Ke Aloha Aina, Volume II, Number 39, 26 September 1896 — Page 5

KE ALOHA AINA

KE ALOHA AINA, POAONO, SEPATEMABA 26, 1896.

 

@AOA MA KEONEULA.

            @ noho ana o na Komi@ Papa Hoonaauao, ma @ malama ia ma ka @ nei, Sepatemaba la 16, @ e ke Kuhina o @ kekahi kumuha@ nui @ hoi ka hili ia @ haumana me ka @ ke ano me he holo@, a nona hoi ka inoa o @ me @ palapu maewa@ ana maluna o ka @ o kela keiki, mai ka @ kauha mai o Kaiole, ke@ luna nana e malama @ keiki maloko oia hale@.

            @aiho mai ke Kuhina o @ Aina E, i kona manao, e @ @ o ka Papa e @ kanaka limakoko @ ana i mea ma@ o kela halekula, @ kumu, o hana mau @ keia ma ka hoeha @ oi loa aku ma @ k@pono, ke hana @ ka wa pokole.

@ o keia pepehi @ i kekahi hau@ A he haunaele @ haumana n@ @ i ka pa, @ @ ka Halewai, ma @ hana uuku, i hiki @ ponopono koke ia @ @anawa pokole, me @ malie, e hiki ole ai @ manao uahoa o @ i mea haunaele @ ole ke hooma@.

@ Kuhina e hoopau @ mai kona noho ana @ i na keiki, ma@ kana mau hana ino i oi @ o ka mea kupono.  @ aole i haawi ia iaia @ hana a oi aku ma@ @ kanawai mea i @ no ia kumu, he @ hoopau ia oia me @ hou ole aku i manawa @ hana hou ai i keia hana @.

@ lawe @ mai keia kumu@ ke Kahukula Nui, ma o @ a huli ana i ke @ mai ai o ka haunaele  @ aia no ia maluna @ ole kekahi o na luna na@ malama nei i kela poe @.

@hope o kana hoike ana no @ ma kana huli ana, @ Needham, ka Luna @ ke kula, a k@e mai i na @ Kuhina, a me ke @ Nui, a me kona hoi@ hoi, mamuli no ia o @na hooulu haueaele a ke@ mau haumana, i kue i na @ o ke kula, a me kona uhi @oi i ka mea a kona ko@ @una i hana ai, i wahi nona  @ele ai mai kona hoopau @ mai kona noho luna ana. @ hoike ae oia, ma ke ano o ka inoa o kela kula, he wahi e hoopololei ia ai na hana kolohe a na keiki, i waiho ia aku malalo o kana malama ana, a me kona mau hope, pela i loaa ai kela hoopai maluna o kela keiki Pake, ka mea hoi i ao ia e kekahi o na luna e hoopau i kana hana kolohe, a o ka hopena kela i loaa aku la ia haumana.

   Ua lilo keia kumuhana i waiho ia ae imua o na lala o ka Papa Hoonaauao, i mea na luea na kekahi poe i loaa ka noonoo maikai, a mamuli o ka paakiki o ke kumu poo, ua waiho hou ia aku la ka noonoo ana a no kekahi halawai hou aku a ka Papa Hoonaauao e noho ai.

   Ua mahalo nui makou i na lala o ka Papa Hoonaauao, i ko lakou nana ole i ke kulana o ke kumuku a, i hoao e uhi i ka hewa a kona hope i hana ai, me ka manao, e hoomau no iaia ma kela walu, i kumu e ulu mai ai na haunaele iloko o kela kula e hoopololei ia ai ko lakou noho lalau ana.

   No makou iho, ua manao makou, ua oi loa aku ka pono hoopau loa ia kela poe kumu o kela @ hookohu hoa a i poe @ hou ina ia wahi, a ma o @ hookohu hou ia ana oia p@, e loaa ole ai na manao ano e @ko o na haumana, a hoolohe lakou ma ka oluolu i kona leo, a o lakou paha a pau.

   He hana no keia i kuluma i na kumukula a pau a puni ka Paeaina, mai na kula kiekie a hiki loa aku i na kula haahaa, a no ia maa, pela no i hoea mai ai keia mokuahana mawaena o na haumana o ke kula o Keoneula.

   Ua lilo na hana hili me ka laau, ka huipa, ke kau ana i na pohaku kaumaha maluna o na poholima, me ka nana ana o na maka iluna @ kaupoku o ka hale, i rula paa iloko o na halekula Hawaii, i ka wa kahiko, a ua lilo i mau hana i mea weliweli i na haumana imi naauao oia manawa, me ka hoolohe a malama loa i na kauoha a pau i haawi ia aku na lakou e hana.

   Heaha ka mea i ike ia iloko oia mau la?  Aia iloko olaila na kanaka pookela loa o ka naauao, o ko Hawaii nei kulana imi naauao, a mailoko mai oia poe, ua pii lakou mai ke kulana haahaa loa mai, a hiki i ka panepoo o na oihana kiekie o ko kakou nei aina oiwi, i uku panai no na hooikaika ana a ka lakou mau kumu i ao ai, a ua lilo hoi ia mau ao ana i ka haumana noonoo, i kumu alakai no kona hoea maalahi aku i ka hanohano pookela ana i upu mua ole ai e hoea aku ana oia ilaila.

   He nui na kanaka Hawaii kaulana i moe aku i ka moe kau a hooilo, a me ka poe no hoi e ola mai nei, i halawai me na ehaeha oia mau hoopai kakauha oia mau la, aole nae ia i lilo i mea kaniuhu ia.

  No ka mea, oia mau hana ana pela, he hoeueu ikaika ia nou e hana ai, i wahi e loaa ai ia oe ka naauao, a e ili mai ai na pomaikai he hui mahope iho o kou auamo ana ia mau ehaeha, me kou ike ole, e hoea mai ana ia mau haawina maluna ou.

   He ikemaka makou no ia mau mea a pau, a ua hakilo ia e makou a hiki i na kula kiekie, hookahi wai o ka like, a ma ka hana ana ka like ole, a no ia kumu, ua ulu mai iloko o makou ke kahaha no ia mau hana a na kumu oia mau la, aole lakou i hana ia mau hana, ma ke ano he huhu pi likino, a ano e ae paha, aka, no ko lakou inoa, a me ko lakou kaulana, ua makee loa iakou, me ke ake e oi aku mamua o ke ao ana a kekahi mau kumu okoa aku.

   Ua ikemaka kakou ma na hoike kula, ke hiki mai ia manawa, he la nui ia iloko o ka umauma o na kumukula.  Hawaii, a puni ka Paeaina, a aole hoi iloko o lakou wale no, aka, aia iloko o ka puuwai o na makua mea keiki kekahi, ua lilo ia la i la kulaia no ka lakou mau keiki, make na moa, kalua na puaa, a pela aku, a ke hoea mai i ka wa hoike, ua makaukau mua keia mau mea a pau i na makua, a ke hoomaha ka hoike, ua haawi ia na paina e like iho la me keia, a ua lilo na kinaunau o na la i hala, na hoeha ana a na kumu, ma o ka pii ana o na hana hookelakela, i mea ohohia i ka manao o na makua, a kuikahi ko lakou manao, me ka haawi aku i na mahalo no ko lakou hooikaika palena ole.

   Pela anei ka hana ana a na kumukula o Keoneula, ua hana anei lakou malalo o ka manao ana e hoea mai ana he hua maikai mahope o ka lakou hoopai ana?  Aole loa o makou manao pela, ua ulu mai no kela manao malalo o na hina pili i ka huhu, a mailaila m@i i ala ai kela mau hana lima kakauha ana a hoomaka no e hili me ka noonoo ole, me ka menemene ole o ka naau, ma kela hana ana.

   A na ia kumu i kono aku i kekahi poe keiki okoa aku, e ku lakou e pale no keia mau hana hoeha no ko lakou hoa kula, e hili ia ana e kekahi o na kiai nana e hoomalu i ko lakou noho ana, a ua lilo nae ia i kumu e hoopaa ia ai kela poe haumana i ka Halewai.

   Manao makou, ua oi loa aku ke koikoi o keia hewa, maluna o ke poo o ka Luna Nui o kela halekula, ka mea e hoao nei e aua i kela luna kanaka, e noho no me ka hana mau aku i kela mau hana kanawai ole, a ina @ minamina oia ia kanaka, ua pono no e hoopau like ia laua mai ka noho ana ma kela halekula, he hoike no kona makee io i kela luna ana i hoonoho ai i mea malama no na keiki malaila.

   Na ka halawai hou ana aku a ka Papa Hoonaauao e maopopo ai na mea i hanaia maluna o keia kumukula a me kona mau hope.

 

NA WAHI PANA A KAULANA O

HONOLULU, OAHU NEI, I

UHIIA I KA LEPO A NA-

LOWALE LOA HOI I

KEIA AU HOU.

(Kakau ia no Ke Aloha Aina.)

MR. LUNAHOOPONOPONO,

                                    Aloha kaua:---

   O ko'u hoolauna ana aku ia oe e ke Kapena o KE ALOHA AINA, e kau aku e makaikai i ka oneki o kou moku, e ae mai ana no oe i keia mau hoakaka a ka mea e kakau nei no na wahi pana a kaulana i nalohia aku ko lakou kalana mua i kapaia ai ko lakou mau moa e ka poe kupuna o ka lahui kanaka o Hawaii nei, a i loli ae noi i keia au hou e hele nei, a e nalo aku ana ia mau mea kaulana mai keia hanauna hou e hele aku nei me ka maopopo ole loa ia lakou, na moolelo ponoi o Hawaii.

   Nolaila, ma ka hoomaopopo ana ina mea i ike maka ia i keia wa e loaa ana i ka hanauna hou na kuhikuhi ana ma keia mau hoakaka ana i ka mea heluhelu, a lilo i mea wiwai no ka ike a me na hoomanao ana ae no ia mau inoa kaulaua o ko kakou mau aina aloha.

KAWAIAIHAO.

   1.--O ka Halepule o Kawaiahao e ku nei ma ke kulanakauhale o Honolulu Oahu nei, ua kapa ia kona inoa me kekahi Punawai a kekahi Alii i eli ai, a iho i pomaikai no na makaainana, a o ua Punawai la, ua uhi hou ia i ka lepo a nalowale i keia au hou, o Hao ka inoa.

MILILANI.

   2.--O Mililani, oia ka pa e hoopuni nei i ka Hale Aupuni, kahi e ku nei ke kia hoomanao o ka Liona o ka Pakipika, na Na'i Aupuni Kaulana, Kamehameha I, kahi i ku a kekahi hale kula a me ka hale o Ioane Ii i make, a kahu hanai o ke Kama'liiwahine Kiekie Kiheahealani Kamamalu II i make, a oia ka mea i kapaia ai o ka inoa o ia wahi o Mililani, ua loli ae kona kulana mua i keia wa a me kona inoa.

POHUKAINA.

     3.--O Pohukaina, oia kahi ma ka aoao ma Waikiki o ka pa o ka Hale Alii e ku nei, i oki ia e ke Alanui Likelike.  No ke Aliiwahine Kekauluohi keia wahi, a he Ilina keia no na Alii make, a make o Kaukeouli, Kamehameha III, ua hoihoi ia na Alii make a pau iuka o Maunaala, a ua kapaia ka inoa o keia wahi ma ka inoa o kekahi lua huna o na Alii make o Oahu nei, o Pohukaina, a ke o nei no ia inoa ma na Hale kula e ku nei, a ua loli ae no koaa ano mua i keia wa.

HAIMOEIPO

   4.--O Haimoeipo, mauka o ka Pa Alii, ua loli ae no kona ano mua i kela wa me ke ku ana o ke Halekoa a me kona kahua e paikau ia nei e na koa, a me ke alanui hou a hui pa me ke alanui Beritania, a ma keia wahi @ i noho ai ka Moiwahine Kalama a make, a ua kapa iho oia i ka imoa o ka hale ana i noho ai o Pihanaakalani, a ke hele aku nei ia inoa e nalowale oa, a koe ka inoa Haimoeipo.

KAHALEULUHE

   5.--O Kahaleuluhe, oia kahi e ku nei ka Halepule hoomana Enolani, a ua pohihihi loa kona kulana i keia wa ke nana aku.  He Halealii keia i ke au o Kamehameha III, oia kahi a ua Alii lokomaikai la i hooheno ae ai ma ka olelo kake, no ka makau o Kalama o make ia Kaahumanu a me Kinau, a penei ua olelo kahiko la:  "No'u o luna, no'u o lalo, no'u o uka, no'u o kai, no'u o na wahi o pau o loa."  Ua haawi o Kauikeaoui i keia kahua hale aina ma Honolulu nei, no ke Aupuni Liona o Beritania, a oia ke kuleana e ku nei ia Halepule malaila, a kapaia kona inoa hou i keia wa o Pelekane.

KAPAPOKO.

      6.--O Kapapoko, oia ka inoa mua o kahi o ka Hale Dute kahiko e ku nei mauka iho o na uapo e pili ala ina hale inu ti o na Pake makai iho o ka hale hana hao, a o kahua mua hoi o ka Makete Kuai I'a mua iho nei i pau ae nei, i kapa ia kon moa o Ulakoheo ma ke ku mua loa ana o ka hale hana hao o Honolulu nei, o Kapapoko ia wahi.

NIHOA.

   7.--O Nihoa, aia kahi i kapaia ai keia inoa ma ka aoao hikina heana aku o ka hale Umihapa hou e ku nei o Samuel Alani & Ropikana, ma ke Alanui Moiwahine a hiki ma ka hale Makete mua loa e ku nei mauka iho o ka uwapo o Burua ma, a mauka ae hoi ka halekuai o H. Walakabauki ana, oia kahi i hoopiha mua loa ia i ka lepo me ka opala a mahope mai nei na wahi e ae i hoopiha ia ai.

   Ua kapa ia ko inoa o keia wahi ma ka holo ana o Kaahumanu maluna o na waa kaulea i Nihoa, a ua kanuia ka Uli, (Loolu), malaila a nui, a hoi mai a pae ma kahi i hoike mua ia ae nei, a nolaila mai ka inoa i kapaia iho ai o Nihoa.

KULOLOIA.

   8.--O Kuloleia, oia no ka aekai aloha a na'lii i hala aku i ka lima eleele a me ka papai, i puka mau ai keia olelo kaulana a poina ole.  "Hala poeleele ka papai o Honolulu."  (He kaona ko keia olelo kaulana.)

 

   Ma ka heihei waa pea i malamaia ai ma ka Poaono nei, he eha o lakou i huli iho a pau na hookele waa i ka hiolo iloko o ke kai.

 

   Ua pepehiia kekahi pake e kona mau hoa oia lahui hookahi no, ma kela Poaaku nei, a e ole o Kapena Paka pakele ai oia, he hoopaapaa pono wai ke kumu o keia hakaka, mauka o ke Alanui Liliha.

 

   Ma ka po Poaono nei, ua ulu ae he hoopaapaa mawaena o Kupuna a me Joe Hulu, a o ka hopena ua uhau aku o Joe Hulu ia Kupuna me kekahi mea oolea, a heleawai mai la ke koko mai na palapa i loaa iaia mai ka lima ponoi mai o kona hoahanau.