Ke Aloha Aina, Volume II, Number 22, 30 May 1896 — Page 3

Page PDF (781.40 KB)

This text was transcribed by:  Juanita Allen
This work is dedicated to:  Wilhelm J.K. Bailey

KE ALOHA AINA

 

POAONO  MEI 30, 1896

 

OLELO A’O PAIPAI AKU

O @ a pa aole i hoo@ mai @ ka 3 mahina i hala, @ @ e hele nei, ke hoo@opopo @ aku nei ma keia, @ @oke mai, a i ole, o @ @ hoouna ana aku @.

@ @ makemake nupepa @ ke@ mahina aku, a o na @ @ loaa he poe lawe keia m@ aku e pono no e maopopo e mai me ka uku.

@e @ hoa-a ka noho aia a @ope @ wa, alaila, kau@ @pepa.  Aole e hiki @oe @ aku i ka hemahema @o @ope, a ma ia mea, @o @ na helu o na nu@ e@ a@.

@ hoike mau mai ina wa @e o na nupepa.

                                               JOSEPH NAWAHI

                                               @olulu, Mei 28, 1896.

 

 

@UPAA MAU E KA LAHUI

@i e kokoke mai ana ka @a, a me ka mea i ma@ e hooko mai maluna o @hui Hawaii, aka, he hoo@ wale no puuhonua e holo @i a loaa ka maha, oia no @ Akua lokomaikai palena @ Hawaii nei.

@e i nele na poe e haiolelo @ Amerika no ka hoikeike @ku i na hana pono ole @ a na poe iaia ka ma@ paa nei i ke Aupu@ @ia manawa.  A ke huai @ ma ina nupepa i na @ paa loa, no ka make@ ole o ka Lahui Ha@ @k@ @ Aupuni, a ke @ @ hele o ka Wai@ @ Dala @ ka Lahui, a ua @ @ wale ia no a @ @.  A ke hoike la ina @ @ mai nei maluna @ @.

@@@ ao e @hoia @@ he ahi ia e @@ae @ ina opala e noho @ @ @ua Hawaii nei.

@@@ me na hopena i ha@ ai ia Wiltze, ia Stevens @ @ana kaikamahine, a ia @@@ Field, pela no na haa@@ i a@ iluna o ka poe i @ @ iloko o na hana pa@@@ Hawaii nei.  Aole i @@ hookahi, aole i ka @@@ i ka make po @@@ hookahi no.

 

 

 

@@HI WALE NO LA I KOE @@@

@@@@ wale no la i koe @ @ @ la he 90 @ @ @ olelo i noho ai @ @ @ mea i ha@ @ @ ka La@@@.

@@@@@ nana ae @@@@ mea ano @@@@ poao a me @@@@ Lahui, aka, @@@papanui, o na @@@ kupai hou iho, a o na hana hoopilikia i ka Lahui, oia keia mau mea a makou e ike pono nei, a lakou i hana iho la, a e pau nui aku pa i ka holo me ka hoihoi ole o ka Lahui.

O na poe o na ku aina, kahi e hoi aku ai keia poe, o lako kekahi i hoonaukiuki maoli ia lakou nei.  Aole o mako kuleana i ke kohoia ana o keia poe, aole hoi he kuleana i na hooponopono ana o keia Aupuni, aole loa, aka, ma ke ano o ke kanaka he uhane a ke Akua i hana mai ai a hookomo i kona uhane noonoo, alila, ua pono makou e olelo imua o komakou Lahui a me ke Akua nana i hana ia makou.

Ke awiwi pupuahul nei lakou nei i pau koke ae na hana maloko o na la i koe, aka, o keia ko ke Aka aloha a me Kona lokomaikai i na kanaka pa loa i hoopea wale ia ko loakou noho ana.  No ka mea, e lawe auanei ke Akua mahope aku, a hoopau loa ae i ke ino a lakou nei i hana ia.

 

 

O ka mea i ike i ka hana pono aole nae oia i hana, o ka hewa no ia nona.

 

 

He like no ke kulana o ka olelo, ke hoololiia ma ka aoao kue mai, penei:

“O ka mea i ike i ka hana hewa a hana aku, o ka hewa no ia nona.”

Ua ili ka pili like ana o ka hoahewa maluna o ke kanaka, ma o kona ike a hoomaopopo ana.  Oia hoi, ina a ike oia, i ka mea pono e hana ai, aole hana aku, a ina ike oia ia ka mea hewa a poino e hana aku ai, a hana aku no nae oia, ua like ka pili ana o ka hoahewa iaia.  Ua pololei keia manao.

Pela, no na poe kanaka o ka Lahui Hawaii i hoopaauaoia, ua loaa ia lakou ka ike, ka naauao maoli, a ua maopopo no ka mea pono e hana ai a me ka mea pono ole e hana aku ai, aka, ua lawe ae ke kanaka ia mau mea elua a hoole i ka hana ana no ka pono, a hooko aku la i ka hana a ka hewa.

Ua nui wale na poe o ka Lahui Hawaii i hoonaauaoia, a hiki aku nae ma kahi e hooko ai i ka hana aloha no ko lakou aina, alaila, hoole iho la, a ma kahi e kumakaia ai i ka aina hanau, malaila, lele iho la a ko ka ia hana.

He mea haohao ma keia na mako e ike nei iwaena o na poe opiopio na manaolana o ka Lahui Hawaii i kau nui ia aku ai.  Ua @ale keia anoano mamuli e na @ @ a na poe ia lakou ka E@malu a me ke a’o ana i na keikikane, a me na poe kaikamahine no hoi.

Ua oleloia ae, aole he @aeia o na keiki e heluhelu ia na nupepa e ae, koe wale no ka na kmukula i ae ai?

Pela anei?  Nani ka nui launa ole mai o na hana hoonaaupo i na keiki.

I wa wa e nina @ aku ai kekahi mau keiki, @ na mea e pili ana ia Hawaii nei, a i ko lakou wai i noho ai, a i hanau ai a me na maka, a no ke aloha i ka aina.  Olelo mai l@ aole he maopopo o ia mea?  O ka mea i oleloia mai e hoohui ia Hawaii nei me Akmerika oia ka pono loa.

Nolaila, ke ike nei kakou i ke kumu i hana ole ai na keiki opio i ka hana pono, no ka mea, ke ao mau la na kumu e pono e hoohui ia o Hawaii nei me Amerika.

 

Minamina makou ina hana maluna o na pulapula o Hawaii, a ua ili pu mai no ia kaumaha maluna o na makua, no ka mea, aole e ole loa ka nele ana o ko ka makua ninau aku i kana keiki no na mea e pili ana i kona noho ana, a ua hiki no hoi iaia ke pane pololei mai i kona makua.

Nolaila, i pili pu ana no keia ninau i ka makua a me kana ma keiki. O ka mea i ike i ka hanapono, aole nae ia i hana, o ka hewa no ia nona.

 

 

 

Na Palapala

Aole e ili maluna o makou ke koikoi o na ihewa ana no keia mau manao i hoopukaia malalo o keia poo, aka, e ili no ia maluna o a poe na lakou i kakau mai.

 

HE PANE NO KA NINAU AIE LAHUI.

(Kakauia e Iosia Haole).

O ke kukulu ana o ka Aupuni i Hale Banako nona ponoi iho, oia no kekahi hana kuonoono i ke Aupuni ke hapai aku, e like me keia Banako Hale Leta o ke Aupuni, he nui ka poe mea dala i hookomo i ko lakou mau kala iloko o laila, a ka puka nui ke dala iloko o laila, a ua puka nui ke Apuni ma ia hana.

O ke kukulu ana o ke Aupuni i mau Hale Hotele hookipa, ma na wahea pau o ke Aupuni, oia no kekahi hana kupono i ke Aupuni ke hana aku, aka, aole nae he hoohana ia.

Nolaila, o keia mau hana nui a pau i hoakaka ia maluna ae nei, aia kekahi o na hana hoowaiwai i keia Aupuni i hana ole ia i ka wa o na Moi i hala a malia paha, oia kekahi o ua mau hana la a ke Aupuni ma o na Kuhina la, e hapai mai nei i ka ale miliona dala hou, aka ke hoole e aku nei nae kakou me ka hoomaopopo aole, a ke hoakaka nei kekahi poe i ka lakou mau manao mawaho ae @ ka mea @ manaoia e ke Kuhina Waiwai like @, ina e nana n@ ia aku ke ano @ k@ mau hoaolele, n@ @ou.

Alaila maopopo no ia kakae, eia @ @a @ ke @ e ke@ nei dala aie miliona, a loaaia @ dala i ke Aupuni, alaila, kukula o ai ke Aupuni i mau hanahou iloko a ka aina, he mea e hookeonoono ai i ka waihona o ka lahui a hoowaiwai pu mai i na kanaka o ka aina, no ka mea, o ka nui ae o na hana hou iloko o ka aina, oia ka mea e nui ae a o ka pomaikai, iwaena o na kanaka Hawaii e uwe mau nei i ka nele i ka hana ole.

A oiai hoi, ke kumu nui i makau ai @a haole kalepa, a hoole ikaika loa i keia hiia kanewai aie miliona dala hou, manao lakou e kukulu ana ke Aupuni i na hana a no haole kalepa e hana nei i keia manawa, nolaila, ua naauao ka haole.

Ua ike e no na haole kalepa i ko lakou poino e hiki mai ana, pani koke lako i ka puka o ko lako poino, a o na kanaka Hawaii hoi, aole lakou i ike ia ka hopena, o keia mau manao o ke Kuhina Waiwai.

Nolaila, hookahi wale no mea imua o ka maka o na kanaka, he poho, he pilikia, he poino ka lahui ke ae aku i ka aie miliona, he oiaio no, he hana poino no ka aie ana ia hai i kekahi manawa, aka, aole no nae pela i na manawa a pau, no ka mea, ma keia hana no i waiwai nui ai kekahi poe, a lilo i ona miliona, no ka mea, aole na lakou ka lakou dala i waiwai ai, na hai mai i aie ia ma ka inoa maikai o ke kanaka, a i ole ma na hona maikai paha.

A ina ua hiki i na haole ke hanaia mau hana moakaku loa i na lene ike make ke nana aku, aole ka e hiki i ke Aupuni Hawaii ke hapai ae i keia hana hiki wale no ke hanaia, oiai o ke Aupuni Hawaii ka mea mana nui nona iho, a nona ao hoi.

E nana aku i na wehewehe manao a T. H. Davies & Co. o Honolulu, e hoakaka ana i ka pilikia, i ka poino o ka lahui, ke ae ia ku aie miliona, a heaha ke ano oia mau manao, eia he makau maoli o T. H. Davies o holo io ae ka aie miliona dala, a o ka hana ana e hana nei oia na hale kalepa waiwai ma Homolulu, a me na hui mahiko ana e ku nei a puni ka Paeaina Hawaii o a po ae ke Aupuni i ua mau hana la a poino oia, a me kona mau hoahui.

Eia no hoi kekahi, aole no i waiwai o T. H. Davies iaia iho, aka, ua hele no hoi oia e aie i ka hai kala, mamuli o ka inoa maikai a me na hona maikai pela lakou i ikeia aku ai he poe waiwai, nolaila, o keia @ @ @ kamaka nui a maikai, e hoakaka laula nei, T. H. Davies, he manao mau keakea wale no keia i na pono o ka lehulehu i ike ia, a i maopopo hoi i kekahi lala o ke Aupuni, ina he mea e ola ai ka aina a me ka lahui, ua like pu no keia mau olelo keakea a T. H. Davies, e hoike nei ma ke akea, e like me keia keakea ana i kekahi bila i waihoia iloko a ka Ahaolelo mamua aku nei, e pili ana ia Puuloa.

Nolaila, ke manao nei au ma keia ninau aie miliona e kuekaaia nei i keia manawa, he mea pono loa e ae aku ka Ahaolelo i keia bila aie miliona, ke manao nei au o ke kanaka nana i lawe mai i keia hila, he kanaka oia ua maa i ke kalepa ana i keia mea he dala, ua ike pu@o hoi kakou, aia no kona hale kalepa dala mamua o ko kakou mau ihu, e hiki aol ai ia kakou ke haohao iho a hopoliopo, a aole no hoi e hiki ia kakou, ke olelo e poho ana ke aupuni i ua kanaka ia, oiai, he kanaka oia i hilinai ia e kona hoehui e Bihopa ma, a me na poe naauao e ae a pau o keia aupuni.

Nolaila, maimakau wale ka lahui i na uwehe manao, na kolopela, a me @oiaoia wale a kekahi poe me ka hoomaopopo ola a me ka ike ole no hoi i na kumu o ka hoole ana, e pono no ia kakou ke hoonaauao iho me ko kakou uhane ike a ke Akua i haawi mai ai i ke kanaka i mea hoomaopopo i ka pono o na manao naauao i haku pono ia kona mau pauku nie na hookuina ami paa loa, ina nae nae o na kumu i hoa kakaia ma keia ninau iloko o keia kumumanao, a oiaio no ua mauku kumu ia a me kekahi mau kumu e ae i komo ole iloko o keia, oia no kekahi o na hana i noonoo nui e ke Kunina Waiwai?

Ea!  he mea pono i na kanaka a pau ke wehe ae i ko lakou mau papa@l@ haawi aku i @ @ @ na hoomaikai p@ ole @ @ Waiwai o ke Aupuni a @ ka @ pu ana aku i keia mau huaolelo maika e aku i ka aie miliona i mea e hoolaupai i ka aina me na lako o ka noho ana ilihume o ke Aupuni a me ka lahui kanaka Hawaii.

Eia hoi keia mai kuhihewa no e ka lehulehu, ina e lawelawe ana ke Aupuni i na hana kuloko iloko o keia Aupuni, no ka pono a me ka pomaikai o keia Aupuni a me ka lahui, he mea ia e hoopele ia ai na poe kalepa e ae iloko o keia Aupuni, aole loa pela, eia ka manao malaila, he mea pono no e hana he Aupuni i pomaikai no ke Aupuni, a e hana no hoi na poe kalepa i pomaikai no lakou iho iloko o ia oihana hookahi, aka, aole pela e hana ia nei i keia manawa, o ka poe kalepa a me ka poe mahiko, a ano e ae paha ia e lawelawe nei i na pomaikai o ka aina, a hoonoho wale i ka lima o ke Aupuni me ka hana ole, aole pololei kela manao, he hana kapakahi nui keia.

Oiai nae o ke Aupuni ka lakou nei e hooluhi a nui ka hua, aole nae e hiki i na poe kalepa waiwai ke haawi ma@na i kekahi mau haneri tausani dala no ka waihona o ke Aupuni, oiai, o lakou no ka ke Aupuni, e malama mau nei, a o lakou hoi ka mea nui o ka waiwai e malama mau ia nei e ke Aupuni, nolaila he @oi ke poho a me ka poino o ke Aupuni i ka poe kalepa a m@ na poe mahiko.

Nolaila, ina e hoouluulu ia keia mau mea a pau, i wehewehe moakakaia ina oia ka ke Aupuni alahele, a o ua alahele oa oia ko ke Aupuni nana ana i ka pono o kona lahui, nolaila, eia na keiki ke hoonaauaoia nei ma na oihana hoonauao ma na kuianui, a ua ike i ka oihana kalepa, oihana enegi ia, a me ka hooholo moku iloko o na kula.

A ina lakou e puka aku mailoko aku o ua mau kula hoonaauao la, ihea ko lakou ike e hoohanaia ai?  Eia no, iloko o keia mau hana houa ke Aupuni e noonoo nei, nolaila, auhea ka pilikia o keia hana?  Ua loaa no na lima lawelawe o na keiki Hawaii no.

A heaha hoi ka pilikia ma keia hana.  Eia ka pilikia nui, aole he dala e hoohanaia ai keia mau manao i hoolalaia, a no ia nele ke hele aku nei imua o na kuleana iloko o ka Ahaolelo, a e pono i ko ka Hale Ahaolelo, ke haawi aku i na ae ana no keia bila koi, e aia hou i dala, mai hoole wale na lunamakaainana

O keia kekahi o ka’u mau manao hoekaka no ka pono o ka ae aku e loaa ona dala, ina e pilikia ole e uila hou aku ana no au imua o ka lehulehu.

                                                                                                                  Owau iho no,

                                                                                                                           J. Haole.

 

 

(Ua hoomoe loa ia ka B@la Panai Aie a Kuhina D@mana, he elua pule a oi aku i @ aku nei. N@ ke Senate i pepehi a @ ike loa.  Nolaila, ina kakau nou mai e hoopiha nupepa ai no ko mea i make aliolio.  L.H.)