, Number 21, 12 October 1895 — Page 4

Page PDF (868.93 KB)

This text was transcribed by:  Arnold Hori
This work is dedicated to:  Bishop Museum; Herbarium Pacificum

KE ALOHA AINA

 

5      KE   ALOHA   AINA,    POAONO  OCT, 12,  1895

 

KE  ALOHA  AINA

Hoopukaia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he

Nupepa na ka Lahui Oiwi.

 

J. NAWAHI, Lunahooponopono a

me Puuku,

E. L. LIKE, Hope Puuku.

 

HONOLULU, OCT. 12, 1895.

 

UA  POLOLEI  KE  ALOHA  AINA

 

  Ua ike iho makou i ke Kuokoa o Oct. 5 nei, e hoolalau wale ana i kana mau olelo hoopeepee oiaio ole. Heaha ka hoi ka mea i hoike ole ae ai i ka mea oiaio maoli? Na ka Lunahoopuka o ke Kuokoa i hoala mai i ke kumu o ka olelo a me ka hana i hala loa mahope ae nei, a no keaha hoi i mumule iho ai?

 

  Ke olelo mai nei, owau kekahi o na Hawaii i kue loa i ke ano o na hana o ke Aupuni ia manawa, a hiki wale i ka make ana o Kalakaua

  Ke ae laelae aku nei au, ka Lunahoopuka o KE ALOHA AINA i keia wa, ua oiaio a ua pololei maoli ia pane a ke Kuokoa.

  No keaha, a ma ke kumu hea i kue loa ai au i na hana o ke Aupuni ia manawa? Aole anei no na hana lapuwale a ua o Jos. U. Kawainui ma ia wa, a lakou e ona rama ana me Koii ma, a me mea iho, e hoohoihoi mau ana i ka Moi Kalakaua iloko o na hana hoomahuahua lilo ano ole, e kau ia mai ia mau haawe maluna o ka Lahui Hawaii?

  Aole anei pela ko Nawahi kulana mai mua mai? Aole anei na na poe Hawaii maoli i like pu ko lakou ano ia wa me ko Kawainui ma, i kukulu i ke kahua i hoohioloia ai ke kuokoa o ka Lahui Hawaii?

  E nana i ka hapanui loa o na Lunamakaainana a me na Lii Hawaii iloko o ka Hale Ahaolelo o Hawaii nei iloko o na makahiki 1872---1886. Pehea ko lakou ano. a me ka lakou mau hana? Auhea lakou i keia la? Ua pau lakou i ka moe aku a aole i kauna na mea i koe.

  He ona rama ka hapanui o lakou e like me Kawainui ia wa, hookahi auna like. Pehea ka lakou mau hana iloko o ka Hale Ahaolelo ia wa? Ua like pu no!

  He mea nana ole ia mai ka leo uwalo aku  o Nawahi no ka pono o ka lahui e lakou me Kawainui ma!

  Nolaila, ua uhauha, a ua piha lealea a hookano loa iho la ua poe kanaka Hawaii nei, a me ia noho nanea wale, a hiki mai la ka la o ka poino, alaila, ua hiki ole iho la ke alo ae.

 

  E hoomanaoia, ma ke koho Moi ana no ke Karaunu o Hawaii i ka la 12 o Feberuari A.D. 1874; ua koho au e like me ke alakai ana a ko'u Lunamanao, a me ke ao ana mai a ko'u Apana ia Emma, aole hoi ia Kalakaua. Aka, mamuli o na rula maa mau, o ka mea a ka hapanui e hooholo ai, oia ka mea paa, a lilo  i Kanawai.

  Pela i lilo ai au he kupa maluhia malalo o Kalakaua, a hiki i kona hala ana aku. Aole o Nawahi i kipi ia Kalakaua; aka, o Kawainui ma no kai kipi i 1887, a i 1893 iho nei hoi kipi iho la la Liliuokalani.

  Ua loaa ia'u ka hauoli no ke Akua mai, oiai iloko o ka 1880, ua loaa mai ia'u he palapala mai ka Moi Kalakaua mai ma o Hon. J. M. Kapena la, e hoike mai ana no kona manao hilinai oi aku maluna ou ma na mea pili i kau hana iloko o ka Hale Ahaolelo no ka pono o ke Aupuni a me ka lahui.

  O kela manao kuokoa a'u i paa ai, me ka hoopili ole ma na hana uhauha a oukou e Kawainui ma, oia ka mea nana i kono aku i ka Moi Kalakaua e hai aku i Kona kaikuahine Alii Likelike, iaia e noho Kiae haawii kekahi oihana aupuni i kona enemi?

  Maanei nei e ike ai ka Lunahoopuka o ke Kuokoa, ua paa loa kona waha i ka ike ana i ko Kalakaua paulele maluna o ka Lunahoopuka o KE ALOHA AINA.

  O Kawainui ma no kai hooikaika ia Kalakaua, a o lakou no kai ohumu a hookahuli i ke aupuni o Kalakaua iloko o June 30, 1887.

  O Kawainui ma no ke pipili hoomano ana i ke au o ka Moiwahine Liliuokalani e noho Hoo ilina Moi ana, a o ua o Kawainui ma no kai ku mai nei a hookahuli i ke Aupuni Mo o Liliuokalani iloko o Ianuari 17, 1893. Aole o Nawahi. Aole loa no.

aina ana no Hawaii, e hoonoho ia'u (kona kanaka maluhia) i Luna Helu Auhau, a i Luna Ohi Auhau no na Apana o Hilo a me Hamakua ma Hawaii iloko o na makahiki 1881--1882--1883--1884 a i ka 1887 hoi.

  Ina he kue kumu ole kou, a he kue imihala wale, a he kue pilikino wale i ka Moi, pehea la e ae anei ka Moi Kalakaua

 

  He mau wahi la omamalu keia o ke kulanakauhale nei, a iloko no o keia omanalu, he nui ka wela a me ka ikuki.

 

  Ma Waiohinu, Kau, Hawaii, ua hanauia mai he kaikamahine ohaoha, ma ka hora 5 a. m. Sept. 28, 1895. na Noa Kauhane me Mrs. Priscilla Kaulukou Kauhane. E mau mai ka lokomaika o na Lani, a haawi hou mai i keikikane na laua. Oia no o Hawaii, hii moopuna iho la o John L. Kaulukou, Esq. Nani no.

 

Ka Aina o ka Waiu a me ka Meli.

 

Oia ka Paredaiso o ka Pakipika.

 

  Ma ka hoike a ka Lunakanawai W. R. Kelly. ua hoike aku oia i na mea he nui wale e pili ana no keia paemoku. Ua pololei no hoi kekahi mea ana i hoike ai ma kekahi. oiai. he elima wale no ona mau la i noho ai ma Honolulu nei. Penei kekahi o kana mau mea i olelo ai, a he oiaio no ia:

  "O Honolulu ke waiho nei oia ma kahi he 2100 mile ma ka Hema Komohana mai Kapalakiko aku, ma kahi he aneane 21 degere ma ka Akau o ka Poaiwaena, (ua poina ia ka haole i ka Ionitu.)

  "Ke waiho nei ka paemoku o Hawaii ma kahi e pa mau ai o na makani Hikina mai, a i ke Komohana Hema, i kela a me keia eono malama o ka makahiki.

  "He ewalu mau mokupuni i noho ia e na kanaka, (a pehea o Mokuola, ma ke awa o Hilo?)  O ka nui o ka ili aina o ka paemoku holookoa, ua aneane no ia i ka 7000 mile kuea.

  "O Honolulu, oia ke kapitala e ku ana maluna o ka mokupuni o Oahu. O Hawaii, oia ka mea nui loa o na mokupuni a pau loa, he 200 mau mile kona kaawale mai Honolulu, a o Kauai hoi, he aneane 100 mile kona kaawale mai Honolulu aku ma ka aoao malalo. Ua olelo ia, oia ka mokupuni nani, ma o ka nui oi pakela aku o kona mau mea hooulu mamua ae o na mokupuni e ae.

  "O ka heluna kanaka o ka paemoku he aneane oi aku ia maluna o ka 100,000 kanaka, he 40,000 o lakou he poe kamaaina (Hawaii) maoli, a he 30,000, he poe Pake a me na Iapana, a o ke koena aku, he Europa a me na Amerika.

  "O na Pake a me na Iapana o lakou na limahana ma na mahiko a me na mala raiki. O na Amerika ame, Eurpoa na poe kukulu i na hana hooholomua o ka paemoku. O Honolulu iho nae kahi lawelawe oihana nui.

  "O na poe kamaaina, he poe mea aina nui lakou, a he mau hana hanai holoholona. He poe kanaka kino maikai lakou ke nana aku, he naauao,  he oluolu a hookipa.

  "Aohe mea kanalua iki, e loaa ana ia lakou na hopena o ke au naauao, a ua loaa no ia lakou he lehulehu wale o na noho ana oluolu.

  "Ua oleloia mai, he 95 hapa haneri o na poe kamaaina (ponoi) o ka paeaina i hiki ke kakau a heluhelu palapala ma ka lakou olelo iho, a he hapanui Ioa o loa o lakou, e hiki ke heluhelu a kakau i ka kakou (haole) olelol.. O ka olelo Enelani, oia ka olelo kanawai, a me ka olelo kamaaina o ka paemoku.

  Ma ko lakou la ike o Hawaii nei, oia io no ka aina o ka waiu a me ka meli; oia ke kumu kuko loihi no na makahiki he aneane 40 no i hala a ua loaa ia mea he waiu a me ka meli, mamuli o ka pakaha a me ka hao ana iho nei o ka 1893.

  O ka waiwai i loaa hewa mai aole ia he mea e pomaikai ai.

 

Hoike o ke Keena Waiwai no ka Mahina

e Pau Ana i Sept 30, 1895

 

Ma ka nupepa P. C. Advertiser o Oct 4, 1895, ua hoikeia mai na loaa a me na hoolilo ana o ka waihona dala o ka lehulehu no ka mahina o Sepatemaba, 1895.

  No ko makou manao he mea pono no ka lehulehu ke ike i ke ano a me ke kulana o ko kakou waihona nolaila ke hoolaha aku nei makou i na mea i hoike pokole ia. A oia hoi keia malalo iho nei:

NA LOAA.

Koena Dala mana Helu,

  Sept, 1 . . . . . . . . . . . . . . . $     58,610 76

Koena Helu Dala Aie,

   Sept 1 . . . . . . . . . . . . . . .         46,165.63

                                                   _________

Koena Dala Waihona,

  Sept. 1 . . . . . . . . . . . . . . .  $  103,766 69

                                                =========

Na Loaa a pau loa no

  Sept,1895 . . . . . . . . . . . .   $     81,046 99

Na Loaa Bona i kuaua . . .            9,200 00

                                                   _________

 

Huina Loaa . . . . . . . . . . . .  $    194,023.68

                                                ==========

NA HOOLILO

Huina o kela a me keia

  lilo . . . . . . . . . . . . . . . . . .  $    138,072.25

Koena Dala, Sept. 30,

  1895 . . . . . . . . . . . . . . . . .  $      55,951.43

                                                   _________

 

Huina Lilo . . . . . . . . . . . .   $    194,023  68

                                                ==========

Na Bona Aie e ku nei . . . .   $  2,961,300.00

Na Nota Keena Waiwai . .   $       80,000 00

Na Aie Dala Hale Leta . . .   $    716,500.27

                                                   _________

Huina Aie . .  . . . . . . . . . .  . $ 3.457800  27

Laweia ke k@ena Loaa

  Hoaie . . . . . . . . . . . . . . . .  $     33,451.88

                                               ____________

Koena Aie Lahui e ku

  nei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . $ 3,724,348.39

                                              ===========

NA  MEA  HOOMANAO

Na Bila aie i hookaa oieia

  1 Iune, 1895 . . . . . . . . . . . $       31.361.01

Na Bila aie i houkaa oleia

  1 Iulai,1895 . . . . . . . . . . .  $       30,139.82

Na Bila aie i hookaa oleia

  1 Augate, 1895 . . . . . . . .  $      23,578.87

                                                 __________

Huina o na aie i hookaa

  oie ia . . . . . . . . . . . . . . . . $       85,079 70

NA  HOOLILO  O  KA  PAPA  OLA

Na ka Aha Hooko i kikoo

  aie ia Bishop & Co no

  ka Papa O a . . . . . . . . . .  $        17,284.10

No na lilo e ae . . . . . . . . .  $        20,315 90

                                                     _________

Huina aie a ka Papa Oia . . $       37.600 00

                                             ===========

  Ua manao ia e uku ia keia mau dala mailoko mai o na dala auhau e ohiia ana iloko ae o ka mahina o Dekemaba ae nei ma ka 6 pa keneta uku panee. Ua hookaa pono ia ka uku pa. nee Aie Lahui.

  O ke dala e waiho nei ma ka Waihona Dala 1 Laie @

la 1 o Okatoba he $91@

  O keia mau huahelu@

maluna ae nei, ua law@

keia e makou, mailoko@

ka hoike a ke Kuhina @

Samuel M. Damon.

  Ua ike mai la oukou @

loa he mea hika ke ho@

eia ke kulana Dala o @

huna o ka lehulehu, ke @

ma ke ano pakiko, a an@

mai i na lilo o ke Aup@

nele na hana hou ma @

puni mawaho aku o P@

iho, a ua hoonui wale @

dala lilo no ka oihana k@

ka Puali Makaikiu o ke @

  I ka manawa i oleloa @

ua holopono-na Oihana @

Aupuni, ua hookaaia na@

ua maikai ke kulana o @

hona Dala: ua hiki o@

kou ke manaoio ak@

keaha la?

  No keaha la? Nu @

ke hoika mai nei ka p@

ana ae o ka Aie Lahui @

$3,7824,348,39!! A @

hou aku? A no ka @

hoike mai nei no ke @

Waiwai, he $85,079.70 @

huikau i uku ole ia ilo@

mahina o Iune, Iulai a @

gate 1895.

  A no keaha hou aku@

ka mea, ua hoike hou @

Kuhina Waiwai, he $9@

wale no na wahi dala @

nei ma ka Waihona Dal@

Leta:--

  A ina oia ka, oiaio, a@

hoike maopopo loa k@

mimino loa kela Waiho@

hakahaka loa, me ka h@

ke hoolawaia pa dala h@

768.84 ! ! !

  A no keaha hou aku@

ka mea, ua hoike ao no@

hina Waiwai, ua aie @

Aha Kuka ia Bishop & @

na $37,600.00 no ka@

Ola, e pili ana no na li@

ma'i kolera, a pela aku. @

  Ina he koena dala @

ma ka Waihona o ke @

pehea e hele ai e aie @

Bishop & Co.? He ne@

ke kumu i hele ai e aie @

dala: Aole no ka laka @

  Nolaila, mai mua mai @

i keia la, eia no ka Wa@

ka Lehulehu iluna o na @

ko'a kahi i kaulaiia a@

e like me na olelo hoo@

kekahi poe nupepa. e ol@

he kulana maikai ko ka @

hona Dala o ka Lehule@

 

  Eia mai o Anadarei ka@

a ka huapala, ke hele aku l@

mau kuhinia, a na ookoa @

ino i na ono.

 

  Ma kela mau hen@ aku @

mau pule i hala aku nei ua @

mokuna o "Ka Nane huna @

aouli." aole o ka IN ka pok@

ka x pololei.

 

  O ke ano iho la no la i @

maalo ae ai kona aka, ua @

la no kona oili, a pela no keia @

a hoohalike ai.