Ke Aloha Aina, Volume II, Number 36, 5 September 1896 — Page 2

Page PDF (952.77 KB)

This text was transcribed by:  Natalia Villegas
This work is dedicated to:  Aunty Ernesta Shupe

KE ALOHA AINA

 

 

KE ALOHA AINA, POAONO, SEPATRMARA @ 1896.

UA HOOMANA PIHAIA.

            Oiai au e keawale ana ma ka aina e, ma ili maluna o Edward L. Like ka mana piha o ka hooko ana no kaa na ao ka Nupepa KE ALOHA AINA.

JOSEPH NAWAHI.

            Puuku a Lunahooponopono ao ka

                        Nupepa KE ALOHA AINA.

            Honolulu, Aug. 19, 1896.

 

KE ALOHA AINA

Hoopukaia no ka

Po@kaikai o ka Lehulehu, o ke Nupepa no ka Lahui Hawaii.

J. NAWAHI. Lunahooponopono a Puuku.

E.L. Like. Hope-puuku.

HONOLULU, SEPT. 5, 1896

UA HALA AKU LA ME KA E@HIA.

            O ka Poakolu iho la i kunowa, aku la, ka la hanau o ko kakou Alii Aimoku Liliuokalani, ka mea a ka lahui Hawaii ponoi e hiipoi nei iloko o ko lakou mau umauma me ke aloha nui ia, (koe ka poe kumakaia, a puni wale). mamua iho o ka hoe ana mai o ua la makamae la o ke alii, ua hoike mai la na lani i ko lakou komo pu ana mai e pailani aku i ka mea a ka lahui i aloha ai.

            Iho mai ia na pakaua eloelo o Kulanihakoi, e hoopulupe ana i na alanui o ke kulanakauhale nei, aka, i ke kau pono ana iho i ka la o ua lani alii la, ua mawehe ae la na ao poluluhi o ka lewa lani, a hoawi mai la i manawa na na makaainana aloha alii e pulaena ai ao ka hanohano o ko lakou Alii Aimoku, aole ma ke ano he hana hoonaukiuki i ka manao o ka poe e noho mana nei mahina o ka aina, aka, he mea ua kuluma, mai na kupuna mai a oia aweawea, oia no ka na kanaka aloha alii a pau i hana ai ma ia la.

            Ua malama ia he mau paina luau akea, he mau holokaa ana, a he mau lealea hoi i ku i ke ano maikai, a aole loa i ike ia, ua ulu mai ka haunaele ma na paina i haawi ia ma ia la.

            Nui ko makou mahalo, a hoomanao ae la makou i kana mau olelo kaukau hope loa imua o kona mau makaainana, ma ka la 14, a i ole 15 paha o Ianuari, 1893, i puana mai ai me keia mau olelo, " E olu mau makaainana, e hoi oukou me ka malama i ka maluhia." Ua paa ia olelo a hiki i keia la, a pela kakou e ike mau nei, aole loa hookahi Hawaii aloha aina e aa e wawahi i kela mau huaolelo mana a hiki i ka hopena. A no ia kumu, ua ike mau kakou i ka hooko ia o kela mau mamala olelo me ka pololei.

            Ua lilo ia Samuel C. Allen ma ka moku kalepa ili Gainaborough, ma ke kudala o keia la, no ke kumukuai o $18@5!

 

KA A@ENA DALA O KE AUPUNI.

            Ma na lono i loaa mai nei ma ke Co@ele, o ke ahiahi Poalua nei, ua haalele iho ka Agena huli dal o ke Aupuni Repubalika o Hawaii ia Kapalakiko, a aia paha oia ke kamoe la no ke alahele e hiki aku ai i Nu loka, kahi ana i keha iho nei, i haka lia i kona hiki aku ilaila, a o ka loaa koke mai no ia o ke dala.

            He kanalua ole ko makou i ke kamailio akea ae ma keia wahi, he pomaikai no paha ka loaa mai, ilaila, ina no e nele ana ilaila, e hele hou aku ana oia no Enelani, a ina no e neie ana ilaila, e hoea loa aku ana paha oia imua o ke alo o ka Iudaio waiwai loa o ke ao nei, nona ka inoa o Rokaila, a ke nele no hoi paha ilaila, alaila, hoi no hoi paha ko Hawaii keiki, ua ahu aku la no hoi.

            Ua hakilo nui no hoi makou maloko o na nupepa e pipili nei mahope o na hana uhauha o keia au hou e nee nei, no na mea hoi e pili ana i ka huakai a ua kanaka lawaia dala la o Hawaii, a o ka mea i loaa mai ia makou he neo ia.

            A ina pela iho la ke ano o kana huakai e hele la i ka loa a me ka laula o Amerika, alaila, ua poho ka manaolana o ka poe e kau aku nei na maka o kona hoea mai me ka holopono o kana hana huli dala, alaila, pau ae hoi ko lakou nei hanu paupauaho ana, a hoi iho kamanao a kahi mau, elike me ka lakou e kuko mau nei i na wa a pau.

            O ka hopena o na hana, aole kakou i ike ia mea, o ke Aku Kahikolu wale no ka mea i ike i ko mua aku, a pela hoi me ka mea i hala hope aku, no ka mea o kona mana a me kona hemolele, oia ka mea e hiki ai iaia ke ike i keia mau mea a pau, me ka pohihihi ole, a pela no hoi paha me keia huakai paoa a Pi Ki Keoni, e auwana la iloko o na mokuaina o Amerika.

            Ina ua pono kana hana, a ua hemolele hoi kona mau aoao a pau, me he mea la, e hooko mai ana ka Makua Nui maluna o kana noi.

 

O KE DALA KA MOLE O KA HEWA.

            He mea no keia, ua hoike kahiko loa ia mai kinohi mai o ko ke kanaka hanu ana ina ea o keia noho kino ana, maloko o ka buke nui weliweli o ka ke Akua olelo, ana hoi i hoike ai ma ka waha o kana mau Kaula Hemolele, ka poe hoi i ike lihi aku i kona aka eehia me ka weliweli o ka naau, a ke paa ni kela mau huaolelo weli a hiki i keia la, oia hoi, 'o ke dala ka mole o ka hewa.'

            Aole no i hoopohihihi loa ia ka noonoo o ko makou mau makamaka heluhelu, ke huli ae a nana pono iho i ke ano o ka @ Aupuni i kukulu ia mak@ o na pukoa aloha ou e Hawaii, o keia mea hookahi wale iho no o ka puni waiwai, a puni dala hoi, i wahi e noho ai iluna o ka hanohano a pau na la o kou ola ana ma ka ili o ka honua.

            Eia ke dala ke holo nei iloko o ko ki@o o ke kanaka me he uha@ lapu la i ka po, e hoolaua ana i kana mea e ale ai, a ke loaa iaia ka wa kupono o moni ai i kana mea i makemake ai o ke ala koke mai no ia o na manao kupikipiki o, a hoomaka koke no ka haunaele e hoopuni ma kahi i hoopunana ai, a o ka hopena oia na lono weliweli o ke kaua a kakou e lohe mau mai nei, mai na aina e mai.

            Eia o Amerika Huipuia maluna o keia kahua kalaiaina kahi i ku ai no na mea e pili ana i ke dala keokeo, a me ke dala lelo, oia hoi ke dala gula, ua ulu mai na hoopaapaa ana no keia kumuhana, a ua mahae hoi na aoao kalaiaina iloko o ia aina nui a naauao o ka honua nei, ua huli aku nei kekahi hapa o ka poai Demokarata a kokua i ka aoao Repubalika kakoo i ka aoao Repubalika dala keokeo, a pela hoi me kakahi poe Repubalika kakoo dala gula, huli mai nei lakou mahope o ka poe Demokarata kakoo i ke dala gula, oia hoi ka aoao kalai Aupuni o ka Peresidena Kalivilana e ku nei.

            No ia kumu, ala mai nei na manao kuee, kue ka makua kane i ke keiki, e like me Harold Sewall o ka aoao Repubalika ia Arthur Sewall o ka aoao Demokarata, kue hoi ke Kuhina i kona Alii, e like me Hoke Smith ia Peresidena Kalivalana.

            O keia na mea i hiki mai nei a i hoikeike ia ae hoi ma loko o na nupepa o na aina e, o ke kumu nui hookahi keia nana e hoolilo i ka noho lokahi ana o kekahi aupuni nui a mana o ka honua nei, i mea nahaha a lilo i mea ole, oiai, e ulu mau ana ka makuahana iloko o kona mau kanaka loea ma ka hooponopo ana ina mea e holomua ai ka noho ana pookela iloko o ka waiwai a me ke kuonoono.

            He mea ole na mea a pau, ke ole e loaa keia mea hookahi wale iho no, o ka lokahi oia ka ikaika, a o ka makuahana oia ka makua o ka haunaele.

            Eia ke hue ia nei ka ukana o ka moku poino Grainsborough.

            Ua hopuia o Jack Thompson no ke komo ana iloko o kekahi na me ke kuleana ole.

            He kuai noopau nui no @o wale no la ma ka Halekuai o Tracy, ke kihi o na alanui Papu a me Hotele. He haahaa loa ke kumukuai o aa mea a pau, a hela mai o nana i ka makou kumukuai ma@ o kaou kau ana.

 

KA IKE ANA I @A @ L@

            Ua lilo i @ hoomah@ i ka noonoo o kekahi poo ka heluhelu ana iho i ha leia @ Ro@ P. Lytton, kekahi o na kak@ pule o ka Hoomana E@olan@ o keia kulamakauhalle, o hoike@ ana i kekahi mau mea i ike ai no ka Moiwahine Liliuokalani, a ua lawe mai hoi makou a hoike aku no ka pomaikai o ko makou mau makamaka heluhelu.

            "I ka Poaha aku nei i hala ua hele aku la au e ike i ka Moiwahine Liliuokalani i pau, oiai, ua loaa ia'u he palapala e hoolauna aku ana ia'u me ia mai ke kaikoeke mai o kana kane mare. Ua noi aku au iala i ka la mamua ae, i ka maeawa hea la oia, e hiki ai ke halawai aku au me ia, ua hoouna mai oia he elele me ka hoike mai. "Ua hauoli ka Mea Kiekie i ka launa pu ana me Rev. J. Lytton ma kona home noho ma Wasinetona Paka ma ka hora 11 a.m.

            Ma kela hora i hoike ia ae la ua ae ia aku la au e komo iloko pa nani e hoopuni ana i ua hale la. Ale nae au e hoike aku i kona ano. Ua like me na aina nani o loko o na kaao ka nani o na laau, nu mea ulu a me na pua e popohe mai ana.

            Eia no o Liliuokalani ke malama nei i kona kulana ioikapu, ma ke anaina ike ma ke ano he Moiwahine. Ua halawai aku me kekahi o kona mau wahine ukali, a hoike mai la, aia no ka Moiwahine ke kali mai la ia'u. Aole au he mea i maa i ka launa ana me na Moiwahine, aole no hoi i hui me kekahi mamua, nolaila, ua maopopo ole ka'u mea e hana aku ai i keia wa. Aka, i ko'u wa i hoolauna ia aku ai me ka Moiwahine i hoopau ia aku mai ka nohoalii o ka Paeaina o Hawaii nei, a ua hoomaha iki ia ae au i kekahi manawa.

            Maloko o kekahi rumi nani, e noho ana ka Moiwahine maluna o kakahi noho nani i hiki aku hoi kona waiwai oi ia'u ke uku mai i ko'u uku hana no ka hopena o ko'u ola ana. Ua ku aku hoi au imua no kekahi sekona me ka maopopo ole hoi o ka'u mea e hana hou aku ai, aia hoi, aole oia i ku ae mai kona noho ae, aka, ua haawi mai la oia i kona lima ia'u no ka lulu lima ana. A kuhikuhi mai la hoi ia'u e noho iho maluna o ka noho e waiho ana ma kona aoao, a olelo mai la, ua hauoli oia i ka halawai ana me ka hoaloha o kona kaikoeke. Nolaila, ua hoohala iho la au i ke kamakamailio ana me ia no kekahi manawa.

            He ili maila kona, (aole he ili eleele), e like me kona kanaka Hawaii e ae. O kona oluolu a me kona akahi e hoike @ @ la i kona kulana Moiwahine. Ua hoike ae na nupepa @ olelo hoopunipuni loa e @ @ no keia wahine. Aole @ mau n@@aina uahoa kona  o hoike mai ana ma kona helehelana a me kana olelo ana, @ kahele loa oia i ka hoopuana ana i kana mau huaolelo, a ma ka nana ana, aole loa i hiki kekahi mea ke hookokoke ole aku lala, a ike i kona mau helehelona i nele ka hoike mai he kulana Moiwahine, a he puuwai aloha hoi o ka wahine.

            Ua ike hou au iaia maloko o ka Halepule i ka auiwina la onehinei, a ua oluolu loa oia i ka launa hou ana me a'u. He hoahaau oia no ko kakou ekal@ia. O na olelo hoahewa e pili ana i ka hoopai no ke kaili ana i ka Nohoalii, aohe ona hoomaopopopo ia mea.

            Ua kamailio oia me ka oluolu loa no Peresidena Dole, aole loa hoi hookahi huaolelo ino o ka huhu e kue ana i na mea a pau.

            Ma kekahi leta e aku, e hoike aku ana no au i ko'u manao kalaiaina no ke kulana e ku nei i keia wa o ka aina.

            Ua hoouna aku au i kou mau makamake i ko'u mau hoaloha a pau. E oluolu mai i keia mau paipai manao ana ia lakou, ma o ka uku pooleia la o elima keneta, a aole hoi he uku kaulele i ohi hou ia maanei.

            Ua loaa mai ia'u i keia kakahiaka, he elu mau palapala nona ke kumukuai a'u e uku ai he umikumamalima keneta, a o kekahi o ua mau palapala la, he bila oloko. E aloha auanei.

            Owau iho no me ka oiaio,

                        J.P. LYTTON.

 

UA PUPULEIA O JOE PUNI

            O Joe Puni, he kanaka kupa no Hilo, nona hoi na makahiki he 55, ua paa ae oia i ka Halewai i ke kakahiaka Poakolu nei, ma ke ano ua loaa ia oia i ka pupule.

            I ka auina la mai, ua hoeae o Kauka Emekona e nana pono i ke kumu o kona loaa ana i keia ano ma'i , a ua hooiaio ia, mamuli o na ninaninau ia ana, ua ano e kona noonoo mamuli o ka make ana o kana mau keiki.

            O Puni he kanaka oluolu oia ma ka launa ana, a ua piha hoi i na hoaloha he lehulehu wale i kekahi manawa, ua ulu mai na manao ano e iloko o koa noonoo mamuli o kona hoomanao ana ae i kana mau keiki hoomikumamakolu, a i @nau aku ka make he eiwa, a he eha wale no hoi e ola nei. O keia ka mea nana i hoano e mau i koa noonoo, a lilo i mea ulala a @ ka hopena iho la keia i loaa ia ia. Aloha wale oia.