Ke Aloha Aina, Volume II, Number 52, 26 December 1896 — Page 7

Page PDF (818.70 KB)

This text was transcribed by:  Lynn Nakagawa
This work is dedicated to:  For my friend, Colleen Lashway, librarian and friend extraordinare.

KE ALOHA AINA

KE ALOHA AINA.  POAONO, DEKEMABA 26, 1896.

 

MOOLELO HOONI PUUWAI

NO KE

@EIKIALII GASIA.

A ME KA@

I JENITA.

HELU V.

 

@ai aki ana kaua e kuu haku opi

@o kona meheu, aka nae, aole

@heia manawa, no ka mea, na he-

@a loko o’u a @e, a pela pu

@a me oe, e ae wai e kuu haku i

@oole no kaua a haemaha ai ma-

@kuu pono iho hoi ka mae, alaila,

@lo aku kaua mahope o ka meheu

@mau kanuai wawae nana e hoo-

@ao nei ia kaua, wahi a ke kana-

@hipa i pane aku ai ia Gasia.

@e kuu hoola ke ne aku nei au i

@anao, aole nae, e hooloihi loa

@a noho ana maanei, no ka mea,

@loa nei au e ke pono i ka mea

@keia mau na loa kapu wawae a

@ ike nei.

@ka hakalia ole iho o-i hele aku

@keikialii Gasia, no kahi kahawai,

@ kanaka kahuhipa hoi wehe ae

@a kana eke ili e lei ana, me ka

@ana ae he mau popo palaoa mai-

@e o ua eke ili la, me kekahi mau

@loholona mo’a, a hohoia iho ia

@ala o o kekahi kumulau.

@ hoi ana mai a ke keikialii Gasia

@hi kahawai, noho iho la laua ilalo

@iha i ka lua o ka inaina. Iloko

@ wa a laua e paina nei, aia hoi,

@kolonahe mai la kekahi wahi

@makani, a hoopuehu liilii ae la

@a lau laau maloo e mokaki ana

@a maanei o laua, a iwaena o ia

@ou laau maloo e puhi hele ia ana

@makani, sia hoi ua hoopuiwaia ae

@a@ia i ka ike ana aku, laia he mau

@ koko e kau ana maluna o ke-

@i mau lau laau.

 

@koke ae ia o Gasia ma ke ano

@hao, a hele aku la hoi e lalau i

@laau ana i ie ai i ke koko.

 

@anei e mea heluhelu, aole pa-

@i pohihihi loa i ka mea none ke-

@i mooa kapuai wawae a me kela

@ilihili koko e kau ana iluna o ka

@ aole ia no kekahi mea okoa

@ka, no ka kaua Jenita no ia, a ma

@i oia i halawai ae me ke kanaka

@aloha, a kaua hoi e ka hoa ka-

@ keia moolelo i ike ai mamua

@i, no na palapu o kona mau wa-

@ia mau hilihili koko e kau nei

@ o ka lau laau a Gasia e ike nei

@ i kaulua iki iho laua i hapalua

@ na ua halawai no oia me kana

@aka, ua hala e aku la nae ka

@a, aia i Hilo.

 

@loaa ana aku o ka lau laau me

@hili koko, ua hoopahaohao loa

@la oia a me ka leo malie puana

@a.

 

@ wahine anei ka mea nona keia

@ihili koko a’u o ike nei. Ua po-

@nei oe e na lima pakaha o ke

@ole? A i ole nou anei keia ko-

@nu Jenita aloha? Kulu iho la

@mau waimaka no keia inau kulu

@e ke haupu ana ae ua make ka-

@a.

 

@ha kena au e paa la e kuu haku

@ wahi a ke kahuhipa i ninau aku

 

         He lau i kau ia me kekahi mau hilihili koko, i hooho ae ai o Gasia.

 

         Eu ae la ke kanaka kahuhipa a hele aku ia e nana pono i ua lau la, a i kona ike ana iho i na maewae koko maluna o ka lau laau, na hoopiha loa ia iho la ole i ke pahaohao.

         Nolaila, haalele koke iho la oia i kona haku alii, a hele koke aku la hoi e huli i ka mea nona keia mau maawe koko me ka ha-lo ana ma o a maanei o na o-pu nehelehele, aka, haia ae la he hora a oi o keia huli ane ana, aole nae he mau pomaikai i loaa mai.

                   I kona ike ana, ua nele oia i kana mea e imi ana, koi aku la oia imua o kona haku, a hoolele aku la hoi e hoomau hou aku laua ma ka laua huakai e hoi nei no ka home o ke kanaka kahuhipa.

         Ua loaa aku anei kau mea i huli aku nei e ke kanaka kahuhipa maikai?

         Aole, no ia nele au i hoi koke mai la. he mea makehewa wale no pahi ko kaua noho ana maanei e huli ai, oiai, ua kokoke loa ka la e mapoo aku, a he hookahi hoi ululaau i koe a kaua e naku hou aku ai, ka ululaau i kaulana no ka nui o na holoholona omokoko.

         ! keia wa i lohe ai o Gasia i ka nele o ka nuakai a ke kanaka kahuhipa, ua hookaumaha ia iho ia kona noonoo no ia mea, aka, ua hiki ole nae iaia ke hoololohe iho, oiai, ke kanaka kahuhipa e koi haia ole ana iaia e haalele iho i ua wahi la.

         Nolaila, me ka naau luuluu kau ae la oia maluna o ka lio, a hoomau aku la hoi ma ka laua huakai me na waimaka e haloiloi mai ana no ke aloha i kena ipo.

         Hala ae la he hora o keia hele ana a laua, aia hoi, ua hoea aku la laua no waho o ua uluiaau la, i ka wa hoi a ka la e kokoke aku ana e napoo ma kela aoao o ka poepoe honua.

         Hoomau aku la no hoi ke kanaka kahuhipa i ke alakai ana i ko laua alahele, i ko laua wa hoi i hiki ai ma kahi kiekiena a Jenita ma i kilohi aku ai i ka nani o ka ululaau i piha me na ho loholona hihiu, ua napoo aku la ka la, ak@, aole no nae ia he mea no ua ka naka la e hooulolohi ai, haalele iho la laua i ke kiekiena me ka iho ana aku no kahi o ka ululaau.

         Ia laua e naku poeleele nei, ua hoea aku la laua i kahi o na laau e hihipea ana, a halawai koke mai la no hoi ko laua mau pepeiao me na leo hae o na holoholona hihiu e hoolaukanaka ana i ululaau la.

         Ma keia wahi huli ae la ua kanaka nei a me ka leo malie pane aku la oia penei:

         E kuu haku e unuhi ae i kau pahikaua, a e paa me ka makaukau, no ka mea, o ke alahele a kaua e hele nei, aia ia iloko o ka poino a me ka popilikia.

 

         Ma keia Poalua iho e hoau aku ai ka mokuahi Maula Loa i kana huakai mua loa, no na Kona kai opua i ka lai.

         E hoike hui ana na Apana Kula Sabati a pau o Kaumakapili ma ka luakini o Kaumakapili i keia Sabati iho, Dec. 27, hora 10 a.m.

         E haawiia ana he anaina hoolaulea Merry Christmas ma Kaumakapili ma ka Poalua hora 7 p.m., Dec. 29. He mau himeni waianuhea kekahi e haawi ia mai ana, a me na haiolelo pu. A ke kono ia aku nei na Kumu a me na haumana o ke Kula Sabati o Kaumakapili e hoopiha mai ma ia ahiahi me ka naau hauoli, e lawe pu mai me na makamaka.

 

HOOKUMUIA NA O HAWAII.

 

I kakauia a hooponoponoia e Rev. J F. Pokuea, mamuli o ka Moolelo Hawaii i paiiia ma Lahainaluna i ka M. H. 1838, a ua pana a hoo poopouo ia ma ka Halepai Palapala Aupuni ma Honolulu 1858.

 

KO KIKAKI HANAINO IA ANA E KAPENA HAKALA.

 

Hoole aku la o Kalai moku i keia mau olelo a Kiaimakani, wahi ana i pane aku ai: O ke kauoha no a ke kupapau, oia no ka pono.

         Koi hou mai la o Kiaimakani me ka ikaika o na huaolelo, a hoole loa aku la o Kalaimoku, a me ia po iho, pakele oia mai make i ka kimope ia e na koa o Kauai, a o ka hoomka no ia o ke kaua ana.

         Nui no keia kaua ana o na kanaka o Kauai me Kahalaia, ke alii hou i hoonoho ia no Kauai ma keia aoao aku me kona poe koa, a o Humehume a me Kiaimakani na pukaua ma ko Kauai aoao mai.

         Ua holo loa aku la ka lono o keia kaua o Kauai a lohe na alii o Oahu, a me ko Maui poe alii, a e noho ana o Kaahumanu ia wa ma Lahaina.

         No keia lono o ke kaua, ua hoouna aka la o Kaahumanu ia Kahekili a me Hoapili e holo i Kauai e kaua ae me ko Kauai poe.

         I ka hiki ana aku o ko Maui a me ko Oahu a hui pu aku la me Kahalaia, a me Wahiawa i Hanapepe kahi i hooili ia ai ke kaua.

         I ka hoomaka ana o Kahekili ma e komo iloko o ke kahua kaua, ua ike ia aku la ke ano kuemi hope o ko Kaua poe, a hiki i ko lakou wa i auhee ai.

         He nui na kanaka o Kauai i pau i ka make, a ma ka waha o na puaa i kanu ia ai ko lakou mau kino kupapau, a o Kiaimakani hoi, ua hopu pio ia oia a hooili ia maluna o ka moku, a ma ka moana o Kaieiewaho i kanu ia ai kona kino kupapau, i hoolei ola ia oia.

         Pau ke kaua ana, ua hoonoho ia aku la o Kaikioewa i alii nui no Kauai.

 

KO KAUIKEAOULI NOHOALII ANA MALUNA O KE AUPUNI.

 

         I ka wa i holo ai o Liholiho i Beritania, ua hooili aku la oia i ke aupuni no  Kauikeaouli kona kaikaina, oiai nae o Kpuikeaouli e noho kamalii ana no ia manawa.

         Nolaila, aole oia i lawelawe koke aku i na hana e hooponopono ai i kona aupuni, aka, na Kaahumanu no ka hooponopono ana i ke aupuni, iaia wale no ka mana o kela mea keia mea, a make a me ke ola.

         I ke ku ana mai o Lo Bailani a me Poki me na kino kupapau o Liholiho a me Kamamalu mai Beritania mai, ua akoakoa ae la na alii no ke aloha i na alii make.

         Ma keia akoakoa ana o na alii a pau ma Oahu nei, ua hooili pono aku la lakou i ke aupuni no Kauikeaouli, Kamehameha III, a hoolilo aku la o Kauikeaouli i kona aupuni no Iehova, ke Akua Kiekie Loa.

         Ia wa, ua kapaia kona aupuni, he aupuni palapala, a o ka hoomaka ana mai no ia o ka naauao me ka malamalama o ka ike i keia lahuikanaka a me na alii.

         A i ke kuonoono pono ana iho o ka naauao ma Hawaii nei, mai ke ao mai kai ana mai a na kumu misionari i ka oiaio a me ka pono o ka ke Akua olelo o ka hua i loaa mai mailoko mai o ka manao alii o Kamehameha III, ka olu waipahe o ke au malamalama.

         Oia no ke Kumukanawai i kauia ma T@hu i Lahaina, Maui, a me kona haawi manawalea ana i ka aina i kona poe kanaka, mai na alii a i ka lapa o lalo loa.

         Olioli wale ka naau a me ka manao ina oia ka haku e noho ana maluna ou e Hawaii a hiki i keia la, alaila, e loaa no na huaolelo o ke oia mau loa. “Ua mau ke Ea o ka aina i ka pono.”

 

KA LA KUOKOA MA KOHALA HAWAII.

 

Mr. Lunahooponopono,

         Welina oe:

 

         I kulike ai me ke kauoha a ka halawai Aloha Aina o Kohala nei ia’u, e hoouna ia ka moolelo piha o na hana o ka la kuokoa, nolaila ua hooko ia ke kauoha, koe nae keia: O ke kuikahi mawaena o Farani me ko kakou Aupuni, na holo palapala ana mawaena o ka Haku Keoki Pauleke me ka Moi Kauikeaouli, ke Kuahaua haawi aina a ka Moi me kona Kuhina Nui Kekauluohi a me ke kuikahi kuokoa o Hawaii nei, a na mana Aupuni o Farani me Enelani i kakau inoa ia e ko laua mau Kuhina i hoomana piha ia, e like me na mea i hoike piha ia mai e ka haiolelo o ka la, ua kapae ae ko oukou kakauolelo ia mau mea, me ka lana no o ko’u manao, e kala mai ana no oukou ia’u koe wale no ko’u hoike piha aku i na haiolelo o ka la, ko lakou kulana pakahi iho, a me ka lakou mau moolelo e hoike ana imua o kakou, a ke manao nei au, ua lawa ia no ka hanohano o ka oukou kauoha ia’u, a me ka ike iho o ka lehulehu mai o a o i na hana ano nui i hana ia e Kohala no ka hanohano o ko kakou Hae a me ka aina hanau, ka Moi, a me ka lahuikanaka.

 

NA HANA O KA LA KUOKOA.

 

         Ma ka hora 11 a.m., a oi o ka la 28 o Nov. 1896, ua piha pu ae ka hale halawai o na poe Aloha Aina o Kapaau a hu mawaho, i na makaainana, na hoaloha a me na malihini, no ka lohe ana i ka haiolelo o ka la, S. K. H. Ne, a me na nana e ae e pili ana no ua la kamahao nei o Hawaii.

         I ka noho pono ana iho o ke ana ina, oia ka wa i ku mai ai ka Lunahoemalu o na hana o ka la, J. B. Kaohi Esq. me ka ulumahiehie, a hoomalu mai la i ke anaina ma ke ku ana iluna a mele i ka himeni “Ke ‘Lii Mana Mau i pakui pu ia mai me ka pule a ua Lunahoomalu a a.

         I ka wa i noho iho ai na mea a pau ilalo, oia ka wa i poha mai ai ka leo aloha o ua Lunahoomalu ala ma ke kahea ana ae i ka inoa o ka haiolelo o ka la.

         Oia ka wa o na maka o ka lehulehu i kaulona pono ae ai maluna o ka oiwi kino o ke kanaka a Kohala nei e papahi mau ai i na mahalo mai kahi makahiki a kahi makahiki, ma ke kapa ana aku iaia i ka inoa hanohano “ka haiolelo o ke Keneturia XIX o na Kohala.”

         Me ka leo hamau o ka lehulehu a kali malie ana i ike ia aku ai oia i ke ku ana ae iluna maiwaena ae o ke anaina a hele ma kahi haiolelo, me ke kunou hoomaikai ana aku i ka Lunahoomalu, huli mai la oia a haawi i ka hoomaikai i ke anaina ma ke kunou ana mai me ke kulana o ke haaheo, a me ka leo moakaka, hoopuka mai ia oia i keia mau huaolelo mua o ka hoolauna i ke anaina o pilipu ai ka hanu o na mea a pau.

         “Ano, ua ili iho maluna o’u ka hanohano i keia la imua o oukou o o’u mau makamaka, na hoaloha a me na keiki papa o ka aina kaulana i kahaaheo o Kohala nei.”

         He mea oiaio, o keia mau huaolelo mua o ka hoolauna a ka mea haiolelo o ka la imua o ke anaina, ua like ia me he leo la mai ka Lani mai, nana i hoopilipu iho i ka hanu o ka lehulehu mai o a o iloko o keia mau minute o ka eehia a me ke anoano, me he mea la, aia ke anaina imua o ke Kuahu Laa o ka Mea Hemolele Loa kahi i hoonani ai.

         Oiai e mau ana no ke o ana o kela mau huaolelo iloko o ka puuwai o ka lehulehu, ua poha hou mai la ka leo o ka mea haiolelo i na hana hoopilikia a kekahi mau mana Aupuni nui ekolu o ka honua ne maluna o keia Aupuni uuku a nawaliwali o Hawaii nei.

         1 -- Na hana hoopilikia mua loa a ke Aupuni o Amerika Huipuia i ka A. D. 1826; ma o Kapena Jones la o ka mokukaua Peacock i hooluhi ia ai keia lahui mai kane a ka wahine o 13 makahiki a pii aku iluna, koe ka elemakule hiki ole i ka hele ma na kuahiwi i ka huli iliahi (laau ala) a me ka luahine kolopupu e hiki ole ai ke ulana i ka moena, a i ole paha, he mau waiwai okoa ae, e hiki ai ke uku ia aku e like me ke kanawai i kauoha ia e uku pono ia aku kela mau waiwai i ke kiaaina mamua ae o ka la i o Sept. A.D. 1827, he mea oiaio, ua loaa pono aku ma ka lima o ua Kapena kolohe la, ka huina waiwai io i emi ole iho malalo o na dala $5000,000, a hiki i ka $900,000, i lawe loa ia e na lima pakaha o ka aloha ole a hiki i keia la.

         A wahi a ka mea haiolelo o ka la i puana ae ae i keia mau huaolelo e hiki ole ai i na waimaka o ka lehulehu ke paa iho, wahi ana: “A malia, o kuu wahi kupaakane kehai iloko oia mau hana hooluhi a ka ili puakea o Maleka, auwe no hoi ka ehaeha e! A’u e puana ae ae nei i keia mau hopuna olelo i paa ma na mele a ka poe kahiko, oia hoi:

 

Kulu ka waimaka uwe ka opua,

He onohi waimaka pua ia na ke Koolau

 

         2 -- Na hana hoopilikia a ke Aupuni o Farani i hoea mai i ka malama o Iulai, A. D. 1839, ma o Kapena Laplace la o ka mokukaua Aretemise, ma na mea pili hoomana o ka Ekaleaia Katolika Roma, no ke kipaku ia ana o kona mau makaainana, oia na Kahuna o ke Akua Kiekie Loa, mai ka aina aku no elua me eha maawa i paialewa ia ai ko lakou mau kino me na waiwai iluna o na ale hulilua o ka moana Pakipika, ma o ke kauoha la a na makua mua o ka pono i komo mai i Hawaii nei i ka A. D. 1820, i ka Moi Kauike -- aouli, aka, o ka hopena i ili iho maluna o ke Aupuni, oia no ka hiki ole i ka mana o keia Aupuni ke pale aku i ke koi a kela Aupuni Mana Nui i ka huina o na dala $20 000 a me ka hiki ole ke pale aku i ke Kuikahi i makemake ia e ke Aupuni o ke kanaka Farani.

         Aole i pau.