Ke Aloha Aina, Volume III, Number 22, 29 May 1897 — Page 3

Page PDF (828.39 KB)

This text was transcribed by:  John Budisurya Luckman
This work is dedicated to:  To my hula sister Cindy Pualani Scott, mahalo nui for your aloha!

KE ALOHA AINA,

POAONO, MEI 29, 1897

 

O KA OI LOA AKU IA O KA PONO.

-

            Ua loihi na manawa a makou i hoikieike aku ai, no na hana kakelekele kaa hehi wawae a heihei hoi oia ano, ma na alanui akea o ke kulanakauhale o Honolulu, kahi hoi a makou i olelo ai, he wahi hoopilikia kela mau hana i ke ola o ka lehulehu, ma o na poino ulia ala e hahai mai ana mahope oia mau hana uhauha ana ma na alanui akea o ka lehulehu.

            Ma ka Poakolu nei, ua lawelawe ae la ka oihana makai kau lio e hoopau loa i keia hana, ma ke ku kiai ana ma na alanui Beritania a me Moi, kahi i manaoia; o na wahi keia a lakou e kakelekele ai no ko lakou pono pili ponoi iho.

            Oiai na makai kau lio e kukiai ana ma keia mau wahi, o ka wa no hoi ia i kaalo ae ai o Sylvester, me kona kaa hehi wawae, a ua papa koke ia oia e Kapena Renken, o na makai kau lio, e ku iho e hoolohe mai i ka olelo kauoha i naawi ia mai iaia.

            Aka, aole nae oie i maliu mai, a hiki i kona wa i hopu ia ai o kona kaa e ke Kapena makai kaulio, a ua ulu koke mai na hoopaapaa henui, mai kona mau hoa hebi kaa wawae mai.

            He mea kupono loa io no ka hoopau ia ana o keia ano, a e hoihoi aku ma Kapiolani Paka, a i ole ma Kewalo ae nei paha ma keia mua aku.

-

NA OLELO HOOMAKEAKA

-

            I ka wa a ka mokuahi Australia i hiki mai ai mawaho aku o ke awa, i ke kakahiaka Poalua nei, ua kali iki ia iho la kona hookomo ana mai iloko nei hookomo ana mai iloko nei o ke awa, a hiki i ka wa e puka aku ai o kekahi moku e holo ana mailoko aku nei o ke awa, i ole ai e halawai me kekahi poino ulia ma keia hookomo ana mai.

            O kekahi mau ohua wahine o ke kulana kiekie maluna o ka moku, aole i maopopo ia lakou ke kumu o keia hookaulua ia ana, a hiki i ka wa i hoopuka ae ai o kokahi eu i keia mau huaolelo:

            “Ua lawe mai’ ke Pailaka i ka lono, aia he haunaele o uka o ka aina, a ua kupono ole hoi i ka mokuahi ke pili aku i ka uapo, mamuli o keia haunaele iuka o ka aina.”

            Nolaila, i ka wa i lohe pono ai keia poe wahine i keia mau olelo, aia keia poe ke nana pono mai la iuka nei o ka aina, me ko lakou mau hoaloha a pau, e kiei a e holo ana, me ko lakou manaoio he oiaio loa keia mau olelo hoomakeaka.

            He mau minute wale no keia a lakou e nana nei, a kani koke mai la ka pu o iena o ka Naniwai no Dole, ua hooi hou ia ae ko lakou pioo, aka, i ka hiki ana mai a pili ka moku i ka uapo, he neo ia, aohe mea i ike ia, a aohe hoi he haunaele, elike me ka olelo a kahi eu, akahi no a maopopo ia lakou, ua fulu ia ka lakou.

-

 

E HOLO AE ANA NO ENELANI

-

            Aia ke liulliu ala ke Kuhina Nui o na Panalaau o ka Hema, no ka holo ana i Enelani, make alahele ae o Napela, Italia, a e halawai ana oia me kekahi poai o na poe ukali ana nona, a mai ia wahi aku, e awiwi aku ana oia i kana huakai hele mawaena aku o ke kulanakauhale o Roma Flolence a me Milana; a mailaila aku no Helevitia, mawaena aku o St Gothords, a ma Stransb g, M a me Berusela.

            Ua manaolana oia, e pau loa ana keia mau wahi a pau i ka ike ia e ia, a e hiki aku ana i ke kulana kauhale Ulumahiehie o Ladana, i ka la 18 o Iune, he elua la mamua iho o ka Iubile o ka Moiwahine Victoria.

            Oia ponoi no kana kakau olelo no na mea e pili ana i ke kulana o kona aina, olai oia e noho ana ma Enelan, he Keonimana no ke Keena Agena Nui, ka mea hoi ana i pane aku ai iuma o kona hoaloha, Sir, George Dibb. “Ua ike no oe i na me a pau ma Ladana, he makemake lakou i kanaka Ladana pono,” wahi a ke Kuhina Nui, aole nae he kupono o ka lawe pu ana i Kakauolelo me a`u, mai anei aku.

            O Mr. Reid, oia hoi ka inoa o keia Kuhina Nui la, e holo la no Enelani, oia no kekahi o na kanaka makee i ka pono o kona aina, a oia ke kumu o kona olelo ana pela, he makee oia i ka waihona heahu o ka lehulehu, a oia kona kumu o ka lawe pu ole ana ona Kakauolelo pu kekahi me ia.

            Mai Ladana aku, e holo aku ana oia no Parisa, a mailaila ae no Setokia, no ke ake e ike ia Edineboro, a malaila mai, i kona one hanau ponoi, oia hoi kekahi wahi i kokoke loa aku i Glasyow, a oia kana i puana ae ai: “Ke hoala hou ia mai nei na hoomanao ana me ka ehaeha no Setokia, luuluu wale ka ike hou ana aku, i kahi a’u i holoholo ai no ka wa kamalii o 6 makahiki wale no, a ku haalele no ka aina malihini.”

            Ma kona ala huli hoi, e kaahele oe ana oia mawaena o na mokuaina o Amerika Huipuia a hiki loa ae i Vanekoua, a e haalele ana ia laila ma ka la 8 o Augate, a malia paha o kipa mai ma Honolulu nei, a e hiki ana i Sidane i ka la 1 o Sepatemaba.

 

 

KE AWALU O PUULOA.

-

            Ma ke ku ana mai o ka mokuahi Auseteralia i ke kakahiaka Poalua nei, i loaa mai ai ia makou ka lono, e pili ana i ka noonoo ana o ka Ahaolelo Senate o Amerika Huipuia, no ka bila haawina e haawi ana no ke awa o Puuloa, i wahi hoolulu a hoahu nanahu no ko Amerika mau mokukaua ma ka Moana Pakipika nei. Ua nui ka hoopaapaa o na hoa o ke Senate no ka haawi ana i $50,000 no ke awa o Puuloa, a mahope o na kakele kamailio loihi ana, ua hoomoe loa ia aku la ma ka papa, kela haawina a ka hapanui o na hoa o ka Aha Senate i makemake ole ai. Nolaila, o na kuko a me na li`a ana o kekahi poe koonoono o Hawaii nei, i akenui e lawe ae o Amerika a hookuonoono iho ia wahi nona, i kumu e holomua ai ka waiwai o ko lakou mau aina, a me ka lakou mau hana ponoi. He hana nanamaka ke ia a Amerika ia lakou nei, mamuli o kona halele maoli ana mai ia lakou nei e pue i ke anu o ka hooilo. O ka makou ia e haupu ae nei, ke noke ia mau nei na lala a pau o ka Ninau Hoohuui Aina, a koe apahu iho kona pauku kino, a o ka wa ia a kakou e lohe hou mai ai, ua pio a nalo loa kona hanu, ka mea a kakou e ake aku nei e ikemaka.

-

KA PEPEHI KANAKA A KE DIABOLO.

-

            Ua heluhelu iho makou i ka moolelo o kekahi pepehi kanaka i hana ia mai nei ma El Dorado, (A.T.) a e hoike ana na hana oia pepehi kanaka penei:

                        Ua lauhala ae nei na lono, e hoike ana i keia ahiahi Poakahi, Mei 17, no ka make ana o Ahvote, he Ilikini, nana i pepehi he 7 mau haole ma kapa o ka muliwai Colorado.

            Ma ka hora 6 o ke ahiahi, i pepehi ia ai o George Sanford, ua ike ia aku la ka hoea ana mai o kekahi Ilikini, me kana pu raifela e hele ana no ka muliwai, kahi hoi a Sanford e holo la maluna o kona waapa ponoi a he manawa pokole wale no mahope iho oia wa, ua nalowale aku la oia mai ka ike ia ana aku, a oia no hoi ka wa i liuliu ae ai o ka limakoko no ka uhai ana aku mahope o Sanford.

            Lawe ae la o Ahvote i kona waapa, a holo aku la no kahi o Charles Monaghan, he 6 mile malalo aku o El Dorado, a kipu aku la iaia me kana pu raifela. Oiai oia e hiamoe ana, mawaena aku o ka muliwai, he 1 mile malalo aku oia wahi, pae aku la oia ma kekahi aoao o Arizona, a noho hoomakakiu iho la oia ia po a hiki i ke ao ana, ma kahi o Lunakawai Morton.

            Ua loaa ole ka manawa kupono nona e lawe ai i ke oia o keia kanaka, aka, mahope iho o ka pau ana o ka laua paina ana ia kakahiaka, ua pepehi aku la oia ia Morto a make, lawe aku la i na mea ai, mai ko Morton wahi aku, a holo aku la no luna o kahi mokupuni Kaapuni, kahi ana i noho ai malaila a po ka la.

            I kekahi la ae, ua iho aku la 6 poe Ilikini ma kapa o ka muliwai, 30 mile malalo aku, ike ia aku la o Ahvote e hele mai ana mai ka mauna mai a i kona kaalo ana ae ma ko lakou aoao, ua uhai aku la lakou mahope ona.

            I ka wa he 100 i-a ke kaawale o Ahvote mai kahi a lakou e uhai aku nei, ua kipukoke aku la he elua mau Ilikini iaia, a haule iho la ua limakoke la i ka honua, me ka loaa i na ehaeha kukonukonu ma kona kino, oiai, ua komo aku ka poka mawaena o ke kua a puka ma ka aoao. A mahope o na kamailio ana, ua ki hou ia aku la oia ma ke poo a make loa. Oia kona uku hoopai kupono.

-

HE PAINA LUAU NUI.

-

            Ma ka noho ana o na Kahu Waiwai o ka Home Hoohanau Keiki Kapiolani, ma ka Poakolu nei, ua lawe ae ka Puuku o ka Home Hoohanau Keiki, Mrs. F.W.Makapolena, i ka hapanui o na lilo hana no ka paina e haawi ia aku ana ma keia Poaono ae, Iune 5, ma kona aoao, a o kekahi mau lede iho o ka Papa Kahu Waiwai, ua lawe ae na lakou ka hoomakaukau ana i na pakaukau mea kuai o kela a me keia ano.

            O ke kahua kahi e malama ia ai ka paina luau, maloko no ia o ka pa hoohanau keiki, kahi hoi a na poe hookani mea kani i manaoia ai malaila lakou e paani ai.

            He eono pakaukau o na mea ai Hawaii, a hookahi pakaukau no na haole, elike me ke ko omoomo, aukikilima kope, wai momona, lemona a me ke pakaukau pua. E loaa no na palapala komo, ma ka lima o na Kahu Waiwai.

            Ma ka halawai ana i ka Poakolu nei, ua manaoia e hoopanee a kahi wa okoa aku, aka, mamuli o ka noonoo pono ia ana no na mea ai i hoea mai, mai na mokupuni mai, ua hiki ole ke hoopanee hou aku, nolaila, ua apono ka hapanui o na hoa, o keia Poaono aku ka wa e malama ia ai, a mahope iho hoi o ka hora 12 o ke awakea a hiki i ka napoo ana o ka la.

            Eia iho ka hoonohonoho ana o na pakaukau o na mea ai, no na pakaukau Hawaii Ka Moiwahine Kapiolani. Mrs. A Dreier, Mrs. C. A. Brown, Mrs. Noonan, Miss Lucy Peabody a me Junius Kaae.

            Mrs. S. C. Allen a me Mrs. A Jaeger no ka pakaukau mea ai haole.

            O kekahi mau pakaukau okoa aku, oia hoi no ka inu kope a me ti, Mrs. J.O. Kaaka, no ka aikakilima, Mrs.Cunhano ka lemona, Mrs. Pierre Jones, Ko-omoomo, Mrs, E.F. Bihopa, no na pua, Miss Helen Paka.

            O keia iho la ke kulana hana i liuliu e ia no ka la e hiki aku ai i ka wa e uniki aku ai, no ka pomaikai o ka Home Hoohanau Keiki, a nolaila, o ka poe i loaa na hoopomaikai ia mai laila mai, e hele nui ae, e haawi i ko oukou manao aloha no ia home hoopomaikai o ka lahui.

-

KE OLAI MA AUSETERALIA

-

Ua hoonaueue ae oia i na apana aina o Wale Hema Hou, Vitoria a me Auseterilia Hema. Ma kekahi mau apana hoi, ua lehulehu wale na mea i hoopilikia ia, a koe wale aku no ke ola o ka lehulehu, aohe i poino. Aka, o na waiwai nae, ua nui ka poino, a ua lehulehu hoi na hale hana a me na hale noho i hoonee ia aku mai ko lakou wahi i ku ai, a he wahi okoa aku.

            O na wahi oi loa aku o ka poino, oia no ke kulanakauhale ponoi maoli iho o Sidane, a me @unniag Moama, ma kapa o ka muliwai Mare, ma kela aoao mai o Echucha, kekahi o na kulanakauhale ma Vitoria, a me Wentworth, ma ka hema-hikina o ka Muliwai Darling.

            Nani ke kakou pomoikai ma ka halawai ole me ia mau ulia poino, e hoonakulu mai nei i ka honua mai o kakou aku.

-

            Ma ke Kinau kakahiaka o oe @ i hoihoi ia aku ai ke kimo wailua o Fakana (Frank Spencer), no ka Ua Kipuuupuu o Waimea, kahi hoi ana i hookaawale ai i wahi e waiho ai no ka iwi o kona ohana a @ ia pu ha no ia kamaaina.

            Eia ke hoomaamaa hou nei na keiki puhi ohe o ka lahui no ka uniki aku i kahi po kalae maikai ma ka Hotele Hawaii ma keia hope aku. E hoole@ aku ana kahi mea e @ aoa ua lakou ma keia hope aku. A ua oluolu @ kane, na wahine, mai Maunalua a hiki a Moanalua e naue mai i ka po le`a o na op@ a ka lahui, me hoolaha hou ia aku.