Ke Aloha Aina, Volume I, Number 30, 14 December 1895 — Page 8

Page PDF (862.06 KB)

This text was transcribed by:  Pohai Souza
This work is dedicated to:  halau Hula Kamamolikolehua

KE ALOHA AINA

 

HE MOOLELO KAAO NO NA HOAHANAU ELUA

A I OLE KE

Alahele Pohihihi

A O NA OPUU PUA ELUA.

HELU 9

            Ia Hanora e hooipo ana me Niolopua, ike aku la oia i kekahi poe liona e anehe mai ana e lele mai maluna ona e haehae liilii ae iaia, a iaia hoi i ike aku ai i na liona e lele mai ana maluna ona, ua puoho ino ae la oia me ka piha makau nui no kela mau mea ana i ike aku ai i na minate i hala.  Iaia i puoho ae ai, ua noonoo nui iho la oia no ke ano o kela mea ana i ike ai.  Haule hou aku la oia hooluolu.  Aole i liuliu loa ka pili ana iho o kona mau lihilihi maka ua puoho hou ae la oia, a o ka hora 4 paha ia a oi o ka wanaao.  Hoomakaukau iho la oia no ka hele ana e holoholo.

            Puka aku la oia a hele holoholo ae la iwaena o ke kihapai pua a kona makuakane hookama o keia aina malihini ana i hiki mai ai.  Iaia no e nanea ana i ka hele holoholo iwaena o na malapua a aia hoi kela a me keia pua ke hookuu pakahi mai la i ko lakou mau ala kupaoa waianuhe, ua haupu ae la oia no kona wahi pokii aloha.  Harinosa, a ma ia mea hoi i hoehaeha loa mai i koa puuwai, a kulu iho ia koa mau waimaka no ke aloha i kona wahi muli pokii e noho mai la iloko o ka ehaeha, a oia kana e noonoo nui ana me ka heleawai ana o na kulu waimaka o ua Hanora la ma o a maanei o kona mau papalina lahilahi, a ua hoo@loa ia aku la hoi kona ehaeha i kona wa i hoomanao ae ai i ko laua mau wahi hulu makua e noho mai la i ka aina hanau a iloko o keia mau haawina luuluu e lulumi ana iloko o ua Hanora nei aole e hiki iaia ke hoomanao ae no kekahi mea.

            Oiai hoi, ua hele mai la o loko a paila i ka eha lima ole a ke aloha e hana mao ole ana iloko o kona puuwai no kona mau makua a me kona wahi pokii.  Iloko o kekahi mau minute keia noho ana o Hanora iloko o ka ehaeha akahi no a mao ae keia haawina luuluu a puana ae la oia me ka leo nahenahe i na makani e kokolo palanehe mai ana ma kona mau aoaoa e iniiniki mai ana hoi me he kuʻi houhou la ka welenia aka, he mea ole nae ia iaia, a penei kana mau olelo kanaenae i na aheahe laumakani:

            E keia mau aheahe makani e houhou mai nei i koʻu mau papalina; e lawe aku oe a haawi aku i koʻu aloha i kuu wahi pokii Harinosa, a ke hookauwa hou aku nei au ia oukou e keia mau aheahe makani no ka lua o ka manawa e lawe hou aku i koʻu aloha a haawi aku i kuu mau makua e noho mai la ma na apana kuaaina o ke aupuni o Helene, a hooki iho la oia i kana mau kanaenae ana i na aheahe laumakani.

            I ke ea ana ae o kona poo iluna, ke hele loa aku la i kauwahi o ke ao loa oiai ke wehewehe loa aw la kaiao a ua keia hoi ka ili o ke kanaka a ke nana aku, a ia wa pu no hoi oia i ku ae ai me ka awiwi a hele kokolo aku la iwaena o na malapua e hihipea mai ana mamua ona, a ua @ loa aku hoi ko lakou ala i paumi aku i ka wa mamua, me he la e kaua okoa mai ana no i nakamahele holoholo kakahiaka nei a kakou, aka, aole ona nana aku no ia mau mea, ua hoomau loa aku la no oia i kana hele ana no kahi ana i kau @ loa ai e ike, heaha la na mea a kona makuakane i papa loa mai ai aole e hele ilaila.

            I kona hiki ana mawaho o na puka o ua wahi nei e hele ai ilalo.  Iho aku la oia a ike aku la oia i ka a mai o kekahi mea ilalo a hoomau hou aku la oia i ka hele ana, a i kona hiki ana aku malaila, ike aku la oia i kekahi mau liona e momoe mai ana me ko laua nana pono ana mai iaia nei, a i ko laua ike ana mai i ka lei o ko lakou haku e leiia aku ana e Hanora, ua wehe mai la laua i ka puka me ka pane ana mai, e ko maua haku, e hele ana oe ihea a he aha hoi kau o ka hiki ana mai nei.  I hele mai nei au i ka holoholo ma keia wahi, a heaha hoi ka olua hana ma keia wahi e noho nei, a heaha hoi ke kumu nui o ko olua kiai ana ma keia wahi.

            E kiai ana maua no ka pono o ko maua moiwahine, alaila, he kanaka aku no ka paha o loko aku nei o keia wahi aku nei, aole; aka, o ko makou moiwahine wale no, alaila, e hiki no anei iaʻu ke hele aku ma keia wahi, aole no keaha hoi pane hou mai la ua liona la, no ka mea, ua papa loa mai ko makou haku, aole e hookomo i kekahi mea e ae, koe wale no kona makuakane hanai, alaila, aole no oe e ae mai ana iaʻu e hele aku mamua o keia wahi, aole no.

            No keia hoole mau o ka liona, ua pii ae la ko Hanora inaina a hopu aku la i ka liona me kona mau lima punahele a ka iho la i ka liona ilalo me ka umii ana, a oia pu no hoi ka wa a kekahi liona i lele mai ai maluna o Hanora a aumeume iho la.  A na ia mau mea hoi i hoopaholehole aku i ka ili o ua Hanora la, a haukae iho la kona mau wahi aahu i na kulu koko.

            No kekahi mau minute keia hakaka ana o Hanora me na liona, ua aili loa ae la ka hauu o na liona elua, a hoomau hou aku la o Hanora i ka hele ana mamua aku o ia wahi.  Aole i liuliu loa kana hele ana aku mamua o ia wahi aku, ua halawai hou aku la oia me kekahi mau lioa hou e noho mai ana.

            I ka wa a na liona i ike mai ai ia Hanora e hele aku ana, ua wiliwili like ae la laua i ko laua mau huelo me ka manao e uhau mai maluna o Hanora, aka, ike e mai la laua i ka lei o ko laua haku e lei ia aku ana, hooki iho la laua i ka eilieili ana mai i ka huelo, a pane mai la: E ko maua haku, e hele ana oe ihea, i hele mai nei au e ike i koʻu kaikuahine, a oia hoi kaʻu i noi aku nei i ko maua makuahanai no koʻu ake loa e ike i koʻu kaikuahine, a oia koʻu kumu o ka hiki ana mai la imua o olua a nolaila, e ae mai olua e hookuu mai iaʻu e komo aku maloko o kena wahi a olua e kiai nei i na he mea oluolu ia i ko olua noonoo ana e keia mau liona maikai.

            Aole! Aole! Aole loa!! no ka mea ua kauoha paa mai ko maua haku wahine, aole e hookomo mai i kekahi mea, ina hoi ha pela, e wehe mai hoi ha olua i ka puka, a o kakou like hoi ke kiai, aole! no ke aha hoi, e pepehi mai auanei oe ia maua, aole au e pepehi ia olua ina olua e hookomo aku iaʻu maloko, aole.

            Kahihi! he keu ka hoi olua a na lioa lapuwale nui wale, e ike ana olua i ko olua make loa iaʻu ina au e hiki hou mai ana i ka la apopo ana keia wahi, alaila, hopu aku la oia i ke pani puka ma ke ano hoao a noke ae la i ka ueue ae la a naue pu ae la me he olai ia a hapahapai ae la.  I ka wa hoi o na liona i ike mai ai, ua pii ae la ko laua makau no keia mau hana a Hanora e hana mai nei, a no Hanora hoi ua minoaka iho la oia a huli hoi aku la no ka home o kona makuakane hanai mamuli o kona hoomanao ana ae i kana mau kauoha.

            Ia Hanora i puka loa aku ai iwaho, a i kona leha ana ae iluna, ua kiekie loa ka la, a a ka hora 8 paha ia, hoi aku la oia me na kapuai awiwi me ka noke ana i ka holo ma o a maanei a hiki wale i kona komo ana aku iloko o ka paʻlii o kona makuakane.  Pii loa aku ia oia no ka ike ana i kona makua hanai, a i kona hiki ana aku imua ona, me ka hele a nui o kona hanu me ke ano maalea, ua ninau mai la o Liona Ulaula; e kuu keiki maikai, heaha la ka mea i haukae ai o kou lole i ke koko, a he aha hoi ka mea i pau ai o kou ili i ka paholehole?

            O keia mau ea u e ike mai la i ka ulaula me he koko la, aole ia he koko, aka, he mau wai ulaula ia o ka pua rose, a o keia mau paholehole hoi mamuli no ia o ka hoolou ana mai o ko lakou mau niho (kuku) a na ia mea hoi i hoohauoli loa mai i ko;u nonoo mamuli o ka loaa ana o koʻu hoapaani maikai loa, a pela oe e kuumakuakane maikai e ike mai la i keia mau haawina i kau mai maluna oʻu.  I ko Hanora hooki ana iho i kana mau olelo maalea o ka hoopunipuni ana i panee aku ai imua o Liona Ulaula.

            Aka, no Liona Ulaula, mamuli o na haawina ike i loaa iaia, ua ahuwale na mea a pau a Hanora i hana ai i na kiai o kana hanai, a oia kana i kulou iho ai ilalo me na helehelena kaumaha a kuihe me ke kulu ana iho o kona mau waimaka no keia mea ana e ike nei, a i ka wa hoi a Hanora i ike ai ka helelei mai o na waimaka o kona makuahanai, ua ninau koke aku la oia iaia.  E kuu makuakane hookama, heaha la keia mau waimaka ou?  pae mai la o Liona Ulaula, e hoomanao ae ana au i ka noho ana aku o keia mua ou a me ko kaua mau kia, i ke aha hoi?  Pane hou mai la ua Liona Ulaula la, e uwe ae ana au no koʻu pokii e noho mai la i ka inea me kela kaikamahine noo ma ka muliwai o Kelelana.  Owai kona inoa, o Halinosa, o kou pokii ka ia, ae wahi hou a Lioa Ulaula i pane aku ai, a oia hoi ka Hanora e nalu nei i ka inoa oia mea i like loa kona inoa me kona wahi pokii i nalowale.

            Pane hou aku la o Hanora me ka hoomaoe ana aku, no kona makemake loa e ike pono, alaila, mai ke Aupuni heaha mai oia o ka hele ana mai, a he aha la ke kumu o kona hele ana a lilo i ka moo? ia wai i pane hou aku ai o Liona Ulaula.

            I ka wa ona (Halinosa) e noho ana iloko o ka halekula ua hookomoia oia iloko o kekahi pahu e ke keiki a ke Kiaaina a me kona mau hoakula a hooleiia iloko o ka muliwai, o keia mau hana mamuli no ia o ko lakou lili i koʻu pokii Harinosa no ka nui o kona naauao, a o kekahi no hoi mamuli o ka hoopipili mau o ke kaikamahine alii me Halinosa.  I kona wa i hooleiia ai iloko o kela muliwai, ua paialewaia aku oia e na wiliau o ke au a hala iwaho o ka moana a hiki i kona loaa ana i na kaikamahine noo o ke

Aupuni Moo a pela iho la oia i lilo ai i kela mau kaikamahine, a ke noho mai la hoi oia kela aupuni me ka uluhua iloko o na hana hoopakaawili o ka huelo o kela moo, a ua aneane hoi oia e pauaho mai i keia ola ana a hooki iho la oia i kana kamailio ana mai ia Hanora kana keiki hookama.

            I ka wa o Hanora i lohe ai i keia mau olelo a Liona Ulaula, ua haupu koke ae la oia no kona wahi pokii a oia no keia moolelo ana e lohe nei, a ua koho maoli iho la no hoi oia iloko ona o kona pokii Halinosa no kela aole he mea okoa ae.

            No keia mau mea ana i lohe iho la ua hoi aku la oia no loko o kona rumi a malaila oia i noho iho ai e noonoo no kana mea pono e hana aku ai i kona pokii.  Kahea aku la oia i kana wahi Pueo Warita, a oia no hoi kona wa i komo mai ai no loko o ka rumi a Hanora e noho ana.

            I ke kuu ana iho o ua wahi Pueo la maloko o ua rumi la, ua pane koke aku la kahi Pueo: E kuu haku, heaha ia kau i kahea ae nei iaʻu e hele mai, a heaha hoi nei pilikia nana i hookuihe i kou manao e kuu haku maikai Hanora?

            I kela wa koke no me ka hookaulua ole iho, ua pane aku la o Hanora, e kuu wahi hoaʻloha Warita, ke ninau aku nei au ia oe a ina ua ike oe e pono oe e hoike mai iaʻu, a oia hoi keia "Iaʻu i hele aku nei a hoi mai mai kaʻu huakai hele holoholo a hiki i koʻu hoi ana mai a hiki imua o Liona Ulaula, ua hoike mai la oia iaʻu i kekahi moolelo i ano like loa me koʻu pokii i nalowale," a hoike aku la o Hanora e like me ka kaua e na makamaka heluhelu i ike mua ae nei, i kona hooki ana iho i ka hoike ana i kana moolelo, ua kulou iho la ua wahi Pueo la ilalo, e noonoo ana no keia moolelo ana i lohe ai mai kona haku Hanora mai.

            Aole i liuliu kana nana ana, ua hoike mai la oia, o na mea a Liona Ulaula i hoike mai la o koʻu pokii no ia e like me kana i wehewehe mai la ia oe, a aia hoi koʻu pokii i keia wa iloko o ka pilikia a me na haawina ehaeha, a oia kaʻu e ike nei e like me na akakau e ku mai nei imua oʻu i keia wa, a ke ku mai nei nei no hoi kou pokii imua oʻu me na helehelena homa o ke kanaka make, a ia wa pu no hoi i ike aku ai o Hanora i ka maalo ana ae o kekahi mea ma ka paia o ka rumi a laua e noho ana, a ike aku la ia o na helehelena no o kona muli pokii kana i ike aku la i ka maalo ana ae a nalo aku la i ka wa pokole loa.

            Aole i pau.