Ke Aloha Aina, Volume II, Number 24, 13 June 1896 — Page 6

Page PDF (878.08 KB)

This text was transcribed by:  Melissa Eskaran
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

 

(Mai ka aoao 5 mai.)

 

            No keaha la i hoopaakiki i ole ai na poe Hawaii i ko lakou hoopea wale ia mai?

            I ka pane ana aku i keia mea.  O ka Lahui Hawaii malama maluhia a pili aloha hoi, aole loa a lakou mea e hana ai me na lakokaua, o na hana ma na wahi akea o na mokupuni nunui ae.  Malia, ua pololei na manao i kakauia e Cowper penei:

            “O ko lakou oluolu loa, he mea hoopoino loa mai ia ia’u.”

            O neia mau mokupuni hauoli, ua oi ko lakou makemake nui i ka waiu momona o ka niu, a e ai hoi i ke kalo iloko o na uluwehiwehi o na malu laau, me ka wahine aloha, a i ole ia, e au pu me ia i ka heenalu, mamua o ka auana ana iluna o na pono aea ma ke ao nei.

            A mai mua loa mai no a hiki i ku kukuluia ana o keia Aupuni e ku nei, aole loa i ikeia he mau hui raifela, aole pualikoa, a me he mea la no, aole no he mau lakokaua e ae ma ka aina.

            Ano i keia wa, o na poe opiopio o ka lahui Caucasian, e ike mau ia ana lakou i na wa a pau me na aahu kiki-pu, a ua makaukau nui hoi no ke kiki hoomaamaa ana.  Aka, o na poe Hawaii maoli, ke kali malie nei no i ka hoola mai keia lahui nui aku.  Ua a’o la lakou e manaoioi ke alanui a ke Akua Mana Loa e hooko mai ai ma ka honua nei, (pololei kela.)  A aole loa oia e haalele ana i ka manaoio ana, aia no i kekahi la e hoea mai ana, e kamailio aku auanei ka Moi Nui o ko kakou aina (oia o Cleveland.)  O kona hoomanawanui e ohi auanei ia i ka makana, a e lilo hou no auanei oia i Peresidena no ka aina a ke Akua i haawi mai ai i kona mau kupuna, (he mea oiaio no ia.)

            Ua lele oi iluna loa kona (Cleveland) mau manaolana i ka wa i hoouna mua loa ia mai ai o Kuhina Willis, a mamuli hoi o na hana hoapaapa, a like ole ma na hana, ua kaumaha loa ia kona naau a ano ma’i, aka nae, aole ia mea e make ana, a hiki mai i ka holomua ana o ka hanauna hou.

            O na poe he kanaha tausani o ka Lahui Hawaii ponoi, ua nui ka ehaeha, ua nui ke kue loa i ko lakou alii keokeo, i oi loa aku i ko na makahiki ekolu i hala aku nei.

            Aka nae hoi, ina ai ahe hookahi kanaka ma ona la, i aie ai ka lahui kanaka Amerika i ka manao o ka lokomaikai ma na mea a pau, i hoao ia ai iloko o keia mau makahiki ekolu, alaila o ua kanaka la, oia no o Albert S. Willis.

            I kona wa i pae mua aku ai i Honolulu, aole oia ia hookipa ia mai.  Ua olelo ae ka aoao o na poe Hawaii penei:

            No keaha la i hoouna ia mai ai i Kuhina no ka poe kakaikahi uuku loa, ka poe i paa ina keena oihana o ke Aupuni a me ka waihona waiwai mamuli o na hana apuka?

            Ua hoike ae hoi ke Aupuni Kuikawa: “O keia kanaka (Willis) oia na lima i hoomohala ia o Peresidena Cleveland ka mea e hooikaika nei e hoihoi hou i ka Moiwahine ma ke kulana nihinihi loa o ko kakou ola, a me ko kakou waiwai.

            Ma na ano kalaiaina a pau loa o kekahi poe kanaka, e pili pu ana me na mea pili ina mokupuni (o Hawaii) o ka oiaio maoli o na olelo hoike maluna ae nei, no ke kulana o ka Luna Aupuni o Amerika Huipuia, aole loa ia he mea hoopaapaa ia.

            Ae, oiai he mea akahele malie ke alahele o ko kakou Kuhina, he mea hiki ole loa ia’u e hapai ae i kekahi wahi hookahi o ka hewa, ma kana oihana i hoounaia mai ai.  Aole loa o’u manao i hoouna maoli ia aku oia no laila (Hawaii).

            Me he mea la, ma ko’u nana ana aku, o ke alanui kupono maoli no, me na hoopaa kupono ana, me ke na hoopaa kupono ana, me ke koho akea ana no na poe e paa ana i na keena palapala o ke Keena Hawaii, na Keena Waiwai a me na keena Aupuni e ae me ke kanalua ole no na makahiki ekolu, he mea ia e hoopau koke ia ai ke Kuikahi Panailike, a e hoopau koke ia ai na launa Aupuni oluolu ana, a hiki i ka manawa a lakou e hoi hou ai ma ko lakou mau kulana iho ma ke ano, he poe kupa no ke Aupuni Moi a lakou i hoohiki ai e kokua aku.

            Aka nae, o ke alahele a Mr. Willis i hana ai, ua eo iaia ka hoikeike ana mai o na aoao a elua aole no nae no ia mau hana ana.  Oiai, i kekahi manawa, ua olelo hoolealea wale aku no oia, a ua hookuio mai la i na kauoha, me he mea maoli la no, ua like pu loa na manao me na wahi puali uuku loa o ka poe hookahuli aupuni, oiai ua waihoia ka hoakaka ana i ke kanaka hewa loa o ke ao nei.  He mea maopopo loa oiai na la opio o Mr. Dole ma Nu Enelani, aia hoi, he kanaka naauao loa, a he kanaka hewa loa, pela no i keia wa, iloko o keia moolelo o ke Aupuni Repubalika o na poe misionari, a hiki i ka wa i kuahaua ia mai ai ka Peresidena o Hawaii, i pili i ka ohana hookahi.  Oiai nae ke koho Peresidena ana o ka lahui Amerika, kahi o na poe naauao maoli i hoopakele ai ia poe kanaka mai na kaua mai o na aina e, mamua ae o na mea o keia mau la, ia Peresidena Cleveland e pili pono ai ka hooiaio ana o na olelo hoakaka, e ikeia ana ma na buke kuloko no na mea e pili ana ma Honolulu.

            Aole loa he mea oluolu wale no Mr. Willis e paa i na kaulakaohi (Luna Aupuni,) i mea e hiki ole ai i ke kaa o na Mokuaina e alakai ponoia aku.

            Ma ka hooulu haunaele o 18 mau mahina i hala aku nei, oia ninau hookahi ana no i pili loa i na poe paahao o ka hihia o ka moku Competitor ma Cuba, i lawia aku a ma kona ipuka (Sepania) no ka hoopau ana.

            Ua ae ike aku oia e lawe i ke kumu hoohalahala, a i ole ia e kukala ae i kona kulana me ka nele i kona mau pono i loaa ole i ko kakou mau Kuhina ma na aina e ka pono o ka launa kukakuka ana aku me Wasinetona.

            Ma o kona mana a hiki i kahi haiki loa, ua hooholo aku la o Mr. Dole a me kona pohai ohana mamuli o ke ano hoike ole mai ia mea, ua nanaia keia mamuli o ke ano oluolu i hoikeia e ka poai e noho mana ana i keia wa maloko o ka Halealii Iolani.

            Ua hoike akea io la ae, aole loa o Mr. Willis e hoi hou aku ana i Honolulu.  Ma ia wahi mea, he hiki ke hoomaikai aku no kona noho ana iho la, (hiki no he lapuwale.)

            He wahi nani a maikai loa e kipa aku ai e ike no ka noho hooluolu ana ma Hawaii, he mea hoola lapaau, a he mea hooikaika kino i waiho wale ia, he kulana ololi loa ma kona alahele, no ka manao ana e hookaulike ana i na manao o ke kino.        

            Aia he hookahi mea ano nui pono ole ma kana (Willis) lawelawe oihana ana, aka, o ke kaumaha o ke kau ana oia mea, aole e hiki ke hooholo iho.

            “I ka wa o ka olelo hooholo a Peresidena Cleveland i hoike ia aku ai ia Peresidena Dole.  Ua hoounaia aku ia ma ke ano palapala launa pili oihana ana, a ma ia mea, ua aeia kela poe e loaa he manawa, a he mau loio, a mamuli oia mau mea i hanaia (lalau loa) ua hana iho oia he pane i hoomakaukauia.  A i mea hoi e hoike aku ai i kona (Willis) hana ana aku i ka Moiwahine.  Ua ninau malu loa ia Oia, ma o Kona (Moiwahine) hele hookahi wale ana mai no ma ke Keena Oihana Amerika, a o Kana mau olelo awiwi loa no ka hoahewa ana i na poe kipi, na huaolelo maoli e hoole maoli ai i Kona poe hoa’loha a me Kona mau enemi, ua laha nui loa ae ia mea ma ke ano he Hoike Pili Aupuni.

            O na hoa’loha a pau loa o Liliuokalani, ma na ano no a pau loa, ua hoanohou mau ia ae ka ulumahiehie no ko lakou hoapono loa, maluna o Kana hana pili lahui.  A o Kona ano pilikino maoli no hoi, mai ka hoomaka ana a i ka hopena o na hana hookahuli apuni, na kumu hoi Ona i kiloi ia mai ai.

            Aole loa he hookahi rula a kanawai hoi i hooko pono ole ia Eia, mai Kona kulana waiwai nui mai, ka mea ku i ke ano like me ko ka Lede maoli.  O ke ano Karistiano, ua hoomau ia mai ia mai Kona wa opiopio mai a hiki i keia la.

            O na pane maikai loa i loaa i ka poe kalaiaina alunu, ka mea e noho paa nei keia poe, he manaolana e loaa mai ana na kokua ana o kekahi poe, a e hoole loa i ka olelo hooholo a Peresidena Cleveland.

            He moolelo i hoolaha puni ia ae e kekahi kahunapule mea kakau o ka New York Independent, e olelo ana:

            He mea i ike ole ia ma ke ano kalaiaina o na poe o na aina e mai me lakou, a i ole ia ma ka ae ana aku i ka lakou mau kumu no ke kanaka hookahi i kohoia e na mamo a na poe misionari, e lilo i mea kokua ia lakou, no ka malama ana a no ka hoopaa ana i ko lakou Moiwahine hana hewa, oia maoli no ke kanaka nona na hooko hana ana, ma ke ano aloha i pauleleia he mau mahina pokole wale no mamua ae o keia mau hana ana.

            Oia a me kana wahine ponoi kai hookokoke loa aku i ka Moiwahine, a e nana mau ana oiai ka wa Ona e noho paahao ana iloko o Kona Hale Alii maoli iho, kahi Ona i haawi ole ia aku ai na ae ana e loaa iaia ka noho lanakila ana, aia wale no hoi a kala piha ia ka mea i hoopaa ia.

            Mai ka manawa mai i hookuu ia ai ka Moiwahine e hoi i Kona wahi ponoi iho.  O Kona mau hiona aloha, ua huki aku ia i na hoomaikai pumehana ana mai kona mau enemi mai, a me na hoike pili aupuni no hoi e paa ana i ka mana o ke Aupuni.

            Ae, o ke ano maoli a lakou i lawe mai ai i kona kakauinoa ana, he hana ia e haalele maoli ai i ka Nohoalii, oia no keia:

            Ua hoopaa lakou i Kona kino, i Kona wa Oia wa no, a ua ma’ima’i hoi, alaila, hai aku la ma ka inoa o kekahi mea ana i makemake ai, ka mea no nae a lakou i hoomakaukau mua ai, e kali mai ana no Kona hoahewaia, a ma ia ano, aole no e paa a mana ia haalele ana.  Aole au e kamailio ana i keia mea mamuli o na lohe wale mai, aole loa, aka, mamuli o ke ike maoli i na mea maoli i hoohanaia e like me ka hiki i ka mea uhane @ ka ike.

            Oia hoi, aole oia i hoo@ i kela mau hana alunu @ no ka waiho ana aku i ka @ a pau.  Ma keia hoi @ Kama’liiwahine Kaiulani, @ e lawe ana oia, a aole @ oia maoli no ka Hoooilina @ o ke Aupuni Moi Kumu@ wai o Hawaii.  Aole loa @ lihi launa iki aku iloko o @ likia kalaiaina o kona aina @ nau.  Aia oia ke hoohala @ i kona kau hooilo a @ me kona makua, a e @ hala ana i ke Kau @ Makalii ma kekahi o na @ kupuni o ke k@ Enelani @.

            O ke Aupuni Repubalika @ Amerika, ma @ ke poe la @ ka aoao Aupuni o kek@ kona mau Peresidena nui, @ he mea la ma ka nana @ kela wa, ma ka manao @ aelike, o na aoao kalai@ elua, e hanaia ana kekahi @ e hoonani ia ai ka mana@ hoea mai ana (nani wale ke@ ia la) ka hookoia ana o ke @ muhana o ka hooweli ole @ na hana kuloko o na aina e, @ eia hoi ka hoohui aina i @ ia ae nei.

            O na poe Amerika ano @ nao ia lakou wale iho no @ hanauia malalo o ka Hae @ waii, me ko lakou mau @ i piha ina waiwai o ke Au@ Moi o Hawai, a ma o ke @ o ka hookomo nui ana mai @ poe limahana pake Asia @ ko lakou mau malama ole @ lakou mau olelo hoohiki @ kama, he mea hoohinuhinu @ no ka lakou mau olelo ka @ hoola, ina no, eia no lakou @ hana nei ia mea me ka @ nui, a me ka haalulu wale @ hoi.

 

JULIUS A. PALMER JR.

Ko Makou Manao Iho

            E noonoo na poe ike i ke @ a me ka manao o na olelo @ haole Amerika e noho la i @ setona.  He makamaka @ loa keia no ka Lahui Haw@ a no ka Peresidena Cleveland.

 

            Ma ke kakahiaka o ka Poaha @ malamaia ai na hana hei@ ho o Kapiolani Paka.

            I keia la, Poaono e ku mai ai @ mokuahi Peru mai Kapalakiko @ mai nei aku no Iapana a me K@.

            Ma ke kakahiaka o ka Poaha nei @ malamaia ae ai he papaaina i @ me na ono o ka Hawaii mauka o L@ no ka hoomanao ana i ka lakou @ ke ala ana i ka po.  A mahope iho ka pau ana o ka paina, a ma@ mau lealea Hawaii e like me ka @ hiki a hiki wale i ka hookuuia @ hana.

            I ka hora 8 o ke kakahiaka o ka @ nei, @ a ia ai kela ihoiho @ e ku nei ma ka puka aniani o @ kuai o Wall, Nichols Co., a i ka @ 12:25 o ia aumoe, i poo ai no @ C. D. Chase ka mea i kokoke @ koho i ka manawa i pio ai ua @ o kana koho he 16 hora me @ e a ai, a o ka loihi @ ua @ he 16 hora me 25 minute, a nolaila @ la C. D. Chase ka piano @