Ke Aloha Aina, Volume III, Number 11, 13 March 1897 — Page 7

Page PDF (864.80 KB)

This text was transcribed by:  Cheryl Tanaka
This work is dedicated to:  for NLHIKW class 4-5/2009 & counting - hoaloha 4ever from Ho'ike to Ho'ike Nui & Huaka'i & beyond!

KE ALOHA AINA

POAONO, MARAKI 13, 1897.

 

Na Palapala

 

            Aole e ili maluna @ makou ke koikoi o na @hewa ana no keia mau manao i hoopukaia malalo o keia poo, aka, e ili no ia maluna i na poe na lakou i kakau mai.

 

MR. LUNAHOOPONOPONO,

 

            E oluolu mai oe i kau wahi kaawale o kau wahaolelo no ka’u mau wahi hoakaka pokole, no ka pono a me ka pomaikai o kekahi hapa o ko kaua lahui aloha iloko o ka popilikia penei:

            Mamuli o ko’u hoea hou ana mai a hehi hou i ka lepo o ka aina hanau mahope iho o ko’u kaawale ana aku ma ka aina i hookaawaleaia no na poe i loohia i ka ma’i lepera no aneane eha makahiki, ua manao iho au he mea ku i ke aloha a me ka naauao ko’u hoike ana aku imua o na kini o kuu lahui, a i ka poe i loaa i na palapu a ka ma’i lepera i kekahi mea e pili ana i ka noho ana i ua aina la, e kau nui loa ia nei e ka weli a ke ano pokole.

            Iloko o na la pokole a’u e noho nei ma ka pa hoomalu o Kalihi, ua lehulehu loa na ninau i hoea mai imua o’u e pili ana i ka noho ana o ke kahua ma’i lepera mai @@ makamaka mai. O na ninau mua loa i hoea mai imua o’u penei no ia:

1.       Pehea kela aina?

2.       Pehea ka noho ana o na ma’i?

3.       Malama pono anei ka Papa Ola i na ma’i?

4.       Aia ihea no home o na kane a me na wahine i kukuluia ai?

5.       Pehea ko oukou Luna Nui?

6.       Pehea kou manao no kela aina?

7.       Ehia la mau ma’i lepera e noho la malaila?

Ua pane aku au i ka lakou mau haina pakahi penei:

1.       He aina ia i kupono ma ka manao ana o ke Aupuni no na ma’i. I kahi wa nui ka makani, ka ua me ka wela o ka la, o ka makani no nae ka hapa nui o ka manawa.

2.       He maikai no ka noho a ia o kekai poe ma’i a o kekahi poe no ho@ lealea no ka noho, a o ka hapanui nae aia iloko o na ehaeha kahi i @ mau ai.

3.       E hai aku au imua o ka lehulehu, he makua oiaio ka Papa Ola no na poe i loohia i ka ma’i lepera, o ka malama ana a ka makua ponoi o kahi poe ua hapa mai no ia i ka ka Papa Ola, e haawi manawaiea nei i na ma’i, loaa wale ke paiai, palena, palaoa (flour), kopaa, i’o @ipi, saman@, paakai, se@@, kukaepele, ailamahu, haawina lole, laau, lapaau a na haole a me Kauka Goto, a pela wale aku.

4.       He elua no home i kukuluia ma ke kahua ma’i, o ka home o na kane ma ka inoa hou i keia wa oia no o “Baldwin Home” aia ia ma Kalawa@. a o ka home no na wahine ma ka inoa “Pauahi Home, ai no ia ma Kalaupapa

5.       O ke Luna Nui o ke kahua ma’i. he ma’i lepera no ia, he kanaka i hoonaauao maikai ia, ua makaukau ma na olelo a elua, a ua hilinai n@@@a no hoi oia e ka Papa Ola no ka hooponopono ma kana lawelawe ana. O Ambrose Kanewalii Hutchinson k@ inoa, he kulana kapukapu kona ma ka nana aku, aka, he puuwai ha@@@@a ke kipa aku ma k@ na home.

6.       He aina kupono loa no kela n@ poe ma’i a me ka po palau@lelo a me ka poe mikiala hana @@ hoi kekahi. No ka poe paa ma@ i ka hana no ka manao iho no ka @haai wale aku i kahi kenikeni oiai ua lawe i ka Papa Ola ma na ano a pau, a @@@ kekahi poe ke noho la @@ ka ulakolako @a@

7.       O ka huina nui o na ma’i i keia manawa aia no ia maluna o 1,200.

Nolaila, ke paipai nui nei au i ka poe e makau a e holo pee hele nei i ka hopuia no ka hoihoi ia i kela aina, mai hana pela oiai aohe pilikia malaila koe wale no kou hele ilaiala a uhauha ka noho ana pokole na la.

Nui loa aku nei paha ka’u e Mr. Lunahooponopono, o ke aloha no kou a nui me na keiki oniu hua kepau ko’u welina.

THOS. K. NAKANAELA.

Pa Hoomalu o Kalihi, Mar. 8, 1897

 

MAHAE KA UA I ALAKAI.

           

            Ua loaa mai ia makou ka lono, ua mahae ae la ka noho ana a ka Ua i Alakai, @a auhee aku la na ao opua i ka hoopunana ana iloko o ke Keen@ hana o “Ke Aloha Aina Oiaio,” a ua waiho iho la i ka hale iloko o ka lima o kekahi mea nana e pailaka hou aku me ke kau no o kela upena Nananana maluna, S.K. Pua, i uhi e paa iho ai na hana kanaka makua a ka Puuku, ana hoi e hapai mau nei iaia he alakai no ka lahui, a pela aku.

            Ua hoea mua mai no na hauwawa ana, no ke kukeehu ia aku o na limahana mai ko lakou noho hana ana a hiki iho la i ke ahiahi Poakolu nei, ka wa hope loa a na paahana hoomanawanui i waiho aku ai i ka lakou mau pahu hua kepau no ka wa hope loa, mamuli o na hana pihilolelole a na haku hana he nuku mua mai a pau alaila haawi mai kahi dala.

            O ke kanaka makua iho la paha ia la e kaena ai, ke ka iho no i ka oiwi ponoi, aole ia hai aku. He makuahine no hoi ko makou Puuku, aole nae makou i lohe i kona leo, he mea nui iaia na paahana, no ka mea, o ka ikaika hoonee no ia o ka pepa imua, aohe i ka poe mawaho ae, a ke hoomaikai mau nei ko makou uhane nona i na la a pau m@ ke noi mau aku i ko na Mana Lani kokua ana mai iaia ma kana mau hana a pau e lawelawe ai, no ka pono o ka lahui a me kona mau paahana ponoi.

            Pehea keia e ka hoaloha, he oiaio paha, aole paha? Nau no ia e kaana iho, @ ka makou no ka hoaka e mamu i puoho mai ka hiamoeo ka poe @ hope.

 

KUAHAUA I NA AHAHUI ALOHA AINA LALA O KO HAWAII PAE AINA.

 

            Ke kauoha ia aku nei na Aloha Aina o na Apana Hookaa Auhau o ko Hawaii Pae Aina, e kukulu i n@ Ahahu lala ma ko lakou mau Apana iho, a o na Ahahui @a@a hoi e ku nei i keia wa. e hoouna mai i ka Papa@oa o na Luna Nui i koho ia ma ka inoa o ke Kakauolelo Nui, no ka makaukau e hoouna ia aku na hookohu mai ka Peresidena Nui aku.

            Ma ke kauoha,

            ENOCH JOHNSON.

Kakauolelo Nui o ka Ahahui Hawaii Aloha Aina.

 

KA LIULIU KAUA MA SAMOA

 

            Mai ka lo@omaikai nai o James Keau kekahi o ko makou hoaloha, ua hoike mai oia ia makou, aia ke hekau la @a ao o@@@@@@ kaua mawaena o Mali@@ a me Mal@@@@, ke liuliu la ko laua mau aoao a i elua, no ka hoonee ana aku iluna o ke kahoa kaua m@k@m@k@ @@ ka mea o @@@ e noho mana ai maluna o kela aina.

            Ke hoea @ou mai paha kekahi m@k@ mailala mai, me @@ mea @@, ua paha ae paha na ao hakumakuma @ ke kaua, he au oi loa hoi kela @ na @@@@@@ ke ana maluna @ ka honua.

 

HE WEHI NO ULUHAIMALAMA.

 

Kaulana mai nei Uluhaimalama,

Ka Hui Hulahula i anoiia,

Akahi makou a ike iho,

I ka hana noeau a na pua,

Ua noho makou me ka lokahi,

Ua paa ka manao a o na hoa,

Eia Uluhaimalama la imua,

Kaulana i ka liko la o ka Palai,

Hoike ana i ka nani a o na pua,

I ka uluwehi a ka Poni Moi,

Me he mea la ae i ma ana,

Imua kakou ae na hoa,

Ua ike maka iho nei makou,

I ka hana a na hoa o Kanoelani,

Imua makou a lanakila,

A ike hou aku i ka lehulehu,

Hookahi puuwai me ka lokahi,

A puka kakou me ka laelae,

E ola e ka wehi Uluhaimalama,

A kau i ke ao malamalama,

Hainaia mai ana ka puana,

O ka Hui Hulahula i anoiia,

Kaw@, Honolulu, Mar. 8, 1897.

 

HE MOOLELO HOONI PUUWAI.

NO KE

KEIKIALII GASIA.

A ME KA

UI JENITA.

 

            I ka nalo ana aku o na kino kupapau o na ipo elua, na mea hoi nona neia nanea, kau ae la ke kanaka kahuhipa maluna o ka lio punahele o ke Keikialii Gasia, no ka lawe ana aku hoi i ka lono kaumaha o ka make ana o ke Keikalii(sic) i kona mau makaainana e kali ana o kona hoi aku, a mahope o kona alawa ana aku i ka he kupapau me na waimaka e hiolo makawalu ana no ka manawa hope loa.

            I ka hala ana ae he mau sekona o kona nana hoomau ana aku maluna o ka lepo o kona haku alii, aia hoi, ua hoomalo mai la oia i ke kaulawaha o ua lio la a ia wa no hoi i kuupau aku ai oia i kona mama holo, e pii ana iluna o na puu e iho ana hoi ilalo o na awawa me ka hoomaha ole.

            Aole i lawe pu aku ke kanaka kahuhipa i kana mau hipa, aka, ua haalele iho oia mahope ona, no ka mea, he ukana pilihua kana e lawe nei.

            Hala ae la he mau hora o keia holo ana ana, kaohi mai la oia i ka holo ana o ka lio, no ka haawi ana hoi i manawa hoomaha @o ua lio la, a ike aku la hoi oia i ka owehewehe ana mai o kai@e.

            Kaaio ae la oia ma ka aoao o kona @ome, aole nae oia i hookaulua iho malaila, aka, ua hoomau aku la oia i ka n@@ ana hoi imua, oiai, he 70 a oi mile ana e hele aku ai malaila aku a hiki i Castivano.

            No kekahi mau hora keia hoomau ana ana i ka hele ana imua, a i ke kau pono ana o ka La@ ka l@l@l@l@ iho la oia mailuna aku o ka ilo no ka haawi ana i manawa nona a m@ ka lio o kona haku al@ e hoomaha @i, @l@, ua hele lau@ a polol@, a m@lalo hoi o kekahi @@@ @ahelehele iho la oia me ka uouhi ae i kana mau wahi mea ai maloko ae o kona eke @i a hoopiha iho la hoi i kona ho@p@ lewalewa.

            I ka au pono ana ae hoi o ka la l@@liu hou ae @a ua kanaka kah@hipa nei, kau hou ae @a oia maluna @ ka lio a kamoe hou aku la ma ua k@@@ kanaka ole.

            A i ka @@poo ana aku a ka la, ua k@mo aku @@ @@a @@ke @ @@ @@@@@@ o na p@e ma@na @ @ @ po@ai ana he mau mile he @@ hoi ka @@@@@ mai @@@@@@ wai.

            A no, ka nui loa o ka p@uli o mue o kona alahele a me na laalaau hoi e hihipea ana, nolaila, ua hiki hou ole aku la iaia ke ne@ imua, i kona ike ana aole e hiki hou iaia ke nee aku imua, huli aku la oia i wahi nona e hoomaha iho ai ia po.

            Hala ae @a he hapalua hora o keia naku hele an@, aia hoi, hiki aku la oia ma kekahi puha laau nui, a malaila lele iho la oia mailuna aku o ka lio, a hele aku la hoi e nana pono ina e hiki ana iaia ke hoaumoe malaila, i kona ike ana he wahi maikai loa ia haule iho la oia @ aloko o ua puha laau la me ka maluhiluhi, a ia wa koke no i hoea koke mai ai o Niolopua a kaili aku la hoi iaia no ka aina o ka moeuhane.

            Hala ae la na hora o ka po, oili mai la hoi ka La me kona nani, a ia wa hoi i puoho ae ai ke kanaka kahuhipa mai kona hiamoe ae, ala loa ae la oia i kona ike aia ana ka La iluna, paina koke iho la oia i kona aina kakahiaka, i ka pau ana ae hoi o kona paina ana, kau hou ae la oia maluna o ka lio o kamoe aku la no Castivano ka pahu hopu.

            Hoomau aku la oia i ka nee ana imua me ka pauaho ole, a i kela a me keia hora aia oia ke hookokoke mau aku la i ka pahu hope o kana huakai.

            A i ka wa a ka la, e iho aku ana e hooipoipo me ka ili o ke kai, oia no ka wa i oili aku ai o ua kanaka kahuhipa la ma kekahi aoao o ka ululaau, aole oia i hoomaha iho aka, ua kuupau aku la oia i ka mama holo o kona lio me ka puahi nui, oiai, oia e ake ana o kona hoea koke aku i ke kulanakauhale.

            He mau minute wale no keia holo ana hoea aku la oia maluna o kekahi ahua, halawai mai la ka lena ike a kona mau maka me na huini oi o na puoa o na @uakini na hale aupuni a me ka @a@ealii, a maluna hoi o ua mau puoa ia e o@i haaheo ana i ka lewa ike aku oia i ua hae e hapa ana me na kahakah@a eleele e kuuwelu ana.

            Kaohi koke mai la oia i ka holo ana a kona lio, a hekau pono aku la hoi ka lena ike a kona mau maka i na nanai@a kauma@a o ke kulanakauhale a oiai oia @ ha@a pono ana me ka nalu ana iho owai la keia alii make o Castivano oia no kona wa i hoopahaohao loa ia ai i kona ike ana aku i ka hiolo ana iho o na kahakahana elele, a lohe pu aku la hoi i na leo eehia o na bele e kani kuilua ana, me he mea la e hoike mai ana aia ke kulanakauhale iloko @ ka hauoli.

            Ike hou aku ia oia i na kanaka maluna o na lio a me na poe hoi e hele wawae ana e puhee mai ana mai loko mai o ke kulanakauhale. mahope aku hoi @ lakou e ukali mai ana na pua@@@@ me ka puahi @@ he manawa ole @@@ hoi ua uhi paa ia ae la @waho o ke kulanakauhale a o ko lakou alahele e nee mai nei aia no ia ma ke alahele pololei e hiki mai i kahi @ ke kanaka kahuhipa e ku ana.

            I k@ ike ana o ke kahuhipa i keia @@@ h@h@@ua ana @ @ me kona lohe pu ana @@@ hou i @@ @@@ @@@ @@ @@ @@ @@@ @ hookomo mai i ke @@@ @@@ iloko @@@ huli ae la oia i ke poe @ ka lio no @@k@ @ ka @l@laau.

 

            He halawai nui ka @@ @@@@@ o ka @@ P@@@@ @@ @@@@ @@ huina e @@@ no @@ @@@@ @ @@@@ poe @@@ @ K@@@@@@@@@@@ a ua waiho ia @@@ @@ @@@@@@@@@@@ imua o ka Aha Kiekie.

 

KA HUI KEAKA LIO.

 

            Eia i Honolulu nei ke aka o ka Hui Keaka Lio a Prof. D. M. Bristol, a o ke kino maoli, eia mai ia maluna o ka Alameda. O ka Poakahi ka la mua loa e hoau ai, ma ke ki@i o na Alanui Alakea a me Beritania. He hiki i na lio o keia Hui Keaka ke hana a oi loa aku ke pahaohao mamua o na Hui Keaka Lio i hoea mua mai i o kakou nei. E nana ae i ka makou hoolaha e pili ana no na hana e hana ia aku ai i keia po Poakahi ae.

 

KE HALEKEAKALIO

Me ke kihi o na Alanui Beritania me Alakea

No na La Pokole Wale no.

E Hoomaka ana Poakahi Mar. 15

No na Ohana ma ka Poaono, Hora 3p.m.

KA MANAWA MUA A O KEIA WALE NO KONA HOEA ANA MA KEIA KULANAKAUHALE KA MEA I KAULANA I KE AO HOLOOKOA

Prof. D.M. Bristol

A ME KONA MAU

LIO, LIO LIILII A ME NA HOKI NANA KEAKA

JOHN SANBORN

Ka Lio Lele Kowali

 

KE KULA A’O LIO MUA LOA

            Ka Halekula Nui o na Lio i hoonauaoia. Ka hoikeike nui o na hoolilo. ka hoikeike hoi i oi loa i na hoikeike e ae.

            N@ U@i Makahiki o kona kaapun@ ana iloko o na kulanakauhale nui o Amerika.

 

            N@ elu@ hora a @i e hana keaka ai keia mau

 

HOLOHOLONA @@ NA HANA HOOPAHAOHAO.

            Uku Komo @@ keneta. n@ Noho M@@ $100. No ka @uina la P@aon@ he 50 keneta k@ na Makua. a he @5 keneta koaa Opio @(word?) @aawi waleia ana he mau hololio ana i na opio maluna o na Lio.

            E loaa no n@ @ikiki ma ka Halekuai Buke @ Wall, Nichols & Co.

 

David M. Kupihea

1.       He mea @@@@ a hooponopono i @@ Buke Helu Waiwai.

2.       He mea hana i na Paiapai Kuai @@@ ka @@like Hoo@@@ (P@@@@@@@, @@@@@@@, @@@ @@@)

3.       He mea ike i @@ @@l@ @ @@ @@@@ @i ka lawelawe ana i na Ohana @@@ a @ @@@ @a @@@ ana.

4.       He @@ @@@@ @@@@

5.       He mea @@@@@ @ @@ @ @ @@ @@@ @@@@

6.       He mea wehewehe i @@ @@@@ @@@@ ole i p@@ i ke Kanawai.

7.       He mea Kuai aina @@@ ma ka H@@@

 

HAWAIIAN COMMERCE(?) AGENT.

            He Agena Kal@@ @ @@ W@@@ H@@@@ @ @@@ @ @@ @@@@ @@@

            E @@@@ @@ @@ K@@ U@@ @@ Ka@@ L@@@ a pela aku

            E @@@@ @@ @@ @@@@ @ @@ @@@@ @@@@@@ @@ @ @@@@@

 

@@ AGENA(?) KAUOKA I NA A@@ WAIWAI @ @@

@@@@ A PAU @@ @@ AINA @

He @@@@@ @@ @@@@ @@@ @ @ @@@@ @@ @@@

@@ @ @@@ @@@ @ @ @@ @ @@@@ @@@ @@ @ @

@@@@ @@ @@ @@ @@ @@@@@@ “KALAHIK@”

A@@@@ M@@ @@@@@@