Ke Aloha Aina, Volume II, Number 29, 18 July 1896 — Page 3

Page PDF (833.45 KB)

This text was transcribed by:  Desiree M. Carlbom
This work is dedicated to:  Eric & Mahealani Carlbom

KE ALOHA AINA

 

@EAHEA A ME KA LOKOMAI KIA UA PILI WALE NO IA I KA LAHUI HAWAII.

 

            Aole Lahui e ae ma ka moo@ o na Lahui o ka Honua @ i hoopaaia, a ! bookumu @ a kona lawena olelo iluna @ a me lokomaikai i @ohu pu ia.

            Eia no he heluna nui loa o @ poe Hawaii maoli e ola nei, @ke a i maa, a i hoohana pu ia @ko o ka manao o na huaolelo @ka i hoikeia maluna ae nei.

            O na mamo ponoi a na poe Hawaii ponoi i paa mau iloko @ko lakou noho ohana ana ua @a mai na kupuna mai, o la@ ke hoopuka mai me ka @ i ke ano a me ka ma@ akea o ka Lahui Hawaii @ kinohi mai.

            O Heahea, he huaolelo ia e @aina i ka malihini e kipa @, a@ he makamaka ua loaa @ hea mai la e kipa aku, @ @ ke ano o heahea he @ no, he akeukeu, he @ ole, ua piha poai @ ae ka malihini kipa ak@ @ ke kulana hopohopo ole.

            @ Lokomaikai hoi, he mau @ ia elua i hoohui puia, @ keia Loko, a me maikai.  @ maikai o loko o ke @ alaila, ua hiki iaia ke @ lokomaikai wale aku, @ ana pi a aua ke kanak@ @

            @ o lokomaikai he @ manawalea wale aku @ @ ke ka manao ole @ @ @ou mai kekahi @uku no @ mea.

            O keia mau hopuna olelo @ @o heahea a me lokomaikai @ pili no ia i ka Lahui Hawaii i hoomau i na mea kahiko, aole hoi i hoolilo ae @ ia lakou i poe haole no @ aina e mai.

            He makana pahaohao keia 2 @ Akua i haawi mai ai i keia Hahui wale no. A ma ia mea. O na poe Hawaii ka wehe hamama mua loa i ko lakou home no na poe malihini kipa mai.

            Aole loa pela na haole Misionari e hana mai ai i ko lakou poe haole like, a he ole loa aku hoi i na kanaka maoli, a koe aku o Rev. L. Lyons o Waimea @ make.

            E nana mai i keia wahi hoike pokole; penei:

            He mau makahiki @ loa @ aku nei, oiai o Rev. @ Baker o Hilo e kaa@ @ maluna o na Maunaloa, Maunakea a me Hualalai, @ @ @ aku la o Mr. Baker me @ kona kokooloa @ kela aoao o na Kona a hoea ponoi aku la i kahi o Rev. Parisa o Kona. Ia hiki ana aku o na malihini luhi, e ake ana e loaa ona wahi e moe ai la po.

            Eia mai ka pane a ke poe nona ka hale, aole wahi kaawale no olua e moe ai! O keia ka hale o ka Mikanele, e hoohoka ana i keia Kahunapule a me ke kanaka Hawaii. Nolaila, ua hele aku la laua e huli i wahi e moe ai no laua ia po. Oia ka hana a ka haole, aole pili kela mau huaolelo heahea a lokomaikai a hookipa ia lakou.

            O na poe Hawaii maoli oia ke pookela ma ka hookipa. E haawi holookoa aku ana ke kanaka Hawaii i ko laua wahi moe me kana wahine a me na keiki, a lilo no ka haole, a nee aku lakou ma kekahi wahi kupono ole no lakou e moe ai. He nui na mea pili i keia, aka, ua lawa keia no keia wa.

 

HE MEA PONO E MALAMAIA.

 

            O ke ola o ka Lahui o kekahi aina, he mea nui ia e kaupaleia me na hoomalu ikaika loa ana o ka Papa Ola.

            O na mai e makauia aku nei, oia na mai mai na aina e mai. Aole o Hawaii mau mai hoopoino @ loa i keia mamua no na makahiki aneane e 70 ka nui.

            O na hoopalama olelo ana no keia mai e laha nei i keia wa wela o ka Makalii, he mau hana oiaio ole ia e hiki ai ke pauleleia.

            Aole he mea liilii ke ola o ka Lahui Hawaii, aole loa, a pela no ke ola o kela a me keia ano lahui e noho ana maloko o keia aina.

            He mea nui ke ola. He mea ole ke dala a me ke gula ke hoohalikeia ae me ke ola o ka lahui.

            A pehea la hoi, e ike anei ka lahui i ke komo maoli ana mai o keia ma'i puupuu-liilii, nana i luku aku he aneane 10 tausani a oi aku o na ola o keia Lahui i ka 1852-53. He weliweli ia hopena, a pela no keia ke laha ae.

 

HE MEA HIKI OLE KE HOOHEMAHEMAIA.

 

            Ma na aina naauao, he nui ke ola o ka lahui, e lawe koke ana ke Aupuni i na manawa mua loa o ka wa e hoea ae ai kekahi ma'i laha iwaena o ka aina.

            Aole lakou e kali wale me ka maopopo ole o na kumu o ka ma'i i laha ai, aole hoi e kuhihewa ana a kapa i ka inoa maa ole i moa no la ma'i a @ i kona inoa a ano maa maa maoli.

            Ma na kulanakauhale nui o Eutopa a ma Amerika Huipala no hoi, ua lilo Ka Papa K@ no ke Ola, i Oihana Mana Nui, a i Lala hana noi e hooko ana i na mea a pau loa maluna o ke kulana o ke ola.

            He mea ole loa ke kulana o na Kapena moku lawe ohua, na poe e lawelawe ana me ka mana maluna o i na moku. Ua opa pu ia ko lakou mana e ka mana o keia Oihana o ke Ola. Pela ka ikaika o ka hoomalu ana no ka pakele o ke ola o ka lehulehu.

            O ka makou e ike nei maanei, ua hamani no rula hoomalu o lakou i ka mana o ka poe Agena nana i paa ma ko lakou moku ponoi iho i loaa ia i kekahi mea ma'i puupuu-liilii, (small pox) e like me na hoike pono mai a ka Peresidena W. O. Kamika a me na kauka ma Iapana.

            Ua maopopo he small pox ka mai i make ai kela Pake, o loko o keia auna Pake i hoopae ia mai nei ma Kawhakaaulana, alalila, neaha mai ka mai e uhai mai ana i ka poe i koe mai? Aole anei he small pox maoli no? a no keaha i hoolalau ae ai i inoa maa ole ke olelo mai no keia mai?

            Aole o makou ake e hoahewa wale, aole hoi makemake e hana hoopalakaia keia mea ano nui o ke ola o ka lehulehu.

            O ka malama pono me ke akahele malie o na hana, he mea ia e ike ia ai ka pupuahulu ole mahope aku no na hana kuhihewa i hana ia. He mea e malaloia ai ka poe e lawelawe pono ana, a e hooko pono ana i ka lakou mau hana no ka pono o ka lehulehu, a he nui hoi ka hoinoia ke laha ka poino mamuli o ka hemahema o na mea i hana ia ai.

 

KA MA'I PUUPUU LIILII, SMALL POX.

 

            Ua loaa ia he elua mau mea mawaena o na poe ohua Pake i ka ma'i puupuu-liilii.

            Penei na olelo a J. D. McVeigh:

            Ma ka hora 5 A. M., Poakolu, Iulai 15, ua telepone aku oia ia Dr. Day, ua ike oia he elua mau mea i loaa ia i ka ma'i hoohuoi mawaena o na poe ohua Pake.

            Ua hiki aku au ma kahi Hoomalu he hora okoa mahope mai, a ike hoi i na kanaka elua i loaa ia me ka ma'i puupuu liilii Varioloid, a o kekahi mai hoi e hoomaka ae ana, he ma'i Varioloid wale no keia e laha nei me kakou, aole he small-pox.

            O keia maluna'e ka hoike a ke Kauka Day o ka Papa Ola e pili ana no keia ano ma'i hou i hoea mai la i o kakou nei. Ke olelo aku nei makou me ka minamina nui, no ka hoao ana o keia poe e huna i ka mea oiao maoli, a e hoike aku hoi i ka mea ano kolohe loa.

            A oiai, o keia ke kulana o ka nupepa KE ALOHA AINA i kukuiuia ai, a no ka pono a me ke ola o kono Lahui ponoi. Nolaila, aole e hiki ia makou ke kokua aku i na hana e epa wale ia ai ko makou Lahui.

 

            O ka olelo a ke Kauka Day o ke Aupuni, aole keia he small pox, aka, he varioloid.

            Na ka Buke Piliolelo e hoike mai i ke ano o kela huaolelo varioloid. A heaha kona wehewehe ana?

            A eia mai no ia: O varioloid, he hoike ano ia mai ka olelo Latina variola, ka mai puupuuliilii. A mai ka olelo F. Latina mai varius, o ke ano no he mai puupuu-liilii, a pela na hoakaka ana ma na olelo Helene: He mai puupuu-liilii i hoomahuahuaia e ka o ia ana o ke kino kanaka.

 

            Ina he pololei keia mau wehewehe pili olelo ana, alaila, pehea e lilo ole ai o varioloid i small pox? He mea hunahuna keia e hookuhihewa ai i ka manao o ka lehulehu, a he mea poino loa, ke hoea mai ke kumu oiaio o ka makou mea e olelo nei.

            Aole na makou wale iho keia mau olelo, aka, aia no ua hoolahaia ae nei ma ka nupepa P. C. Advertiser o keia la 16. A mamuli o na olelo hoike a ke Kauka Day keia mau olelo ana.

 

E NANA AKU I KA BALUNA O POROFESA ANDREE.

 

            Ua oleloia ua kau aku o Mr. Andree ma kona baluna no ka holo ana e huli i ka Welau Akau. A ina e holopono kana hana, alaila, e lilo ka hanohano ma ia hana ana ia Farani, aole hoi ia Enelani; aka hoi, i halahu aku no hoi, alaila, hoao hou aku ana no lakou e hana.

            Ke oleloia nei, aohe wahi a keia baluna e hoea ole aku ai, aka, ihea la ia?

            Ua olelo hou ia ae, ua lawa ka lako-ai no na kanaka ekolu iloko o 120 mau ia e lele ai iloko @ ua baluna nei. Alaila, ua hiki ia lakou ke lele iloko o ke ea oluolu a ike pono iho lakou i na aina malalo ae o lakou.

            Heaha ka lakou o Hawaii nei? E nana na maka o na poe nupepa haole, a lohe, ua hauleia lakou ma kekahi wahi kupono ole, a ua loaa i na pilikia, i oi aku mamua o ka mea i noonoo wale ia e lakou.

            He ake no na haole e loaa kela mea he kaulana, ua loaa mua ka Welau Akau ia mea @pela lakou na lahui like ele e paonioni nei no keia wahi mea hookahi wale no, Ka Welau Akau.

 

KE LAWEIA NEI NA KII

 

            Eia na poe haole hele makaikai mai a kaapuni honua hoi, ke hoiliili nei i na kii o kela a me keia aina i mea hoike aku ma na aina e.

            He hana nui a koikoi ia, a he hana hoi e hoike ai i ka makaukau o na poe lawelawe hana na lakou i hana a i pena paha kekahi mau kii o na aina lehulehu wale.

            Ke hele nei na haole @ @ pa a me Amerika a puni @ nei. O na poe Paikii mao@ me na poe pena kii no hoi.

            He nui ke kumukuai @ kii hanaia a pena ia, aku, @ mama loa ka uku no na kii @ maoli.

            Eia na mea paahana ano hou loa ua loaa mai i keia wa @ @ ka malamalama, a nolaila, @ hoemi loa ia na hoolilo ana ma keia wa naauao.

            Ke hoao nei kekahi poe @ lawe i na pahu kii liilii loa @ mea e lawe ia ai na hiona o @ aina nani, a ua ike pono makou i ka holopono oia mau mea. Ua moakaka maoli na kii, a ua maikai hoi ke nana aku.

            Ke hoao nei na poe keiki Hawaii ia hana, a ua holopono loa, mamuli aku, e loaa ana ka makaukau oi aku, alaila, ua pau na mea i ka ikeia e kakou. Hawaii ponoi iho. Aole kaukai aku a na ka haole e hana mai ia mea, e hoao na Hawaii e pii iluna, alaila, e hiki no ke ku ma kahi kiekie me ka hopohopo ole.

 

NA KAA HOLOHOLO LIO OLE.

 

            Ke hoao nuiia mai nei na kaa lawe ohua me ka mahu e hookele ai: Ua hiki i keia ano kaa ke holo me ka mama nui ma na ano alanui a pau loa, o ke kulanakauhale, aole mea keakea ia ia. Ua hiki i ka mea hookele ke hookina aku i ka holo o kona enekini mahu i 50 mau mile i ka hora hookahi, ka mea hiki ole i na paalio elua ke lawe ae ma ia kulana e kauo iloko o ka hora hookahi.

            He mau mea ano hou loa keia, a ua laha nui ma na kulanakauhale o na Pae Mokuaina o ka Hema o Amerika.

            Aia a hiki mai keia ano kaa i anei, alaila, ike kakou i kana pono, a ina he pono, alaila, e pau ana na lio i ke kapaeia aku, a koe no hoi na hookele kaa.

            E ao ana na poe kalaiwa kaa ma keia mua aku, ke loaa @ ia ano kaa, i ke ano noho w@ ana no na kaa. O ka poe @ maa mua, loaa e no ka lakou mau kaa, o ka poe ao hou, mahope aku e loaa ai ka lakou hana.

 

            Ma  Kamanuwai, Honolulu nei, ua kii ia mai la e ka Anela o ka make @ opuu pua makamae mai ka P@ mai o Kanui (k) a me Kaiwi (w), i ka hora 8 A. M. o ke kakahiaka. @ 15. Ua ha au ia ke kama hou i ka @ 29 o Sepatemaba, 1895 a ua piha @ na mahina @ 9 me 18 la a pau@ mai la oia i keia ola ana. He mea ehaeha ai no ka naau o na makua @ mae koke ana iho o ka pua i @ e ola ana na la ui o na makua aka @ le nae pela ka makemake o ka @ Nana i hana, no ka mea, ua k@ @ no oia i kana o ka uhane, a @ @ la ma kona Paredai@o nani. E @ manaoia, o ka make, @ alahele ia @ na mea a pau e alualu aku ai. E @ mama i ka naau kaumaha, a e @ na no kakou @ pau @ o.