Ke Aloha Aina, Volume II, Number 22, 30 May 1896 — Page 7

Page PDF (810.52 KB)

This text was transcribed by:  Hartwig Hermann
This work is dedicated to:  to the Hermann 'ohana

KE ALOHA AINA

 

KE ALOHA AINA, POAONO, MEI 30, 1896

---

 

He Moolelo

-- NO KA --

@KUMUIA ANA O HAWAII

---

  @uia a hooponoponoia o Rev. J. @ @ea, mamuli o ka Moolelo Hawaii i paiia ma Lahainaluna i @ ka M. H@ 1838, a ua paiia a hooponopono ia ma ka Halepai Palapala Aupuni ma Honolulu 1858.

 

  NO KE KOMO ANA O KA HALE.

 

  @ea e pono ai no ke komo ana o @e, e kalua mua ka ai a makau@ alaila, kalua no hoi ka Pu'a a me @ ka ia no hoi.

  @ ike ana o ka mea nona ka hale, @kaukau na mea e komo ai, ala@ i ka pulapula ko a loaa mai, @ ok@ ka piko o ka hale, oia kela @ o ka puka komo o ka hale e kauaho ana maluna o ka puka komo @ a paa i kekahi laau kopono a @ ka lima hema, a he koi hoi ma @ @ma alaila, paepae ae i ka laau @ ae@ ka mauu, a oki iho kekahi @ @e ke kahi, a ma ia hope iho, e@ka mauu o kekahi aoao a me @ @ a@ @ka puka, a o ka kela @ @ o ka mauu i oki ia o ka piko o @ e hoohui pu iho me kela pula @ @o a o@ ae maloko o ke pili @ o ka puka, i mea e molowa ole @ kukulu hale.

  @ manawa nae o ke oki ana o ka @ @o ka piko o ka hale, alaila, e @ ka mea ai ka olelo, pepei@ @ n@ a@i ka piko o kuu hale," @ ae.

  @ pau ana o keia mau mea i ka @ alaila, o ka hoomaka no ia o @ @a @ na mea a pau e akoakoa @ @loko o ka hale.

  @ makaukau ana o na mea ai @ o ka hale e komo ana, alaila, @ ka mea hale e pule, a penei: @ ana.

  @ aumakua i ka po, e na aumakua @ mai ka Hikina a ke Komo@ luna a me ko lalo, eia ka ai o @ a me ka ia no hoi, e hoi e ai @ nae ka oukou, a o ka io na @ na ke kanaka, a, ke komo nei @ @hou ma keia la, ke ai nei, e ike @ a me ko'u ohana, he mau pu@na oukou i waiho mai ma ka @ @ kukulu hale i mahiai, i @ kukukapa, a o ke ola ko ma @ @u i ka puaneane, ka oukou la @ Akua, a e hoole aku ina haku @.

 

  @ aumakua wahine mai ka Hi@ Komohana, a mai ke Komo@ a ka Hikina, e ola na pulapula @ na moepuna a'u, a kanikoo, a @ole, palalauhala, a ka no hoi @ oia ia ka ke akua.

  @manoa, a pau ai la no hoi @ ana, alaila, ai no hoi a manoa, @ aua ia o na hana, a o ka @ hoi ia i ka hale.

  @o mai o ka ili o ka laau ka @ o ke kapa o Hawaii nei i ka @, a oia no hoi ke kopa o keia @kuia o na wahine o keia lahui @.

  @o kona kane, a he pa'u hoi ko @, a o na keiki he holo olohe@ iho no lakou.

 

  NO KE KAPA.

  @auke, ka Mamaki, ka Ulu, ka @, o ka Palaholo, o ka Akia, a @ Poopumaia. O ka ili e keia mau laau ae la, oia no ke kapa i hana ia e keia lahui i kapa no lakou.

  O ka wai e hooluu ai o ke kapa, oia ke Kukui, Holei, Olena, ke Amau, Lepoulaula, Iliahi, Alaea, Paihiu, Noni, Moelua, a Kapuakai, ko Lauahu a pela wale aku.

  Penei ke ano o ka hana ana. Kii aku i ka ili o ka Wauke, Kamamaki paha, aia no i ka mea e lo a ana, hohole mai i ka ili o keia mau laau, hana no hoi a ku ka haawe kau ma ke kua, hoi i ka hale.

  A hiki ma ka hale, kuu ka haawe o ka Wauke, ina ua houpo lewalewa, hemo ke poi o ka umeke, kapeke hoi ke omo o ka ipukai, alaila, hoomaka e ai a moana, alaila, hoomanao aku o ka hana, a penei ka hana e hana hou aku ai.

  E kolikoli ai i ka ili eleele o waho a koe iho ka io o loko, a pau ia, e hoomoe pololei aku i kela io kekahi maluna o kekahi, e like me ka nui kupono i manao ai, e nakinaki iho me ke kaula ma ke poo, a pela mai ka nee ana a hiki ihope.

  A pau keia hana ana, alaila, kau aku maluna o ka pohaku palahalaha, a hohoa iho me ka hohoa, a i ka wali ana alaila, waiho maloko o ka wai, a hala kekahi mau la, alaila kii aku a nana iho, a ua pulu, alaila, lawe mai a popo ae a paa na poo, a oia ka lilo ana i moomoo.

  Mahope iho o keia e eli iho i wahi lua kupono, aole nae hohonu loa, i wahi e hoopulu hou ia ai no ke a mau moomoo.

  I ka waiho ana o na popo maloko o kela lua, e kauwewe iho ina pea lai e like me ke kauwewe ana o ka imu, a waiho aku no kekahi mau la hou.

  A hiki i ka la i manao ia, ua pulu a waliwali aeae maikai na popo moomoo, alaila, kii hou a lawe mai a kau maluna o ke kua kuku kapa, a me ka i-e e paa ana ma ka lima o ka wahine kuku kapa, a o ka hoomaka no ia o ka hana me ke kii ana i ka muo o ke Amaumau, a o ka wale oia ke kae o ke kapa e kuku ai, i ole ai e akaakaa ke kapa ma ke kuku ana a makilikili ae no paha.

  He nui wale na inoa o na mea paahana i hoolako ia no ke kuku ana i ke kapa, ke kua, ka i-e kuku, ka i-e halo, ka i-e pu, a me ka i-e hoopa'i.

  I ke kuku ana a paa ke kapa, a waiho palahalaha maikai, a he nui paha na kapa i loaa mai no loko o na moomoo i kukulu ia, elima a eono paha na kapa i loaa mai, alaila, lawe aku a kaulai maluna o ka kahua i hana ia a maikai.

  I ka manawa i maloo ai o na kapa a pau i kaulai ia, alaila, lawe hou @ ho-e maloko o ka wai, a lawe koke mai no a hohoa iho a palupalu i aeae maikai ke kapa ke aahu aku.

  Ua pau ke oolea, a ua waliwali maikai loa na kapa a pau elima a eono paha, alaila, e hana hou i hookahi kapa a kapalapala i ke Alaea paha, a i ole, i ka Olena paha, a hana aku a panio kela kapa hookahi, alaila, o ia kapa mawaho loa o ke kuina kapa i kui ia ai na kapa elima, a pela wale aku, a ua kapaiia aku no hoi kona inoa he Kilohana."

 

  NO KA MAHELE IA O NA WA.

 

  Mai ka manawa mai ia Papa ka mahele ia ana o na wa, a me na malama a me na po, a penei ke ano o ka mahele ia ana:

  Elua no wa o ka makahiki hookahi, o ke Kau a me ka Hooilo. I ka wa i kupono ai o ke la a nee aku ma ke kukulu hema, a loihi ka po, a make no hoi na laau huaai, alaila, ua hiki ma ka hooilo.

  A i ka wa hoi o ka la e nee aku ana ma ke kukulu akau, a i ihi ae ke ao, a ulu ae no hoi na laau ai, a hiki no hoi ka mehana ana, oia no ke Kau.

  Maloko o ke Kau, eono wale no malama, a pela no hoi ka Hooilo. Eia na malama o ke Kau. O Ikiiki, o Kaaona, o Hinaiaeleele, o Kamahoemua, Kamahoehope a me Ikua.

  Eia hoi na malama o ka Hooilo. O Welehu, o Makalii, o Kaele, o Kaulua, Nana, a me Welo.

  I ka hui ana o na malama he umikumamalua, alaila, hookahi no ia makahiki. O Welehu, oia ka malama e makahiki ai, a i ke ku hoi o Makalii e helu ai ka makahiki hou.

  Maloko o ka makahiki eiwa kanaha po, a ma ka mahina ka helu ana o na po o ka malama.

---

HE MOOLELO KAAO

-- NO --

ANADAREA,

-- A ME -

TIDORA

-- A I OLEIA, NO --

HILARIA

KA UI NOHEA

NAIPO ELUA I KE ALOHA HOOKAHI.

---

MOKUNA XV

KA HOOILI KAUA HOPE LOA.

  Lele mai la laua maluna o Hilaria, a kulai aku la iaia no lalo o ka papahele, a i kona wa hoi i uwe kapalili ae ai, o ia no ka manawa i  hoopiha ia iho ai o kona waha i ka welu, a hoao iho la hoi o Ebala e lawe i kona ola ma ka uumi ana i kona pu-a-i, aka, ua hoohoka ia nae ia manao puuwai eleele mamuli o ka hoea koke ana mai o Anadarea, a hoopakele ae la i kana aloha.

  Ala ae la o Ebala mahope o kona loaa pono ana aku me kekahi puupuu mahanahana ma kona kumu pepeiao, a hoao aku la e holo no ka ahai ana i kona ola, aka, ua paa koke aku la no oia ia Anadarea i ka hopuia, hapai ae la oia i kona enemi a kiekie, a paki iho la iaia iluna o ka papahele, a waiho oni ole iho la ua Ebala nei.

  Holo aku la o Anadarea a kukuli iho la ma ka aoao o kana aloha, wehe ae la oia i ka popo welu i hoopiha ia ai i ka waha o Hilaria, a i ka hemo ana ae o ka popo welu, muki iho la oia ma ka papalina o kana aloha, a me na wai maka e haloiloi ana ma kona mau lihilihi maka, ninau iho la oia me ka leo haalulu.

  E kuu Hilaria, ua kukonukonu anei na palapu i loaa ia oe? Auwe, kai no ua hala ae nei na poino e halawai ana maluna ou, eia ka eia hou ae no ua poino. E kuu aloha ua eha anei oe?

  A liuliu keia kali ana, ua pane ae la oia me ka leo nawaliwali: Ua eha ia au, auhea aku nei kela kanaka nana i hoeha iho nei ia'u?

  Aia oia ke waiho oni ole mai la iluna o ka papahele, a no ke aha ke kumu i hanaino ai kela nika eleele ia oe?

  O kekahi kauwa puuwai eleele ia a Tidora, ka moiwahine puuwai uahoa.

  A owai hoi kela wahine e ku mai la? wahi a Anadarea me ke kuhikuhi ana aku o kona lima ia Zoe.

  He kauwa no ia na Tidora.

  Ua loaa mai nei anei ia oe, he pomaikai ma kau huakai i hele mai nei?

  Aole, no ka mea, maanei nei au la hopuia iho nei, nolaila, aohe a'u mea i ike o mua aku nei. A heaha kela e haukawewe mai la mawaho?

  O na enemi aku kena, ae hoomanawanui ae i kou mau ehaeha, a e hookaawale aku hoi mai keia wahi aku. E kali noi au ia lakou ma ka ipuka.

  E ke kauwa, heaha aku ma o o keia rumi? wahi a Anadarea ia Zoe.

  He rumi i hoolilo ia he wahi waiho ukana.

  E Hilaria e hele aku me kela kauwa, a e nana ina he oiaio na olelo a kela wahine kauwa.

  Hahai aku la oia mahope o ua kauwa la, aole i liuliu ua hoi mai la a hoike ma la, ua pololei ka olelo a ke kauwa, nolaila, kauoha aku la oia ia Hilaria e hoi no loko o ua rumi la.

  A o Anadarea hoe nee aku la oia a ma ka puka o ua rumi la, ku iho la oia me ka unuhi ana ae i kana pahikaua, a ku iho la me ka makaukau nui no ka halawai ana aku me ka enemi.

  Lohe aku la oia i ka halulu mai o na kapuai wawae, a ike aku la no hoi oia i ka maaloalo mai o kona mau enemi ma kekahi mau rumi e aku.

---

HE MOOLELO HOONI PUUWAI

-- NO --

MASELANA.

---

Ka Ui Opio Noho Waoakua o Inia Komohana.

-- A ME --

LEDE MEDI

-- KE --

Kaikamahine Puuwai Eleele o ka Lokoino nui wale

---

  I ka wa o ke kaikamahine e hoomau ana i ka nana ana no kahi a kana aloha i hele ai, aia hoi, puka mai la ka makuahine o ka kakou opio, a leha pono @ ai ia kona mau maka maluna o ka wahine a kana keiki aloha, oiai, ua komo e iho la no ka noonoo iloko ona, aole no ke kaikamahine e noho ana, oiai, ua komo ka makemake iloko ona no ke Kekialii Demera, a o kona waiwai a me ke kiekie o kona kulana, oia ka mea nana i hoopii loa mai i kona makemake.

  I ka hope loa o kana nana ana, ike aku la oia i ka huli ino ana ae o ke kaikamahine a hopu aku la i ka lima akau o Demera, a iho aku la lakou ilalo o ke alapii no kahi o ke kaa pi'o e ku mai ana, a iloko o na sekona pokole loa, kau nui aku @a lakou no luna o ke kaa, a me ka pane hou ole mai o ke kaikamahine i kekahi mapuna olelo hou, ike aku la oia i ke kiei iki ana mai o ke poo o ke kaikamahine a nalowale loa aku la oia no ka wa hope loa me ke Keikialii Demera.

  Me na waimaka e kihe'ahe'a ana, a e hoopulu-pe ana hoi i na papalina palupala o ka makuahine aloha o ka kakou opio, aia hoi pu@ me ka @ i kona mau maka a hoomanao @@ la hoi oia, ua kokoke loa a @ e hoi mai, a i  na oia e lohe @ @ lilo ka mea a kona puuwai i @ @ heaha ana la kana mea e hana ai.

  No keia noonoo e lauwili nei iloko ona, holokiki aku la oia a komo iloko o ka rumi o ke aikane a kona keiki aloha, oiai oia e hio'ani p@ ana me Niolopua, me kona ike ole ae i keia mau mea a pau e hana ia nei, @ hoala aku la iaia me ka pane ana aku penei:

  E ianei-e, e ala koke ae oe ano, o lei aloha a olua i hoomanawanui ai, o ke kaikamahine, ua haulele mai ia kakou, eia nei, e uhai koke oe mahope o kona meheu ina oe he aloha i ke a@ ne, a na'u ia e hai aku ina e ninau mai no kana mea i aloha ai, aia no me oe i ka hale hulahula, i mea hoi e @oino loa ole ai o kona noonoo.

  Iloko o kona hiamoe nui, i ka wa o ka makuahine o ka kakou opio i hoala aku ai iaia, onioni iki ae la oia, a kaakaa ae la kona mau maka, a hoolono ae la i ka@a mau olelo a pau, a i ka pau ana, aia ae la oia iluna, a kamailio aku la i ka mama o kana aikane i ka pane ana aku.

  O! E ae no au e hoopakele i ka mea a kuu aikane i aloha ai, a o ka hopena pau ole o kuu inaina, aia no ia maluna o kela mau kanaka, me kuu aa ia'u hookahi, e ku a e paio me lapa ma ka oi o ka pahikaua no ka wa hope loa, a e kali oe a ---.

  Aole i pau pono ae kane olelo ana, aia hoi, puiwa ae la oia i ka lele hou ana mai o ka makuahine o kana aikane a puliki mai la iaia me ka pane ana mai. Ea! E wiki oe, ei ae kuu Maselana aloha, ke kani mai la ka puka pa, e lele oe ma ka puka aniani, e wiki hoi, eia ke pii mai nei i ke alapii, a iloko no hoi o ia wa laua i hui hope loa ae ai, a lele aku la ke aikane a ka kakou opio ma ka puka aniani, me ka uhai ana mahope o ka meheu o ke kaikamahine.

  I loa no iaia a pahu iwaho, hemo aku ia ka puka ia Maselana a lohe koliuliu mai la oia i ka leo aloha o kana aikana e hea anai kana aloha, a ku iho la oia malaila e hoolohe ai me na na waimaka e hoopulu-pe ana i kona mau papalina i ke aloha i kana aikane.

...

  O keia Poaono ka la hoohiwahiwa pua o na poe Amerika i na he kupapau o ka poe make.

 

  O Kamehameha a me First Regiment, na hui kinipopo e p@ni ama ma ke kahua olohu popo o Makiki, i keia auina la Poaono.

 

  Ua hoouluwehiwehi ia ae ke kia o na moku me na hae, ma ka Poakolu nei no ka hoomanao ana i ka la hanau o ka Moiwahine Vitoria.

 

  Ma ka hora 4 p. m. o ka Poalua nei i ku mai ai ko mokuahi China, a maluna o na i loaa mai ai keia mau hunahuna mea hou e paneeia aku nei imua o ko makou poe heluhelu.

 

  Mauka o Wakahalulu, Honolulu, Oahu, ma ke kakahiaka o Mei 22, na haalele mai ia i keia ola ana o Mrs. Annie Kawaimaka Smith, iloko o na hoomailo loihi ana a ka ma'i. Aloha wale oia.

 

  Ua hoike ae ka nupepa Star o ka Poalua nei, e hoea mai ana he 2100 limahana Iapana no anei nei me keia mua koke iho, he elua mau mokuahi e lawe mai ana ia lakou. Ua hoolele aku ke Toyo-Maru ia Iapana me 100 Iapana no anei nei, a he 700 ma kekahi mokuahi aku.