Ke Aloha Aina, Volume II, Number 25, 20 June 1896 — Page 7

                                         KE ALOHA AINA
                          KE ALOHA AINA, POAONO, IUNE 20, 1896

                                                                      @@@@ Moolelo
                                                                           --NO KA--
                                                                        @@ ANA O HAWAII
    @ ponoponoia e Rev. J. @ mamuli o ka Moolelo @ iia ma Lahainaluna i @ 1838, a ua paiia a hoo@ a ma ka Halepai Pala @ ai me Honolulu 1858.
    @ ia ka manawa a ke ka@ aku ai i ka puaa liilii i @akua a me ka i’a ula, ka @ Moa Ulahiwa nono paa, @ na i ke akua no ka la@ ma ka aoao o ko lakou @
    @ mau Heiau nui, o Wa@ waiaku, o Wailehua, Ha@ puwi, Kanemalohemo, @ aia no paha ma Hana @ Heiau nui o ko Maui.  o @ upa aha.  Mookini, Ka@ keikipuipuiahuena, Hi@ Heiau nui.
   
                                                           @ AI KAPU ANA.
    @ ko loa mai ka @ na, ua hookumu @ a kupuna kahiko @ akea.  O ka ma@ kahiko, ua hoole @ mai o Papa ma @ nae he mau @ai o keia mea he @ hookawale ana i @ me, penei ke ano @ kane a me ka @.
    @ ka hana mua  @ kukulu mua oia @ ako a paa, @ na wahine mau @ hele ana o na @ me ka wahine.
    @ kona wahi e a @ heiau aku, oia @ kona hale ponoi @ moe ai.
    @ kukulu hou, no i @wahine e moe ai @ hale a laua, alaila @ wahine mau hale @ au i kana wahine @ aku oia kahi e @ .
    @ maoli keia i hana @ kupuna o ke au @ lakou i hala hope @ na moopuna o ke @ oie ai i ka manao @ mau hana a ko @ manao ai.
    @ ke kane e luhi ai @ a eia iho no keia@  wale a ke kane e ha @.
    @ ke kane e ho a ai @  Hana mua ke kane @ wahine ai a mo’a, ihi a pau, a@ wali a waiho ma kona @ hoa aku oia i ka imu ai @ma kona ipu, a waiho @ kona hale e ai ai, oia ka hale @ he mua, no ka mea, aole ai @ane me kana wahine ma ka @ ahi.
    @ mea e pili ana ma keia oiha@ kapu.  I ka la e kapu ai o ke Akua, make ka wahine, kahe ka wahine, i ka wa e hanawai ai, kapu no a ai kaawale ka wahine me ke kane, a he kaawale ke kane, a pela ka wahine o ka noho ana o ia mau la.
    Ma ia kaawale ana o laua ma ke ao a me ka po, ua komo ae kekahi kanaka okoa iloko o kana wahine, a pela no hoi ke kane ma kekahi wahine okoa aku.
    Eia no hoi kekahi mau mea i hooi hookapu ia aku e lakou.  Na laau o ke kuahiwi a me kula, a ua kapa ia, he mau akua ku laau e keia au malamalama, aka, i ka manao o ka poe kahiko, he mea oiaoi no.
    Pela no me na i’a maloko o ke kai, ua lawe no lakou a hoonani aku i mau akua no lakou, a pela no me ka pohaku a me na manu o ka lewa, he mau mea keia i lawe ia e lakou i mau akua no lakou, a ua kapu aku lakou ia mau mea i akua no lakou.
    O keia mea he ai kapu, aole i hai mai ka mea nana i hookumu, ua olelo ia, mai Wakea ma mai a o kekahi, mamua aku o laua, a o ka manao o kekahi oe kahiko o lakou, mahope o Wakea ma, a na Luhaikapawa i hookumu i ka ai kapu ana. 
    Ua olelo ia mai ma kekahi moolelo e ae no ka ai kapu ana, mai a Papa ma mai laua o Wakea, ka hookumu ana o ka ai kapu ana ma keia Paemoku, a penei ka hookumu ana.
    I ka loaa ana o ka Papa ma laua o Wakea keiki he kaikamahine o Hoohokukalani, hanai iho la laua a nui ae la o Hoohokukalani, ike iho la o Wakea he wahine ui a maikai o Hoohokukalani, alaila, komo mai la ka manao koko @oko ona o k alaua aikamahine e @me ka malu, a @ iho la oia i mea no Papa kana wahine e nalo ai, a ike e i ka laua moe ana me Hoohokukalani, aole nae i loaa.
    Nolaila, ninau aku la oia i kona kahuna @ kona hoike maopopo ana aku ina mea a pau.
    I ka manawa a ke Kahuna i ike mai ai ina manao a pau o kona haku alii, oia o Wakea, alaila, i ma la oia me ka hoike ana mai me keia mau olelo imua o Wakea.
    Ina he @n@ moe me kau kaiamahine, ea, e imi kaua i mau po kapu nou, i kaawale ae ai oe mai a Papa mai, a e imi pu no hoi kaua i mau po kapu no Papa, i kaawale aku ai ola mai a oe aku.
    Na’u e hoike aku na ke kanuna imua o oluu a i elua, i manaoio mai ai o Papa he hana keia mai ke akua mai a piua keia oihana, a huh ole ma@ ma.
    Eia kekahi mau mea a’u e hai aku ai ia oe, a na kau e malama me kou hoolohe mai
    E hookaawale ia oe, aole ai pu me ia e hookapu loa i kekahi i’a na ke akua a me ka ai, a e kukulu i heiau no ke akua, no Ku me Lono, no Kane me Kanaloa a me Kini akua.
    Eia hou keia mea e hoike aku ai ia oe, o na mea a pau e loaa ana ina kanaka e haawi mua i ka ke akua.
    Pela ke kahuna i olelo aku ai ia Wakea i mea e hooko ia ai o kona manao e moe me ka laua kaikamahine me Hoohokukalani.
    I ko Wakea ike ana, he mau olelo maikai ka kona kahuna i a’o aku ai iaia, alaila, ae mai la @ a ku ae la hele oia imua o kana wahine oia o Papa.
    I ko Wakea hoea ana aku naa ko laua hale, e noho mai ana no o Papa, alaila, olelo aku la o Wakea ia Papa, ea, i hoi mai la au ia oe e hoike aku i ka huolelo a ko kaua kahuna i olelo mai me ia’u, e kii mai au ia oe e hele kaua @na, kona hale i lohe oe kana mau olelo.  Ae mai la o Papa i ka olelo a kana kane, a ku ae la hele ana.
    A hiki o Papa a me Wakea ma ko ke kahuna hale, hoike ke kahuna ia Papa ina manao a pau a laua i haku ai me kona haku kane me Wakea, a i ko Papa lohe ana, manao oia, he manao oiaio keia a ke kahana e olelo nei iaia, ae aku oia me ka manao oluolu a hemolele ao hoi.
    A noho kaawale iho la o Wakea me Papa, alaila, moe iho la o Wakea me Hoohokukalani ka laua kaikamahine ma ka po mua, a i ka lua o a po o ko laua moe ana, oia ka po a ke kahuna i olelo aku ai ia Wakea nana e hoala aku i ko laua hiamoe ma ia po.
    Maloko o ka pule ko ke kahuna hoala ana, aole nae he ala o Wakea mai kona hiamoe ae, a hiki wale i ka wa o ka ia i hoea ae ai a kiei mai la ma—o, alaila, ala ae la o Wakea a ike ae la, ua kau ka la i ka lolo, alaila, ala ae la oia a hopu ae la i kona kapa a kau ma ke poo, pulou iho la a puka aku la iwaho a holo kiki aku la i ike ole mai ai o Papa.
    Aka,,iaia e hoao ana e imi i mea nona e pakele a e nalo ai oia, ua ike ia mai la oia e Papa kana wahine.
    I ko Papa ike ana, ua mou ke kane o Wakea me Hoohokukalani ka laua keiki, alaila, holo kiki aku la oia a komo aku la ma ko Wakea hale, oia ka mua, a hoomaka ko laua hakaka ana me na olelo ooil
    Hopu mai la o Wakea ia Papa a kauo iwaho o ka hale kapu, a hoomalielie aku la ia Papa me na lelo hooluolu i mea e na mai ai o kona huhu nona, aka, aoloe i oluolu ko Papa manao, a imi iho laua i mea no laua e kaawale ai a pela io no.
    Ma ia la, o ke laua hemo ana, ua kau, aku la o Wakea ka olelo paa no @ wahine @ Papa.
    E kapa oe i ka Puaa, a me ka Niulelo, a me ka maia, a eia na mea au e ai ai.  O ka Maia popoulu a me ka Iholena, a me ka Niuhewa.  A o na i’a hoi, o ke Kumu, o ka Mano, o ka Honuea, a me ka Ulua, a ua kapu ka ai pu ana o ke kane a me ka wahine ma ka mua, a pela pu no hoi ma ko laua hale iho, he kapu loa ko ke kane noho pu ana, a moe pu ana paha me kana wahine i ka manawa e haumia ai no ke kahe ana.
    A pau keia mau olelo a Wakea mamua o kana wahine o Papa, alaila, kuha aku la oia ma na maka o Papa, a hemo ae la laua, aka, he nui wale na mea i hookapu ia ina wahine mahope mai o Papa, a ua ike no paha kakou i kekahi o ia mau mea ma na moolelo o Hawaii nei ina la i hala aku la, ma na Nupepa i hoolaha ia ai e ku kakou poe i paa o na moolelo o keia poe Paemoku.
    O keia ka mea i manao ai o kekahi poe kahiko, no loko mai o keia mau olelo a Wakea i hookapu iho nei i kana wahine ia Papa i ko iaua la i kaawale ai, e like me ke kakou hoohelu ana ae la po manao mahina ae, no loko mai o laila ka hookumu ia ana a ka ai kapu ma keia Paemoku mai ka wa kahiko mai a hiki i ke ao ia Kamehameha II Liholiho.

                              NO KA LAPAAU ANA I KA POE MA’I.
    Aole i pau loa ko Hawaii nei poe kahiko i ka ike i ka lapaau ana i ka poe ma’i, aka, he hapa @ wale iho no kai ike i ka oihana lapaau.
    O ka hana a na kahu@ lapaau o Hawaii nei, aole he kulike, okoa @ kekahi a pela no hoi ka kekahi.
    He ike haha Paaoao ka kekahi, he ike ka kekahi me na ma’i ana@, hoounauna, pahiuhiu, ulaleo, kiolaola, kahaalanui a me ka mai lilo mauna.
    O ka kekahi no hoi, o ka ike i ka lapaau no ka ma’i aumakua, e like no me ano e o ke kulana o kela a me keia ano o ka mai o ke kanaka, pela no ke ku a kaawale ana o ka poe i ike i ka lapaau ana ma keia mau Paemoku.
    Ina e loaa aka kekahi i ka pilikia a ka ma’i, alaila, kii ia ka mea ike, oia hoi ke kahuna, a hiki mai oia ma kahi o ka mea ma’i, a nana oia i ka ma’i a ike oia he ma’i Paaoao ka ma’i o ka mea e waiho ana, alaila, olelo oia penei.
   “Eia kii hou aku i kahuna i ike i ka haha ma’i Paaoao, aole e hiki ia’u ke hana i ka’u oihana maluna o ia nei.”
    O keia ma’i o ke Paaoao e olelo ia mai e ko Hawaii nei poe k@@ina, he mei no ia i loaa a i hookumu mai ka wa kamalii mai, oia no ka wa o ka hanau ana mai o ke keiki mai loko mai o ka opu o kona makuahine, a mai laila mai ka hoomaka ana o keia ano ma’i maloko o ke kanaka.
    He ma’i ola wale no keia, ke ike ke kahuna i na laau kupono o keia ano ma’i.
    Aka hoi, i ka nana ana o ke kahuna a he make na ka ma’i anaana, a he hiki iaia ke lawelawe malalo o kana oihana lapaau, alaila, olelo oia i ka poe nana ka ma’i.
   “Ea, o keia make o ia nei i keia ma’i he ma’i anaana ia, a @ lilo ka maunu o ianei.”
    Ia manawa, lawelawe iho la ke kahuna ma ka puu iliili ana, a i ole, ma na puu no’a paha.
    Ina ma ka puu no’a ke kahuna e lawelawe ae i kana apana hana, alaila, hoopuupuu ia a ku na puu kapa elima, i hana mikioi ia a poepoe maikai a kupono no hoi ke huna iho ka no’a, alaila, olelo ua kahuna nei i kekahi mea okoa aku malako, e lawe oe i keia wahi pohaku uuku a huna aku maloko o ka puu au i manao ai, e waiho i keia wahi pohaku i olelo ia ka no’a.
    I kela wa, lawe ka m@a i olelo ia nana e huna ka no’a, hina i@ o la ma kona puu i manao ai waiho i ka no’a malaila.
    I ka pau ana o ka huna ia ana o ka no’a, alaila, olelo ke kahuna i ka poe nana ka ma’i penei:
    Ke ike nei kakou a pau i keia mau puu elima, a penei ko lakou mau inoa.  O ka puu mua o Hawaii ia, ka puu ekolu, o Molokai ia, ka puu eha, O@liu ia, a o ka puu elima ma kela kihi, o Kauai no hoi ia.
    A ponoi na hoike ana a ma @ hewehe ana i ike ai oukou i ka  @ ia’u ike i olelo mau ae @ he @ ko la nei he anaana ia o ka mea opu Ioko@.

                                                                      NU HOU KULOKO

    Ma hela pula aku e hoomaha ai na kula o Kamehameha.

    Ma keia pule e hoomaha ai ua kuia aupuni o Honolulu nei.

    I keia Poakahi ae a ke mai ai na mokuahi Australia a me Copae, mai Kapalakiko mai.

    O Honolulu a me First Regimania na hui kinipopo a pauui ana i keia Poaono mawaho o Makiki.

    I ka la 9 o keia mahina ae a hoomaha a ke kuia o Iolani, a i ka la 9 o Sepatemaba e hoemaka hoa ai ke kula.

    Kia o L. E. Kerr, ke kuai hoopau mai nei i na waiwai o kona Halekuai, koke no he hewa o ke kipa ma no ma@.

    O na kula ekolu o Kamehameha ke komo like ana ma kela abamale e haawi ana u a keia ahiahi Poaono, a e na pomaikai e loaa mai ana, e haawiia aku ana ia no kekahi mau kula nohopaa e aku.
 
    Ua makemake na poe lawe nupepa o ka Nupepa KE ALOHA AINA, he aie ko lakou i ka nupepa, a kookaa koke mai ma ka lima a ka oukou mau luna e hoolohe i keia o nele auanei oukou i ka nupepa ole.

    Ma Mana, Honolulu, Iune 14, Ua hoea mai he opuu pua nohaha mai ka puhaka mai o Mrs. Kamala Hiona, he kaikamahine nui nepunepu.  O ka makou e nonoi he nei i na Lani e hooloihi ia na la o kona ola ana ma keia ilihonua.

    Ma ke kakahiaka nui o ka Poalima nei i ku mai ai ku mai @ mokuhana Amerika Kaledona mai na kapakai mai o Kina, a e huli hoi loa aku ana oia no Mea Ailana no ka hooponopono hou ana i kona wahi i poino, mahope o kona hooili i na lako ai a me nanahu ana.

    Ma ka hora 12 o ke awakea o ka 1 oakolu nei, ma Kikihale, i haawi ao @ o Mr. a me Mrs. Dia Nahaelelua Lui he papaa @ luluu me na ono a ka Hawaii no ka piha ana o ka makahiki hookahi o ka laua kaikamahine Kaolanialii o kona hanu ana i na ea oluolu o keia noho ana.  a ua haupa iho hoi na makamaka i hiki ae i na kohi kelekele a ko-u ka puu.  Mahope iho oka pau ana o ka paina ana, ua malamaia ae he mau lealea Hawaii me ka maluhia a hiki wale i ka uhi ana mai o na eheu o ka po.  A o ka makou wale no e kalokalo ae nei i na Mana Lani, e hooloihiia ke ola o ke kamawahine a palalauhala.
    Ma ke ku ana mai a ka mokuahi Ma ki ma ke kakahiaka o ka Poalua nei, i lohe ia mai ai o kela kai hoee i ikeai ai maanei i ke kakahiaka o ka Poakahi nei, ua ano ikaika loa ma Kauai, oiaiia Maki e hoolei ukana ana ma Ka@ua ua ike iho la kona kapena i ka emi ana o ke kai a ili iho la ka moku iluna a ka one, nolaila, hookani koke aku la @ i ke oeoe kahea i na waena ae@ hoi ana i ka moku, i ka hoo@ mai o na waapa, ua kali iho la no ka pii hoi mai o ke kai, a i ka ua i pii hou mai ai o ke kai, eia no ka mana wa i kolo aku ai @ no waho o ka moana hohona.  Ua loaa mai @ia ke lono uwee @wiliwili mai, ua uhi @ he@ puni a me ka uwapo e ke kai.