Ke Aloha Aina, Volume I, Number 29, 7 December 1895 — Page 6

KE ALOHA AINA, POAONO, DEKEMABA 7, 1895.

6

          N.  Heaha la ka manao ake nui o na poe Hawaii no ke ano o ke Aupuni?

          P.  Ua manao au, o ko lakou manao hoihoi loa, e loaa ia lakou ka mana ma ke koho balota ana.  Ua hoao lakou i mea e loaa ai ka mana ma ke koho ana, a i keia wa, ua ake loa lakou e loaa hou ia pono.  Ma kekahi ano, ua onipaa loa lakou ma ia manao, aka o ka pilikia e komo mai ana ma ia mea, aole lakou i hoohana pono i kela mana me ka naauao, a oia no paha ke ano o ka ka poe Polunesia hoohuihui ana ma ko lakou koho balota ana, i mea e hoihoi hou ia mai ai ia mana, a hoopoina iho la i ka hooponopono naauao ana a ka lahui (Anglo-Saxone) haole, pela no hoi ina no lakou ma ka hapa uuku, e loaa ana no ia pilikia.  O ka wehe mua loa ia ana ae o ke ano Hawaii maoli o ke Aupuni, ua hoomaka mai ia mai ke au mai o Kamehameha V.  I kona wa i hoopau ai i ko lakou Kumukanawai mua, a haawi mai la ia lakou, he Kumukanawai ana i hana ponoi ai.  Oia ka hoomaka mua ana o ka hookahuli aupuni ma keia aina.  Oia ka hookumu o ka hoomaka ana mai o na alanui nana i kaikai mai i na hoouluku mau ana i na ano aupuni like ole mai ia wa mai a hiki i keia la.  Nolaila, o na poe Hawaii mai ia wa mai, a i ole mai ka wa kokoke loa mai ia wa, ua hoomaka mai la ka noonoo, i ka waiwai o ia mea he koho balota a me ko lakou mana alakai e hiki ai ke hooulu hou ae,  A ma ka mea maa mau, o ka poe Hawaii, he lahui nawaliwali wale oia, e hoao mau ana i na Ahaolelo a pau loa e hana like, aka, e hoemi mau ia ana lakou i na Kau Ahaolelo a pau loa.  Aole loa e hiki ia lakou ke kupaa me ka lokahi i hookahi kino.  I ka manawa a lakou i manao ai ua hiki ke hoohana aku i ua mana nei, aole loa ia i kulike me ka manao o ka poe (haole) Anglo-Saxone, ma ka hana ana i na kanawai, a i ole ia, ma ka hoohana aku imua i kekahi ano aupuni.  Ua lilo ia i mea e howela ai i na (haole) Anglo-Saxone.  Aole ona noonoo ia mea.  Ua ike oia ua loaa iaia ka mana hoomalu ma kekahi ano, ina aole ma ke ano nana pono iho, mamuli o kona hoonaauao nui ia a me ka hoopono.  O ka poe Hawaii, ua ula ae a nui me ka manao ana no ka noho Kuokoa ana, a ma ka huipu ana me ka Moiwahine ua makemake lakou, e kiola loa aku i kela ano hoomalu aupuni (haole) Anglo-Saxone, i loaa ia lakou, a i hoomalu ai ia lakou, iloko o ia mau makahiki a pau loa.  Aia hiki mai ma ia wahi, ua manao lakou, ua hiki no ia lakou ke hana aku, alaila ia wa, ua hiki mai la ka pilikia.  He mea oiaio, he mau kumu e ae no kekahi e kokoia mai ana ia wahi hookahi.  Aka, oia nae ka hookui ana o na ano lahui elua no ka mana hoomalu.

          N.  Oia anei ke kahua kumu nui?  O na ninau kalai waiwai, he mau ninau hoea wale mai no ia?

          P.  Oia no na kumu kahua ano nui, ma ka manao ana o na poe Hawaii, no ka mea, ua manao oia he hapanui loa o ka poe koho balota me ia, a oia ka mea e lilo ai iaia ka mana.  Aole oia i hoomaopopo maoli, o ka naauao a me ka ikaika oia ka mea i lanakila mau ai na (haole) Anglo-Saxone i na manawa a pau loa.

          N. O ka Alamanaka Hawaii a me ko ka Makahiki (Alamanaka) no ka 1891 ke hoike ana, ma ke koho balota nui no na poe.  Alii a puni ka Paeaina, he 3,187, a ka huina hoi o na poe koho no na Lunamakaainana he 11,671.  Oia paha ka pololei?

          Pela kau e manao la, he mooa pololei loa ia i loaa mai ai.

          N.  A oia ka mea i 8,484 ai ka oi o ka poe koho i na Lunamakaainana mamua o na Alii?

          P.  Ae.

          N.  Aole anei oia like ole, ua ulu maoli mai ia no ke kumu oiaio, no ka mea, aole ana waiwai ma ke koho Lunamakaainana ana, aka hoi, no na koho Alii ana, ua koiia, aia a he waiwai paa hihia ole o $3,000, a i ole ia, he loaa makahiki o $600?

          P.  He mea ninau ole ia ia, o keia like ole o na huahelu, ina e hiki ke hookoia aku a hiki i kekahi wahi lihilihi loa, alaila, ua lilo ia he mea nui loa aku, aka, aia no nae, a he mea hookuu wale ia no e ae ia i nakanaka he nui loa no ke koho ana i na Alii.

          N.  Nolaila, o kela 3,187 poe koho no na Alii, he poe haole wale no paha ka nui o lakou.  Aole anei pela?

          P.  He nui no na poe Hawaii maoli ma ia koho ana no na Alii.

          N.  Heaha la kau hookuku ana ae i ke kulana o na poe koho, mawaena o na poe haole me na Hawaii?

          P.  Ua manao au, o na hoike ua loaa ia oe.  Aole he mea pono nou ke olelo aku.  A ke manao nei au he 25 pa-keneta paha.

          N.  Na põe Hawaii koho balota?

          P.  Ae.

          N.  A o ke koena aku, he poe koho balota haole?

          P.  Ae.

          N.  A no ka mana, alaila, aia ma ka hoohui pu ana o na haole e koho i na poe o na Alii, oia paha ea?

          P.  O na poe haole, e like me ka rula, ua hoohana aku lakou i ko lakou mana, i mea e paa mai ai na poe koho Alii.

          N.  No keaha i hoohana piha aku ai na haole i ko lakou mana i mea e paa ai na poe koho Alii?

          P.  No ka mea, oia wale no ko lakou wahi manaolana no ka noho alakai ana, a me ka noho hoolaulea ana aku i ka Ahaolelo.

          N.  Ehia Alii, a ehia hoi Lunamakaainana maloko o keia Kumukanawai?

          P.  Ua like loa, he 24 pakahi.

          N.  Ina paha e lilo ana i na haole na poe Alii i kohoia, alaila, ua loaa kaokoa ia lakou ka lanakila ma na ninau a pau loa e laweia mai ana e na Lunamakaainana, a i ole ia, e ka Moi no hoi?

          P.  Oia ka manaoio o keia hana ana.

          N.  Ina e loaa ana ia lakou elua paha mau Lunamakaainana alaila, aia ia lakou ka mana holookoa o ka Ahaolelo, oiai e mau ana na hoa o ia Ahaolelo pela.

          P.  A ina e hooholoia ana ma kona ano hoopololei maoli ua hiki no ke hana ia pela, aka o ka mea i ike mau ia, aole loa e hiki ia lakou ke kaili holookoa i ka mana koho Alii.

          N.  Nolaila, ina e lilo holookoa ia lakou (na poe Hawaii) ka poe Alii a me kekahi mau Lunamakaainana, alaila, e lilo ia lakou ka hoohoolo ana no ka ninau o ka Aha Kuhina?

          P.  Ae.

          N.  Alaila, e kipaku ana lakou i na Aha Kuhina a pau loa i ku ole i ko lakou makemake?

          P.  Ae, aka nae, ua hui lokahi ae no na haole.

(Aole i pau aku)

 

Nane-huna a Kauikeaouli.

 

KA NOIAU OI AKU NO KAKOU E HAWAII.

XIV.

          Aole ke kaukai a pilikia, alaila, oe ike ia kakou, a pololi oe, alaila, kipa ia kauhale o ka pilikana, aole loa pela.

          E ike oe, e aloha a e kipa hoi i ka wa pilikia a me ka wa pilikia ole, ike i ka pololei, kipa i kauhale, mai ho'akua oe (hooakua) ka ike i ka pololi o ka opu, hele loa no ma ke alahele, make!

          E kipa i kauhale o ka hoakanaka i hanau pu ia mai ai, mai ka pupuu hookahi mai, e paa ia lakou, aole kakou e ike ia waho nei.

          "Hoo'akua," ina he mau hana ku i ke aloha, oia hoi ke aloha i na hoa, "Ike, " kipa kauhale a hana i na hana lokomaikai, I Ioane 4:16.

          He aloha ke Akua; a o ka mea e noho ana iloko o ke aloha, ke noho nei oia iloko o ke Akua, a o ke Akua no hoi iloko ona.

          O ka mea konoia e ke aloha o ke Akua, e kipa kauhale a hana lokomaikai, ahonui, aloha, olioli, a pela wale aku, he hoo'akua ia iloko o ke Kahikolu Hemolele, a oia no kahi a kakou e koi ia mai nei e hoo'akua a hookanaka ia kakou me ke aloha o Karisto. Galazia 5:22-23.

          O ka leo papa maluna, mai hoo'akua oe, ka ike ole, aloha ole, kipa ole i kauhale.

          Alaila, he ho'akua diabolo no ia, a ua ikeia paha ke akualapu o ia mau la, he muki, he huki i ka lauoho a me ka pepeiao, a he mau hana lokoino e ae no paha kahi.

          E like no me ka kakou mau hana e ike nei, o ka piliwaiwai ma kahi wahi o ka honua a me kekahi mau mea e ae a puni ka honua.

          E like hoi me ia e kipu mai nei ma na aina e, a eia no hoi ke kani nei ka pu io kakou nei no ia hana.

          O ka puhenehene kekahi o ko kakou mau paani piliwaiwai i makemake nui loa ia, a o ka olelo kaulana i maalo ae no ka poe i lilo mai ia ano hana e o nei, "a keaau holo ke olohelohe, koe ka linalina i ka uaua."

          O ka mea mua loa no i o ai keia holo ke olohelohe, oia hoi, ua lilo a ua pau loa ka waiwai, a i kona hoi ana i kona hale me ka hune.

          Alaila, ulu ae la ka manao ho'akua, kipa ae la ma na @, a lawe mai la i ka iwi-poo a me na iwi-ku, a puolo ae la i kahi kihei ana e aahu ana, a hoi aku la a hiki i kauhale, hoala poeleele aku la i kana wahine e ala ae e nana ka puu waiwai a ke kane.

          Ala ae la ka wahine a haha, loaa aku la iaia kekahi mea poepoe maloko o ke kapa, a ninau aku la i ke kane, heaha keia mea poepoe oolea a me keia mea loloa?

          Pane hou aku ia ke kane no ka ninau i ka haina a ka wahine, he akua, o ka mea e poepoe 'la, he umeke laau a he mau puniu no hoi nau, e loloa 'la, he mau iekuku, i mea kuku kapa nau, a pela aku.

          I ka wa i ho a ia ae ai o ke kukui, a nana pono iho i ke ano o keia mau mea, he mea e ka hooweli o ka hana a ke kane, a puana ae la ka wahine

          He akua ke kane! He akua ke kane! He akua ke kane!! a na ka wahine ka olelo i ke akua o ke kane, olelo aku la hoi keia he ike ole ka wahine a pela wale aku,

          Nolaila, o Akua ke kane, a o ike ole ka wahine.  Ua pono ka leo o ka wahine, a ua hoakua io ke kane, ua hana i na hana aloha ole i kona hoakanaka, hoapili o ka au'a a me ka haawi, i loa a me ka laula o ka hanu ola e papahi ana ia laua.

          A ke ike ae la kakou i ka waiwai o ka leo kauoha a ka makua mai na kupuna mai a loaa mai ia kakou na pilikana, hauna mamo.

          O ia leo kauoha hookahi no, i na keiki Pa-pa o ka aina.  A no ka nui loa ke helu pakahi aku, hoopokole ia aku ai.

          E ike i ke nui a me ka liilii, i ka poe loaa a me ka poe huna, e kipa e ike e aloha a lokomaikai aku i kou ewe, nou mai ka lae mai o Makapuu, a ka lae o Kaena.

          A pela no hoi i na Alii hanau o ka aina, ua ano like loa @ ke kauoha ma na ano a pau.

          Oiai, ma ka helu ana ka like ole, ua oi ke kulana o kekahi, e kauoha ana no nae na Alii a me na Moi i ke kauoha e malama i ko lakou mau ewe ponoi, na iwi-kuamoo, ka @ ewe-alii, na punahele, na @ hoi na alii i hanau ma ka @ kiekie a hanohano, ka poe he mau kahu a kauwa no @.

          E koi aku ana ka mea @ kauoha, e hana aku ka @ ana, a hooko maoli no i @.

          O ka hooko ana i ka @ @, a Alii, Moi a pela aku ke kipa, ka lokomaikai a oia ka hookanaka @uko o @ a i ole, kanawai gula.

          Oia no ka hookanaka i @ hikolu Hemolele, a oia no @ ka a Karisto e koi mau makou i mea hou kakou iloko kama ia mai kakou he @ he hooilina no hoi no ke Karisto la, Galatia 4:4-7.

          A o ka hookanaka i @ oia ka hooko ole i ka leo @ makua, a hana no hoi i @ ole e poina ai kona pohai, na ia na ke Akua oiaio @ wale mai, e like no me @ kolohe i ka lauoho a me ke Karisto i hana ai no kakou hoolohe aku no i Kana @ akua e, a me ke ao hewa @ poe ia kakou, a lilo i wahi pipili ai, a e launa @ hele pilipaa.

          I keia la ke hili iho nei @ ko lakou mea nana i hooimua o ke akea, a ke @ kahi hononu i kahi e hiki @ nu ae i na ea huihui a mana nei.

          A i keia mau la ke lohe nei ka nehe a ka aekai i ke honi ia aku nei ke ala @ ke onaona o ka ola@ no ka manaolana o na @ va, e haawi mai ana oia @ pono pololei, no ka mea, @ koke loa oia no ka wa @.

          He hoopakele mau @ poe i hooluhi hewa ia e @ o ke diabolo, no ka ike @ hooluhi hewa ia oia e ke @ ka manao ikaika o na la @ o na la opio a hookamalii hoi kekahi.

          Nolaila, ua koi okoa @vida i kana ke iki ia Solomon ae o Solomona iaia iho @ kua, e hana i  ka hana e @ he kani ka makua.  E hoo@ kamalii a i kanaka makua, hookanaka.  Na'lii 1 @

          "Ke hele nei ao i ka @ honua a pau, e hooikaika @ kanaka hoi, (3) a e malama uoha a Iehowa a @ Akua oha nui loa e ola ai kakou nawai Gula."

          Ea!  Ke koi nei o @ keiki e hookanaka, @ ha o ka Haku iloko o @ lilo ae oia i kanaka, oia @ ka ana, lawe ole mai oia i @ oha a ka makua e a'o mai holona oia, ua hooholo@ aloha ole, ua hoakua  ia e @ ua pipili me ka poe e @ Diabolo, ua hoodiabolo ia.

          I na kakou e nana ana @ me ka poe inu rama, @ @ pangy, a moe paha ilalo o @ kapaia kakou he pua'a.

          (E nana ma ka @