Ke Aloha Aina, Volume III, Number 29, 17 July 1897 — Page 6

Page PDF (766.87 KB)

This text was transcribed by:  Kaanana Akima
This work is dedicated to:  Chris Helenihi

KE ALOHA AINA

POAONO, IULAI 17, 1897

 

HE HAWAII ALOHA AINA.

-------

Ke liʻa ala e hui me Liliulani.

-------

He 33 makahiki i Keomolewa.

-------

            Ma ka lokomaikai o ko ma kou mea kakau e noho mai la ma ka aina kamano io ula o Keamolewa, oia hoi o Victoria, ua hoouna mai la oia i na mea hou maemae oia aina a ka Pelekane i noho ai alii ai, no na koiamu hiwahiwa o ka kakou milimili KE ALOHA AINA,  a pela hoi makou e hoopuka aku nei i kana leta, me ka piha i ke ohohia, no kela koi kahiko a ke aupuni Panalaau o Canada i noho ona ia e Enelani, i ke aupuni o Rusia, ma o kona hao wale ana i na waiwai o na moku Pelekane, e holo laula ana ma ka moana akea, i kokoke ole aku i na palena o ko Rusia mau kai kapu, a oia iho keia malalo:

            Keomolewa, Iulai 3, 1897.

            I ka Lunahooponopono opio o KE ALOHA AINA a me kou hope, a me ka makuahine Puuku hoi o KE ALOHA AINA:

            Aloha oukou:

            E hoopahaohao ia ana paha ko oukou manao, ke loaa aku keia leta ia oukou ka makamua loa paha hoi o na kanaka Hawaii, e noho ma keia aina, i hoomanao ae no ka aina hanau, aʻu hoi i manao ai, o ka oukou nupepa waiwai nui wale no, kahi e hoike aku ai au i koʻu manao me ka pau pono, no ke ano o ka noho ana o keia aina aʻu hoi i lawe ae ai a hookupa iho la malalo o ka hae liena o Pelekane, no 25 makahiki, a ke huipau ia koʻu mau makahiki o ka noho ana ma keia wahi, ua hiki aku no ia i ke 33, me 4 malama.

            Ua haalele aku au i na kapakai aloha o Kuloloia, i ka la 2 o Maraki, 1864, maluna o ka moku okohela ka Reinada, a kamoe mai la kakou huakai no na kai anu o Alika a me Aukaki kahi hoi a @@ Hol@kahiki a pau i paulehia ai ia mau la, no ka nui o ka loaa, ke ku iho ke kulana laki i ka moku ae i kepa ai.

            He 18 ka nui o koʻu mau makahiki, i ka wa i haalele aku ai i ka aina, a he kulana Kapena hee hoi koʻu ma ia hole ana, a ke hoomaopopo nei au i koʻu aie i ka lokomaikai nui o ke Kapena o ka moku iaʻu a pela hoi au i lilo ai i kanaka Pelekane malolo kana malama maikai i na iaʻu.

            Ma keia hele ana, na kipa ae la makou m@ na kapakai e Iapana, e ka @@@ ana @@ hoi n@ ke k@@ ana e A@@@ a me Aukaki, a @@ k@ @w@ waʻe no ka moku @w h@@ e ke @w@ e Tokio no ka ho@p @@ ana i ka ai a me ka w@@ a no e@el@ la wale no ka manawa, a holo loa aku la no ke alualu kohola, ke kumu hoi o ka hoea ana aku ia aina malihini.

            Ua halawai koke iho la makou me ka ulia laki, ma ka make ana he ekolu mau kohola nui, me he puu pohaku la ke ku o ke ahu iluna o ka ilikai a aia hoi na poe okioki me ka lakou oo-pe, e noke mao ole ana i ke kulapa i ke kino make o ke kohola, a ua hiki aku hoi ka huina a pau o ka makou mau kohola i loaa ai ma keia huakai hele, i ke 58, he huina nui hoi i loaa ole i ka hap nui o na moku okohola.

            O keia wa hoi, he wa ia e aaki paa ana o na pauku hau ua like me na pohaku ala paakiki ke oolea, a ke pa pono mai ke kino o ka moku, ua hiki ke mahele pu ia mawaena o ko makou laki wale no, oia ko makou puka maalahi ana mai, me ka loaa ole hookahi ulia poino a hiki i ko makou komo ana i ke awa o Kapalakiko, no ka ohi ana i ko makou le, oia hoi ka uku o ka hele ana i ke anu.

            Ua hauoli ka manao, i ka ike aua iho, ua piha pono na manamanalima o na mea a pau i ke dala, a mamuli oka oluolu o ke Kapena, ua holo pu maua maluna o ke kaaahi no Vanekoua, kahi ana i hoonoho mai ai iaʻu me kona mau makamaka, a ua hooko io au e hana pela, a ua loaa iaʻu ka pomaikai o keia noho ana, mamuli oka hookamaaina ana iho malaila no ke komo ana iloko o ka hana olopapa, ma ka $2 o ka la, a he $4.50 a $5.00 o ka po.

            Na keia a hana i hoopii ae i koʻu kulana paahana, a i ke kulana Wiliki helu elua, noloko o ka hale olopapa, ma ka uku kiekie o $8.00 o ka la.

            Ua lilo keia hana i mea e paulele ai koʻu mau haku hou, a ua kokua mai hoi lakou i hale hoʻu me ka hoomare pu ana iaʻu me ke kaikamahine a ka Wiliki nui o ka hale olopapa, he haole Pelekane maoli, no ke kulanakauhale ponoi o Ledena.

            He ehiku a maua mau keiki he eha kaikamahine, ua9pao wale no i ka mare i kane, a pela hoi na keki kane, a koe hookahi aole i mare, a eia no malalo o ko maua malama ana.  O keia iho la ke kumu nui o koʻu hookupa ana i kanaka hapa Pelekane, a i Hawaii piha.

            ke akenui nei au, a me kaʻu wahine a me ka maua keiki opio, ehele i Kapalakiki, i ke @a Moiwahine wa e hoi mai @ mai Wasinetona mai, no ka ake ana aku iaia, ma ke ano he Moiwahine oiaio no ka Lahui Hawaii, a ma koʻu ano he ma kaa@@@@ oiaio nona, ma ka l@po kahi a kakou i puka mai ai i keia ao.

            He hoopailua koʻu naau i ka hoohui ia mai o ko kakou mau Paemoku aloha me Amerika, he aina i piha i na hana alunu, pakaha, i ka haaheo a me ka pepehi kanaka, a ina paha e hiki ana ke hoohui me Beritania, ua oi loa aku ia mamua o na mea e ae.

            Eia no koʻu noho ana i Amerika nei, aka, o ka manao nae i ka aina, aole ia e poina, a hiki i ka iho ana aku o keia kino lepo i ka honua.

            O Kapaeloa, i Waialua, Oahu koʻu home kulaiwi, a me he mea la, ua pau loa paha koʻu mau ohana i ka make, oiai, ua lehulehu koʻu hoouna mau ana aku i ka leta malaila, aole nae hookahi pane i loaa mai.

            E aloha i na makamaka a pau oka aina hanau.

            KEALOHAPAUOLE.

-------

LOHEA KA LEO O KE KUHUKUKU MA KO KAKOU AINA A UA LOHEA HOI KA LEO O KO KAKOU MOIWAHINE MA NA WELELAU O KA HONUA.

-------

(Hoomauia.)

            A ia hoi e ke one wali o Ohele, i ke kai hone o Paikaka, nou keia leo walohia a Kalani e hea mai nei.  E i mai ana ia o e Kauakanilehua e hookipa aku i Kona leo Alii ma ka papa hoomanao o kou puuwai, aole ia he leo, he ola.

            O ahaina hoi kaua ke hopu aku ia leo Alii ahaku pu iho me ka lei lehua o ko kakon aina, a papahi ae ae ia wehi nani ma ko kaua mau a-i he hewa hoi kahi o ka mea maikai.

            Ke kaahele nei ke kani oeoe o kela leo Alii, a aia aku la ke milikaa ia mai la e ke kai maokioki o Kona kai opua i ka la.  Pua Hinalo, na malie.  No Kona ke kama, aia i ka opua ke ola.  Pehea ana lo ko Kalani leo e kikeke la i kou puuwai.  Ea, e ka makani kau lana o ka aina he Eka, e oluolu hoi oe e hoano hou ae i na kanaka koikoi o kou one oiwi, oka leo o Kalani e kike ko ase la malalo o ko lakou mau kapuai aloha me nei @iau huaolelo oluolu.

            E huli e ke kanaka auwana nei, no hea kela ikaka e hele i ka po?  Haalele oukou i na aoao kekee, e huli, e @ihi, e hoopalolei.  Ua lawa ke ola no oukou a pau, e ka poe e pane ana apopo e huli ne.

            E mihi, wahi a Iesu mai kanalua hou, oiai, ke ola nui a hoea iho.  He aloha a ka makua i ke keiki, aka, ua kanaka makua no oe, a ua loaa no hoi ia oe ka hoonaauao maikai ia ana, a he mau oiwi naauao wale ae hoi ko Kona imua keiki no ka papa helu ekahi.

            Nou hoi ka makani Apaapaa, o oe ka ia e pili o Kalahikiola, e na puu o Haelehia, e Kohala nui, e Kohala iki, e na keiki kupa a kamaaina oia mau kaiaulu, ou keia @@hia a Kalani e peapeahi mai nei, e @@ mai ana ia oe e ka oiwi haaheo o ua aina kaulana ala, i nui ke al@@, e paa iho i keia haawina @@@@ o ke aloha aina oiaio iloko @@, a hiki wale aku au, naʻu e hooponopo aku ana hoopomaikai ana iloko @@, a me kou @@@@@@@ no ka hopena o k@ @@.

            He oiaio, ua lohea ka leo o kau u ana imua o ka nohoalii o ka mea Manaloa, a ke hoea mai nei hoi ka omakawai mua loa o ke ola imua ou mai ka leo alii mai o ka mohailani a ka lahui, e hai maiu ana ia oe, ua lohea ka leo o ke Kuhukuku ma kou aina, a pomaikai hoi ka poe e u ana, no ka mea e hooluolu ia lakou.

            A pomaikai wale hoi oe e Kohala nui a me Kohala iki, no ka mea, ua loaa ia oukou ke ala mua ana, aole hoi e lanakila mai ka make alua maluna o oukou, a e lilo auanei oukou i poe kahuna no ke Akua a no Karisto, e hoomalu pu ana me ia i na makahi hookahi tausani, nana ia aku paha la.

            A ia oe hoi e na Honoapiilani i ka malie, e lahui aku ana no au ia oe mai ka uka a ke kai, mai ka paa iluna a ka paa ilalo, mai ka hookui a ka halawai, he oiaio, i keia la, ua hoohalawai ia mai kakou a pau me ka leo alii, a ke hii hele ia aku la e na aheahe laumakani like ole o kela me keia palena aina o na Honoapiilani.

            E hoolana aku ana ia leo alii i ka poe i aloha io i ko lakou aina, a e uwalo aku ana ao hoi i ka poe i hoopaakiki kuhihewa ia, e na alakai akamai ana a kanaka, e peahi aloha aku ana ia lakou me nei mau kanaenae aloha ana:

            "E ala e na hoahanau o kai lilo e, Mai moe mau ma ke ae o ke kuhihewa nui.

            Nana oukou la, eia aku ke kia ao i ke ao, a me ke kia ahi i ka po, nou e na Honoapiilani, ke lawe ia mai la e na ale kualoloa o ka moana, a na makani hoi e hoonee awiwi mai la, i ke ola nui o kau poe keiki ma keia hope aku.

            Nau e hoowali poi uouo iho e ka Malu Hekuawa o Wailuku, a ina keiki puukani hoi o ka ua lani haahaa ka miki ko-kohi i ka puu ke moni, o ka lawaluia hoi ka ina oiwi aloha o ka Malu Ulu o Lele, e haalele ai ke kai o ke alalaua, a ina oiwi lahilahi hoi o ka mokupuni o Hina ka inamona komikomi i ka wele@ ulima o Lan@k ula.

            O keia mai hoopomaikai like ole a pau, e hoea mai ana ia maluna o kela me keia mea i aloha io i ko lakou aina hanau e noho ana me ka hoomanawanui pauaho ole ma kela a me keia wahi like ole o na Honoapiilani, nana aku i ke ko ana a ke ao o ka manawa imua.

            Aia la o maikai Kauai Hemolele i ka malie, Kupu kelakela ke poo Waialeale.  Kela i ka Lani ke ola o Hawaii nui o Keawe.  Ea, E ka ua loko o Hanalei, e aie, e ku iluna, e home @ paa i ka maio, e kaikai i ka papa hee nalu, a e pae i ka nalu haki opuu o ke aloha aina oiaio iloko e kou puuwai, a e amo iho i ka leo alii maluna iho o kou hokua, a no ka mea, he oluolu kana auamo, a he mama hoi kana ukana.

            He leo hoolana, a he hoola hoi no na oiwi ponoi o ke one o Mahamoku, i  na Ohia o Kupakoili, a e ka wai ula iliahi o Waimea, oia kaha a Kalani e walea ai, ina aku ua ola nui ou a hoe@ iho, aohe no he hewa o ka liuliu o ia oe iho, e hooko aku oe i ka leo alii e pa e iho ia maluna ou, "e pele hooki oʻe," a na ka wai ula me ka wai k@@ e hai mai ia oe i ka la nui hanohano e hiki mai ana maluna oe.

            Pela hoi oe e ka hakalewa o N@@l@l@ i ka pali e ahi Makana.  He makana nui nae ka Kalani i pahela mai nei maluna ou, a nau ia e nu a na wale iho no, ina iho ke aloha o Kalani la, he kuhikuhinia, onoono maikai i ka puu ke moni.

            A ia oe hoi e Haupu Mauna Kilohana i ka lai, kuia ke aolewa o ka lani puu e au nei i ke kai.  Nou nei leo aloha a Kalani e hoolana mai nei, e i mai ana ia oe, ua hala ka ua ka mea makaʻu a ke kali nei ka mahiai hoomanawanui i na hua ohaha o ka honua, a e loaa no i kela a me keia kanaka ka uku e like no me kana hana ana.

            A nou hoi e ke kikowaena o ka aina i ka ua Kukalahale o Honolulu, ka hoopau ana o kaʻu episetole, a oiai hoi, o oe ke Kulanakauhale alii o ko Hawaii Pae Aina, a o ke Ki-Komohana hoi o ka Paredaiso o na kaei oluolu hema o ka Moana Pakipika.

            He oiaio, aia iloko ou na Nohoalii o na Poo Kalai na o ko Europa a puni, na Kanikela o na sRepubalika like oʻe o kela a me keia aupuni pakahi, ua unua mai a pau pono na Haiku imua o kou alo, he mau maka Lehulehu ko lakou e haka pono nei maluna o nei, Ninau o Hawaii nei, a he mau manao lehulehu pu no hoi ma na alahele like ole o ko lakou mau lunaikehala pakahi iho, aka, e like me na aui ale a me na kokoia ana a ke au o ka moana.

            Pela iho la kela a me keia e hoopunana nei i ko lakou mau manao like ole maluna o ko lakou mau noonoo pakahi iho, e kue ana kekahi i kekahi, a e like no hoi me ke kue maopopo ana o ke kuko o ke kino i ko ka uhane, pela iho la no i loaa ai na haawina hoopahulu i ka poe e kuko wale nei no i ka waiwai o ka lahui Hawaii no lakou.

            A oiai hoi ka maka o kaʻu peni ua hiki mai la imua ou e na kamaaina maikai o Honolulu, he oiaio, ua hoea pu mai la no kakou i ka pahu hopu o ko kakou manaolana, aʻu no e hoomanao aku nei ia kakou, "e malama i ka maluhia."  Umi@ ka hanu ua lohea ka leo o ka oukou pule, a ke hookokoke mai nei ka la iubile hauoli ma na @ooka hale ou e kuu lahui aloha.

            Nolaila, me ka manaolana ulumahiehie o ke aloha oiaio iloko o koʻu puuwai, pela ka maka o kaʻu peni e pahoha aku nei i kaʻu episetole hoolana manao imua ou e kuu lahui oiwi aloha, a ina ua oi loa aku kaʻu kakele ana i ka maka o kaʻu peni mamua o ka mea kupono i kou lunaikehala e kuu io a me kuu iwi, e oluolu no e kala mai iaʻu, a na ka Haku no e awaiaulu mai ia kaua iloko o kona aloha pumehana, no ka p@no o ko kaua aina, ka lahui u wa a me ke Nohoalii o Liliuokalani, mai ke ao k@niu ole, a @ ke ao pau ole.  Amene.

            SAM L. K. KAMAKAIA.

-------

            Ma ka la e o Iulai nei, i haalele aku ai ka Hoku Ao ia Kapalakiko ou Honolulu nei.

            Ua hoohiwahiwa ia na kia o na aumakukaua Amerika ma @@ Hie like ole no ka hoomanao ana i ka la hanau o ka Republika o Farani.

            Me ke kakahiaka o ka Poakolu nei ua ho@@@ @@ @@ @@@@@ ana ole o ke ihi maloko o ka hale@@@ @ o Y@@ W@, @ ku nei me ke alanui @@. @ @@ @@ e @@ mamua o ka @@@ @ @@@.