Ke Aloha Aina, Volume III, Number 26, 26 June 1897 — Page 3

Page PDF (842.36 KB)

This text was transcribed by:  Debbie Yoshimura
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

 

O HOOKUME KA LANI, KUMU KA HONUA.

 

O ka Aha Senate me ka Ninau o Hawaii.

 

Ma ke ku ana mai a ka mokuahi Auseteralia i keia kakahiaka i loaa mai ai ia makou ka lohe oiaio, mai ko makou mau hoaloha mai ma na aekai o ka 1 puka Gula o Kapalakiko, a oia ka makou e hoike aku nei imua o ka lahui penei iho.

 

Mamua o ka haalele ana aku o ka mokuahi Auseteralia i ke awa o Kapalakiko, wa hoea ae la ka lohe e pahloa hele ana i o a i anei o ke kula @akauhale, ua waihoia aku Ia ka ninau o Hawaii e noonooia iloko o ka Aha Senate, aka, ua kaliia nae ka noonoo koke la ana a hiki i ka wa e hoea aku ai o Peresidena Makinile ma kekahi la ae.

 

KO MAKOU MANAO IHO.

 

Ua hoike aku imua o ka lahui i ka makou papa konane, no ke ano o ka hooneeia ana o ka ninau o Hawaii, i kona wahi e hiki ai ke lawelaweia e ka Aha Senate, oia no ka waihoia ana imua o ua Aha la no ka olelo hooholo e pili ana i ka kinau, nolaila, ua hoea mai kakou iluna o ke kiekiena e ikea aku ai kela aoao o ka moana, a ke au hoi e ko nei iloko o na makahiki eha i hala ae nei, a o keia auanei ke keehina e hoea mai ai ka hopena loa o keia ninau, a makou no i kahoahoa e aku ai imua o ka lahui i e la honua.  Nolaila, aoleno e liuliu na la i koe a halawai kakou me na hopena pomaikai e huli ai ke au o ka a na mahope o ka poe Aloha Aina, a kupaa pu me ke Alii ka Moiwahine, nolaila, e koolana ka manao, na Iehova e hooponopono a kaua no kakou.

 

UA HOEA MAI NEI KE KANIKELA AMERIKA HOU.

 

Ma ke ku ana mai o ka mokuahi Auseteralia i ka Poalua nei, i hoea mai ai o Hon. Wm. Haywood, ka wahine a me elua mau keiki, a me ko lakou kanaka lawelawe pu, ke pani hoi o Kanikela-Kenerala Mills, ma ma Hawaii nei.  Ma kona kona hoea koke ana mai la, e pani i ka makalua ma ka oihana, e huli hoi aku ai o Mills no ka aina hanau.

 

Ke hoike ia aku nei ka lohe i na poe heluhelu a pau o ka nupepa KE ALOHA AINA ua makaukau ke KU MAKANA o ka Moiwahine Liliuokalani, a me Kona mau Ukali pu, a e makana la aku ana ia na ka poe i uku mua mai i ke ala o ka pepa no ka makahiki okoa a hapa makahiki paha, a e hoopuka ia aku ana ma ka pule mua o lulai, e awiwi koke mai o hala ka wa kupono.  Na ka oioi mua no ka loaa.

 

KA MOIWAHINE VICTORIA

He 60 Makahiki o Kona Rula Ana Maluna o Enelani.

Piha kona Au i ka Mana a me ka Ikaika.

 

No ka pono a me ka pomaikai o ko makou mau makamaka heluhelu, ke lawe mai nei makou a pahola aku i ke akea, i ke kulana a me ke ano o ka hoomanao ia ana o ka la 23 o Iune, i la Iubile no na lahui kanaka a pau i hoomalamalama ia e ka mana o ka naauao, no ka Moiwahine Victoria o Enelani, a Emepera hoi no na Panalaau lehulehu e noho mana ia nei e keia wahine, i lilo kona inoa i hoku hele no na lahui kanaka a pau o ka honua nei, i lohe a i ikemaka hoi i kona mau helehelena, a oia ka makou e lawe mai nei ka makou e lawe mai nei mailoko mai o na nupepa like ole o ke ao nei, a oia iho keia malolo nei:

 

He 60 makahiki i hala ae nei, o ko ka Moiwahine Victoria noho ana maluna o ka noho alii no na Aupuni Huiia o Beritania Nui.  He 20 minute mahope iho o ka hora 2 o ke kakahiaki o ka la 20 o Iune, 1837, oia hoi ka wa i pauaho mai ai o ka Moi Uilama IV., maloko o ka halealii Windsor Castle.

 

Ma ka hora 11 oia kakahiaka, oia ka wa i hui aku ai o ka Moiwahine opio, me na hoa o ka Ahakukamalu, ma ka halealii Kensington, a mahope iho o na ae ana no ka lawe ana ae i ke kulana hoomalu, ua loaa mai la mai la lakou mai na apono ana, no kona lawe ana ae i ke kulana poo maluna o kona lahui, a pela iho la i pii ae ai @ maluna o ka nohoalii, ma ka manao lokahi o ka lahuikanaka, ma @ na h@a la o ka Ahakukamalu.

 

O ka make ana o ka Moi Uilama IV., aole i pau holookoa ka lahui no ka hoomaopopo ana i kona make ana.  O kona loaa ana i ka nawaliwali a ka ma’i iloko o ka wa pokole, aole i hoopuka ia ae ke ano ma ka helehelena, i ole ai hoi ia e lilo i mea e weliweli ia ai, oiai hoi na kamailio ana e pili ana nona, aole oia e ola ana, oiai hoi na mea a pau e kau aku ana na maka maluna o ke Kamaaliiwahine Alexandrina Victotia, oiai hoi oia he kaikamahine wale no o 18 makahiki ka nui, a he mea pohihihi ole hoi, kona lawe liio maoli ana ae i ka nohoalii o Enelani me ka @ o ka lahui mahope ona ma o kona hookiekie la ana ae ma ke ano hookahi wale no, i kahu aupuni e paa ana ma ke poo o ka lahui kanaka ma o ka manao hookahi la, me ke kuoo pu.

 

I ka wa i loaa mai ai o ka lono no ka make ana o kona makuakane hanauna, Uilama IV., a oiai hoi, he mau hora helu wale no mahope iho oia wa, ua halawai ae la oia no ka wa mua loa, me na hoa o ka Ahakukamalu, a kaa aku la laia ke eo iloko o ka wa pokole loa, me ka mahalo a me ka hoopono ia o kona inoa.

 

O na mea a pau, aole i ike iaia, pela hoi na hoa o ka Aha Kuhina a me ka Ahakukamalu He kaikamahine loa kona manawa i ike ia ai e ka lahuikanaka.  O kona hemo ana mai ka noho paa ana, a komo aku iloko o ke kulana o na Aha ike akea, he mea maopopo ole ka hoapono ia ana, ma o kona makuahine la, ke Duchess o Kent.

 

O ka poni la ana o ka Moiwahine, ua lawe ia ae ia ma kahi ana i law@ ai i ka hoohiki oihana, he hookahi makahiki mahope iho, o kona kau ana ae i ka nohoalii, a ma ka hoomanao ana hoi a kekahi kanaka kaulana, oia hoi o Dean Stanley, ua olelo ae oia penei:

 

Ma ka hora 10:30 a.m., ua kani kupinai mai la na pukuniahi, i kona wa i maa@ ae ai ma ka puka o ka halealii, a oiai hoi, he hapaha hora wale no ka manawa o ka hoonohonoho ia ana, oia hoi ka wa i poha mai ai kea leo o ka ogana, o hoike mai ana no ka nee ana o ka huakai a ka moiwahine no kona wahi e poni ia ai, iloko o na leo hooho o kona lahui, a pela aku.

 

I ma la mua e ka moiwahine kau ana ae i ka nohealii, a i ka makahiki 1842, ua hoomaka oia e lawelawe i ke kulana hana ma ka hoomana ana i na kaumaha o kona lahui ponoi, Mam@ ae o kela manawa, aia he kokoke loa he 1,000,000 poe ilihuae e noho ana maloko o na Aupuni H@iia, a ua piha hoi he 60,000 he poe i hoopaahao ia maloko o na halepaahao.

 

Ua hoomaka liilii mai oia i na hana e hoomama ai i kona lahui, ma o ka hoololioli ana i na Ahaolelo Kau Kanawai, a me ka apono pu ana hoi o Kona Aha Kuhina i na mea a pau ana i hana ai.

 

I ka wa i make ai ka Moi Uilama IV, aia he elua aoao e aumeume ana, me ke kue pu hoi i ko ke alii mana hoomalu iloko o ke Panalaau o Canada, me ka hooweliweli pu hoi ia 1,000,000 kamaaina e noho ana malalo o ka malu o ke aupuni kahiko.

 

O Canada lalo, ua pau loa lako i ka hulimaki e hoohui ia lakou me ka aupuni Emapaea o @, a ua wehe ia hoi he Ahaolelo na @ aoao e ku ana I kekahi mahele Hookahi mahope o kekahi, i hoao e hookahuli i ka mana hoomalu o Canada, aka ua haule pu nae.

 

O ke Poo o ka Oihana Hoomalu Aupunie ma Canada, oia no o Haku Durham, a ua mau no hoi ke kupikipikio o ka noho ana anoninoni oia mau mahele iloko o ke Panalaau o Canada, a hiki i ka wa i kahea ia mai ai o Haku Durham, i ka aina makua, no ka nina@inau ia e kona aina makuahine.

 

Ua hoike aku oia i mua o na Poo Aupuni, oia hoi ka hana ana i kanawai no ka haawi ana i mau home hookuonoono no kona mau Panalaau, a e lilo auanei na ooloku mokuahana iloko o ka aina, i mea e hookui kahi ia ai, a ua hooko koke ia kela hana, a i keia la, eia ke aupuni o Canada malalo o kela inoa kamahao loa iwaena o na Panalaau a pau o Beritania, o Canada hookahi ka mea i loaa ka inoa hanohano loa, “Ke Aupuni Alii o Canada,” malalo o na hooponopono ana a Enelani, a nona hoi ka huina nui o kona lahui i ka 6,000,000.

 

O ka lahui o Canada a me Austeralia i huipu ia he 1,250,000 wale no ia, ke kakaikahi hoi na kane la wa, aka, i keia la, aia ko laua hu@na lahui ma kahi o ka 11,000,000 a oi.  Mahope mai o ko ka Moiwahine Victoria pii ana ae i ka no hoalii, aia he 80,000 mile kuea o kona mau aina Panalaau, a i hoohui pu ia mai hoi na aupuni Panalaau o Beritania ma Inia a me Aferika, no laua na mile kuea o 1,000,000 ili aina, e noho hoomalu ia nei malalo o kona mana.

 

Ua mare ia ka Moiwahine Victoria me ke Kama’lii Alabati, a na laua i hanau mai ke Kama’lii wahine Victoria, a o ka laua keiki hiapo hoi mai ko laua puhaka mai, a wahine kanemake hoi a ka Emepera Uilama o Geremania, i ka la 21 o Novemaba, 1840, mahope mai ona, ke Kama’lii o Wale, Alabati Edewada, i ka la 9 o Novemaba, 1841; a @ ke kolu mai hoi, ke Kamaliiwahine Alice o Hesse, hanau i Aperila 25, 1843; o ka na, oia ke Kama’lii Alaferede a Duke hoi o Edineboro (oia nei ke Keiki alii i hoea mai i Hawaii nei i ka wa e nohoalii ana o Kamemehameha V.), hanau ia i Au gate 6, 1844, o ka lima oia ke Kama’liiwahine Helene @ Schleswig – Holstein, hanau ia i Mei 25, 1846, o ke eono, oia ke Kama’lii wahine Luise o L@, hanau ia i Maraki 18, 1848, o ka ehiku oia ke Kama’lii A@ a Duke hoi o Connaugh@ hanau ia i Mei 1, 1850, o ka ewalu, oia hoi ke Kama’lii Leopolo, hanau ia 1 Aperila 7, 1858, a o ka hope i@ oia hoi ke Kama’liiwahine Be@ o Batenebuga, hanau ia i Aperila 14, 1857, a mailoko mai o keia mau keiki eiwa,  i @ la ai na aupuni mana nui o ka honua nei malalo o ka ohana Victoria o Pelekane a hiki @ keia la.

 

Nolaila, o ka la apopo he la nui ia no ka lahui Pelekane, a e hauoli ana lakou ia la no ka pono o ko lakou Moiwahine @ aloha nui la.

 

KUU LEI ALOHH HE KANE, UA HAALELE MAI IA’U I KA HOAPILI HE

 

MR. LUNAHOOPONOPONO,

Aloha oe:

E ahonui mai oe a me kou mau paahana, no ka’u wahi puole lau oliva e hooaiai aku nei imua ou, a nau ia e uwila ae imea o na hoa puni mea hou o kaua, nona kela poo manao e kau ae la maluna.

 

O kuu mea aloha he kane, kuu hoa haibai olelo o na po loloa o ka hooilo a me ka la wela o ka makalii.  Ua hala ua nalo iho nei k@ lei gula, a ke hopu hewa nei au i ke kino wailua.  Aloha ino kuu hoapili he kane.

 

Ua hanau ia o Paulo Keliiluahine ma Palolo, Oahu, @ ka makahiki 1877 ua piha na makahiki he 20 o kona ola ana a hala wale aku la.

 

Ua make oia ma ka la 26 o May, 1897, ma Kalawao, Molokai.  Ua loihi no na la o kona kaa ma’i ana, ua nui na imi ana i ke ola aole nae he loaa mai o ka maha, a no ka nui o kuu aloha i kuu kane, nolaila, ua haku iho au i wahi kanaenae pokele nona malalo iho nei.

Kanikau he aloha keia nou e Paulo Keliiluahine,

Kuu kane i ka huikau loa o Kalawae,

Ma ka makani kula@ hale o ua aina nei,

Kuu kane i ka ai hookamalii o ka aina Hoolaukanaka i na hoa o ka ehaeha,

Auwe kuu kane e,

Kuu aloha pau ole ia oe a,

Kuu kane i ke kula wela la o Koloa,

Mai ke alo nu@ la i W@ihanau,

Ke @u ne nei au ia oe e kuu hoa pili he kane,

Pehea la oe e loaa ai ia’u,

Auwe kuu kane e,

Kuu hoa haihai olelo o ka po ke mae ia

Hoa pupuu hoi o ke a@ me ke koekoe

Koekoe kuu po ua hele oe ke kane

Ka hoa hoolaukanaka o kahi mehameha

Kuu kane hoomanawanui i kahi mea @ e loaa ae ana ia kaua,

I @ like @ hoi e kaua i ka @ a me ka ia,

Auwe kuu aloha pau ole @ oe e

Kuu kane i ka @ o Kalaupapa,

Aloha @ wahi a kaua e hele ai

H@ o ke kula o Papaloa

@

Auwe @

Kuu @ pau @ ia oe a,

Ke @ nei au manai, Me na @

@

Ma ka @ i hoike @ ai ke @

Maluna mai o ka @ loaa mai ai na @ hope @ ke kulana o Hawaii nei