Ke Aloha Aina, Volume II, Number 18, 2 May 1896 — Page 8

Page PDF (865.79 KB)

This text was transcribed by:  Shari Fukuyama
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

 

2          KE ALOHA AINA, POAONO, @ @ @

 

HE MOOLELO KAAO

 

NO NA

 

KOAHANAU ELUA.

 

A OLE KA

 

Alahele Pohihihi

 

A O NA

 

Opuu Pua Elua.

 

HELU 8.

 

            Nolaila, e na makamaka heluhelu ke hookou oia iho la peha ka hoohao iloko o oukou e na makamaka heluhelu o keia wahi kaao, no ke kumu o Hanera i nalowale aku ai me ka hukiwawe loa no ka halepaahao o aina daim@n@, a oia ka ka mea kakau e hoikeike aku nei.

            Oiai no o Hanora e ku ana mawaho aia hoi, malu ana kekahi mea malena ona, oia koke no hoi ka wa i pau ae ai kona noonoo maikai a uhi mai la ka pouli maluna ona, a oia koke no hoi kona wa i nal@ aka ai mai ke lakou home aku, malalo o ka lawe aua o na lima o Diabolo a hoopaa aku la i kana pio iloko o ka halepaahao.

            O keia halepaahao na hanaia me ka paa loa, a aole hoi kupua e hiki ke wehe i na pani puka, a he mea paakiki hoi i kekahi kupua ke hoopakele ne i kekahi pie mai loko aku o keia halepaahao, a ua kapaia keia halepaahao e na kupua, “Ka Hopena o na Pio” a eia no hoi iloko e keia halepaahae na pahi olo oi lua, a o keia hoi ka halemua o na pio e lawe mua ia ai.

            I ka wa i hiki aku ai o Hanora ua lawe mua ia aku la oia no ka hale o na pahiolo lua, a malaila oia i hoopania ai me na kaulahao ma kona mau wawae a me na lima e na kiaa o ua halepaahao nei, a hapana aku la ma kahi a me maka o ka pahiolo e wakawaka hulali iho ana.

            Mamua o ko Hanora hapaiia ana aku, na kaakaa ae la kona mau maka a kahea koke ae la oia me ka leo nui kona pokii Harino@e, aka, aole he wahi mea a pane ia mai, a ike iho la oia ua paa kona-mau mawae a me na lima i na kaulahao.

            Nolaila, ua hoomaka ae la oia e oni me ka pakaawaili ana ma o na manei me kona manao ana e hemo ana oia mamuli o keia hana ana, aka, aohe wahi mea a mohole ae, a aia hoi ma kona mau aoao e kuku ana he mau kanakanunui ku i ka hoomakaukau ke ike aku i ko lakou mau helehelena ahui o na poe noho kuahiwi, a nei ae la ia lakou e wehewehe ae i na kaulahao i hoopaa ia ma kona lima a me na wawae no ke kahi wa, mamuli o na ehahea i loaa iaia.

            Aka, o ka leo i pane ia iho iaia, oia no ma leo pahenehene i poha iho ma kona mau pepeiao. Hapaiia aku la oia no luna o kahi o ka pahiolo e wakawaka iho ana, a oia koua wa i oni ae ame kona manao ana e mokumoku ana na kaulahao, oia koke no ka wa i iho  koe iho ai na pahiolo a hoopapa malie iho la.

            Noke ae la o Hanora i ka uew me ka leo nui, a kahea ae la i kahi Pueo. E Warita! E Warita!! E kii mai e @ ae ia @ mai loko na o @ pilikia. Pola no anei oe e n@ @ na. Auwe @ hoi @ @! O keia @ ko’u hope@ kele ola @ ma hoku @ h@luhi nui wale @ i ikemaka ai i @ inei.

            Auwe no hoi e! E Harinosa e, e kii mai e hoopakele au ia’u mai keia polule i ili mai maluna o’u. E wili mai lohi kokoke loa mai ka @ no’u e haalele ai i keia oia ana.

            Iloko no o kela wa a Hanora e kou kau @ me na h@ weluwelu @ i ke aloha, aia ae @ @ ke @ la i ka hoopapa @ @ @ e h@ a ke @ la @ maluna @ @ @ @ ka @ mea o ke @ ma kona @ @ a @, a hiki @ wale i ka pili ana iho o kona mau maka no ka nei o ka eha.

            I ka pili mau iho o na maka o Hanora, na hoeki la ne la ka hoomau, ame o na pahiola, a kaikai ia ae la o Hano@ hoihoi loa ia aka la no kona rumi e hoopaaia ai a malaila oia i maihona aku ai me kahoomaopopo ole ia o kona wahi e moe ai.

            O ka rumi o Hanora i hoopaaia aku la, oia Kekahi o na rumi pelapela loa, a e hihiia ana nei o lohe o na rumi la e ka ponawelewele, a he polopolona hui @ ea o loko o ua rumi la, e hiki ole ai i a peee heluhelu ke hoomana@ui, a ke @ki pea iho la hoi ka pouli me ka ikaika.

            I ka waihoia @ aku o Hanora ma kona rumi, na peniia mei la, ka puka me ka lohe ole mai e Hanora i ka nakeke o ka puka, mamuli o na haawina ehaeha i kau aku malu a ona, a hoonohoia iho la he hookahi kiai malaila, me ka haawi pu mai o ka luna paahao i ke ki o ua rumi nei i ki@, a haawiia mai la no hoi no kauoha i@ no ke kiai makaala ana i ka lawehala, a ina he mau enemi kekahi e manao ana i hoopakele i ka la wehelu, e kue aku ia lakou me ke ikaika, a ua haawi aku la keia i kona ae i kona haku.

            I ka wa e hapa@ ana o Hanora no kona rumi, ua @o@o iho la ka manao aloha iloko o kekahi o na kini o ua halepaahao nei no Hanora, oiai na kulu koko e kiheahea ana ma kona mau aoao, a he ku i ka manaonao ke ike aku e ka makamaka heluhelu i keia mau haawina a ka ehahea i loaa ia Hanora, a pela i komo ai na manao aloha iloko o keia kiai no Hanora, a oia kana i noi aku ai i ka luna paahao nana e kiai i ka lawehala, a hookuu aku la oia i kana mau olelo pahee e punihei mai ai ua luna paahao nei i ka ia nei mau olelo, a pela i haawi mai ai ua luna paahao nei i ke kiai ana na ua wahi kiai maalea nei e kiai i ka lawehala.

            I ka @a a ka luna paahao i hala aku ai, a noho iki iho la oia malaila, mamuli o kona manao ana e makai hou mai ana no ka luna paahao no kona kulana ku kiai, a he mea oiaio, ua ike aku la oia i ka maalo ana ae kekahi o mea ma kekahi aoao a haupu kokke ae la no oia o ka luna paahao no kela mea i maalo ae ma kekahi aoao a nalo aku la.

            Nolaila, ua ku ae la oia iluna a hele holoholo ae la ma o a maanei o kona wahi kiai, aole i liuliu loa kana holoholo ana, aia hoi, ku ana imua ona ka luna paahao, a ninau aku la i ke kiai.

            E Mr. Kini, aole anei he mau @ a ka @hala i kou na i ka kini iho na @ @ minute pokole. Aole wehi a ke @ i penei @i ai no ka ninau a ke luna poohao, a hoi aku la oia no kome alawa iki ana aku i ka luna paahao e hoi ia mamua.

            I ka @ hou ana aku o ka luna p@h@ ua hoi hou @i la oia ma kona @ i @o ai, a malaila i hoomanoa iho ai me ke kiai makaala ana no ka @ hou mai @ na luna p@hao, aka, @ @ wahi mea a maaloalo hou @ e @ mea.

            Nolaila, ua ku ae la oia iluna a wehe aku la i ka puka a hemo aku la. I ka wa i hemo aku ai ka puka he pouli puwale no, a aole hoi he ikeia aku o kekahi mea e waiho mai ana, lalau iho la oia i kakahi wahi laau ahi i kona kuka a hoomalamalama ae la ia loko o ua keena pouli nei, a ke puapuai mai la na ea polopolona o loko o ua rumi nei a wehe loa ae la oia i ka puka a @ama @ i pau aku kekahi mau ea polopolo na iwaho, mamuli o kona mau manao aloha no Hanora.

 

He Moolelo

 

NO KA

 

HOOKU@UIA ANA O HAWAII

 

I ka@ia a hooponoponoia e Rev. J. F. Pokuea, mamuli @ @ Moolelo Hawaii i paiia na Laha@polona i ka M. H. 1@@@, a @ paina a hoop@opouo ia ma ka Halepai Palapala Aupuni @ M@ohilu 1858.

 

MOKUNA III.

 

NO NA MAHELE O KA AINA.

            1.  Elua inoa i kapa ia aku o ka aina ma Hawaii e ka poe kahiko, he moku a he aina, no ka moku ana a kekai ka mea i kapa ia aku ai he aina a ke moku no hoi kekahi inoa.

            2.  Ina i kukinikini na moku, ua kapa aku no lakou he poe moku a he paeaina kekahi inoa, aka, ina hookahi wale iho no moku, he moku @, he aina hoi.

            3.  O ka mokupuni hoi oia ko lakou mea nui ae, a oa mahela ia ka mokupuni i mau apana, a oia mau apana i mahele, ia ua kapa ia he moku no loko, e like me Kona ka moku maloko o Hawaii, a o Hana, ka moku no ka mokupuni o Maui, a peia no a pau na mokupuni o Hawaii nei.

            4.  Aole no nae i pau ne la na mea maloko  o ka mokupuni, he Kalana he okana, a ma ke mahele ana o ka moku o loke o ka mokupuni, e ike hou ia no he poko maloko o ka okana a mai laila aku ua mahele ia i mau ahupuaa, a mai ke ahupuaa aku he ili, a malalo iho o ka ili na mooaina, malalo iho o na moo aina na pauku aina, a malalo iho ha kihapai, a mai na kihapai aku, ua mahele hou ia, he koele, na hakuone a me na kuakua.

            5.  Eia hou no ua mau mahele ana i ka mokupuni. O kahi kiekie mawaenakonu o ka mokupuni, he kuahiwi ia a o na puu maluua pono iho o ke kuahiwi, e ku lalani ana, a i ole, ku heokahi paha, ua kapa ia aku ia, he kualono, oia ka inoa o kahi oiai maluna o ke kuahi, a o na wahi e poepoe ana maluna iho, he luaipele ia, a o kahi @ @ @ @

            6.  O @ @  @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ mai ka @ @ @ o na @ @ @ A o @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ w@ @ @ @ @ @ o @ @ @ @ @ ola@, @ @ @, @ @ @ @ @ pahoe, oia @ @ , @ @ @ @ @ @ @ @ kau@, @ @ @ @ no paha @ @ @ @ i ke @.

            Pele no ka poo kahiko @ @ @ ka aina (Mokupuni) @ k@i kiekie mai o ka aina a @ i kahi @ e pili aku ana i ke @.

            Eia hou @ no ke @ mau mahele @ a ka poe kahiko i ka mokupuni:

            O kahi e ku kiekie ana ma keia wahi keia wahi o ka aina, he @ ia, a ina e ku lalai ana na puu, he @oi pou ie, a he p@ @ kekahi mou, a ina i ku @ini na puu ma kahi hookahi, hie kinikini puu ia, a he olowalu pou kahi inoa.

            Ina @ wahi, iki iho h@h@ kau ahua ia, a he ohuku a he kahue hno hoi kahi lopa. A o na waih kiekie o ka aina, a i ole ia, o ka honua paha e moe ololi ana, he lapa ia, a he kualapa kahi inoa, a inu e ku kinikini ana na kualpapa, he mau olapalpala ia, a o na wahi e poopoo ana o ka aina a moe loihi aku i kai, he kahawai ia, he owawa a he alu paha.

            A o na wahi o ka aina e ku kiekie ana me he kaia hele ia, he pali ia, a ina haahaa iho, he opalipali @. A o kahi a @eo ololi a moe loihi aku, oia kalanui, a he kuamoe kahi inoa, a ma e moe loihi ana ma ke anapuai o ka aina he ala loa ia, ma kahi kiekie aku o ke ala loa, he hoopiina ia, a i ole, he piina ia, a he kooku kahi inoa, a he auku no hoi kahi.

            Ma kahi hoi e waiho haahaa ana e ke aia loe, he ihona, he alu, he kaoio, a he kalua, a he @oihona, a ma kahi no hoi o ke ala loa a ke kanaka e hoomaha ai, he oioina ia, a o kahi o ka wai e holo mai ai, he kahawai ia, o kahi mauka, he kumuwai ia; o kahi makai, he nukuwai, a o kahi a ka wai e holo ana maluna o kahi mahiai, he auwai ia, a o kahi a ka wai a me ke koe i hui pu ai, he muliwai ia, a o na wahi no hoi e laua poepoe ana maloko o ka aina, he loko ia.

NO KA MAHIAI ANA.

            He poe ike a he mokaukau no hoi ko Hawaii i ka mahiai ana i mea e pono ai ko lakou noho ana me ke lakou mau wahine a me na keiki no hoi a lakou.

            Aole nae a lakou mau iako o ia wa, e like me ko keia ua naauaao ka lako i ka Oo maoli, aka, o ka lakou Oo e malalai ai, he Oo laau no ia, a penei ka lakou hana ano.

            Kalai mua i ke Oo laau, a oia @ l@ e kii ai e kalai i Oo mahiai, Ma@i, ka Ohia, a me ke Aa’lii a me na L@ pea e ae hoihoi.

            A mamua @ o ke kua ana i ke ku@ laau, @ manaoia oia ka mea kup@ e @ o na Oo paa kupo@ alaila, kahea aku @

            @Kumokuhalii, Kupu@ @o, Kupaikee, kua @ @i ka elau, kua i ka l@ @ a @ i ke kua ana o @ @lei ana, he lapa ka Oo @ @kula, he uala ka ai e @ @ maloo, he uhi a me @ a @ no hoi, ma ka aina @ @ aku.”

            Alaila, pau ae la ka leo @ @k@ o ka nahelehele @ @ o ka Oo a me na mea @ @ ai o ka mea mahiai, @ @ @ hana a ka mea @

Puhi aku ia oia i ke ahi @ a i ole paha ia, mahi aku @ aina me na lima me ua Oo @.

I ka nana ana a ka me@ ike oia ua maikai pono ka @ kali aku o ka hoea mai o ke @ akau, alaila, olelo ae la ka @ penei:

Huokahi kuaua i koe, alai@ @ e ako, i ma-u pono iha @ wali ke kanu ana aku o ka @ kahi huli kao paha.

Aole @

 

KA LAAU HOO@

A KAMAI@

 

O KA POE A PAU I LOAA@

K@ ka, he mea pono e h@ @erlain Pain B@, @anaanai i @ ka laau, ina aole e loaa koke @ hou i kekahi apana lole @ H@o, a e kakoo iho ma @ @ koke no ka oluohu.

Kuai ia e na poe hana iaau a @ poe kuai ahu.

Benson Smith & @

Agena Nui, H@

 

Laau Hoola Kolera me @

 

O KEIA KA LAAU OI LOA @

k@ @o nei no na eha ma ka na@ @mawe loa oia, a ua halu@ o ia mea. Aia a pai ia me ka @ @ ke ai aku. E hoao e like @ @ a e hoike aku oe @kou mai @

kuai ia e na Kauka a me @ L@

Benson Smith & @

Agena Nui, H@

 

Ka Olelo Hoohiki @

 

E hoike aku ana keia, ma ka @ @ @ aku au i ka Haleku@ @ @ laau kookoo, a kuai aku la @ o ke Chamberlain Pa@ B@, no @ apopo @ @ ke ano o ka Ku@ @ mai @. Mahope iho @ ekolu o@e laau, ua ola loa @ @ @ hoike aku me ka hauoli @

Charles H. @

Sunbury @

@ a kakauino na imua @ o Augate 1894.

            Walter S@

 

E kuu@a ana he 50 keneta no @ na poo K@ Laau Lapaau.

Benson Smith @

Agena Nui, ma H@

 

OIAI KA HOOILO O @

m@ O Long Beach Vareginia @ @ ia i ke anu ino loa, ka mea @ iho. I ka olelo @ ae no @ @, na olelo ae oia: “Ua inu @ @ ano laau kunu, a aole nae @ a @ wale i ka wa @ @ @ kuai @ A Kamal@ Laau H@ K@ @ @ @ loa ia ai, a @ @ @ @ @ ke oia @ @ @ i ka pilikia me ke k@ @ @ i keia laau @ a aole @ @ e @ele @, ke @o@o mea oe @ O kou oia ana. Eia @ @ @ @ makahiki oi aku mamaua o @ @ @ @ @ maoli, he nui ka @ @ he ohohia @. E @ @ @ @ no ka omole.

@ e na poe hana @ @ poe kuai aku.

Benson Smith @

Agena Nui Ho@