Ke Aloha Aina, Volume III, Number 34, 21 August 1897 — Page 3

Page PDF (851.16 KB)

This text was transcribed by:  Dawn Oshima
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

POAONO, AUGATE 21 1897

 

LUULUU HANAKAHI I KA UA NUI.

I ka Loku a ka Ua Kanilehua.

 

            Me ka luuluu, ke kaumaha a me ka walania o ka naau, i kikeke ia mai ai ko makou mau umauma, i piha i na manao makee oiaio, no ko makou makamaka oluolu a piha i ka waipahe ma na kukai olelo ana, na luana anaina ana, a pela aku, ma ke kakahiaka Poalima aku nei, e hoike mai ana, ua moe, ua nalo, a ua hala loa aku la ka hanu ola, mai ke kino aku o George Nakapuahi o Kauakanilehua o Hilo, e hoopale mai ana hoi i ka maka o kana Makaleka hookahi ma keia ao, kona hoa pupuu o ke anu o ua aina ua Lapipili la o Hilo, kona hoa uhalaholo o na hala lei kupaoa o Upeloa.

            Aole hoi ilaila wale aku la no pau kona laulima pu ana me kana aloha, aka, ua a-e ia e laua na ale kai ehuehu o ka mo ana o Alenuihaha a me Pailolo, ua ike lihi wale aku no i ka Malu Ulu o Lele, a me ka nalu kaulana o Uo, ka Malu Hekuawa o Wailuku, ka Ua Ukiukiu o Makawao, a me Hana i ka Ua Lani Haahaa.

            Ua hehi i ke one o Kakuihewa, ua ike i ka uluwehi o ke Kaona, a ma ia wahi i hoopale loa mai ai oia i kana wahine a me na lei mai ko laua puhaka mai, e noho u aku me ka lihaliha a me ka manao pu.

            Ua hanau ia o George Nakapuahi, ma Puueo, Hilo, i ka la 5 o Mei, mawaena paha o ka makahiki 1854, a i ole 1855 paha, a ua piha hoi iaia na maka hiki he 42 a oi, a hookuu aku la i ka a ana o ke kukui o kona hale kino, e pio no ka wa hope loa, a hoi aku la ka uhane me ka mea nana oia i hana, a o keia kino hoi i ka lepo, elike me Kana i olelo ai, “he lepo no oe i lawe ia mai ai, a e hoi hou aku no oe i ka lepo.” Ua ko kela olelo maluna o na mea a pau a hiki i keia la, aole loa hookahi mea i pakele.

            Ua hoonaauaoia oia ma ke Kula Hui o Hilo, malalo o ke ao ana a H. R. Hikikoki, a oia no hoi kekahi o na haumana holomua loa malalo o kana ao ana, a i kona hemo ana mai ia kula mai, ua lilo koke oia i Kumukula no Pahoehoe, Hilo Paliku, a ua noho oia e ao, me ka hooikaika ana, e loaa ka ike i kona mau hoa opio o ka pupuu hookahi, a ua nui no hoi ka mahalo o kekahi poe nona, mamuli o ka ao ana, ua loaa no he poe haumana i hiki ke ike ia aku, ua komo kana ao ana iloko o lakou a pau.

            Mahope mai, ua waiho aku la oia i ka hana Kumu@ la, a huli hoi aku la no Hilo Taona, a noho Kupakako no ka Halekuai o O. T. Shipman, a ua lilo kona noho hana ana ma ia wahi, i mea hilinai nui ia e kona haku, ma o ka nui o na pomaikai i loaa i kona haku hana. Mahope mai, ua noho wale oia no kekahi manawa, a hiki i kona wa i lilo ai i mea Malama Buke no ke Alanui o Kaluaopele, a o kana hoike i waiho ia mai ai iloko o ka Hale Ahaolelo o 1892, oia kekahi o na hoike pololei loa, i kulike me ka ke aupuni i makemake ai, a ua nui kona mahalo ia, mamuli o kona hoopono a hoopololei i kana hana.

            Mahope iho o ka pau ana o kona lawelawe ana ia hana, ua hookohu ia oia i Luna Dute Awa no Hilo, a ua noho oia ma ia hana, me ka hilinai nui ia e na mea a pau, a hiki i kona wa i koi ia aku ai e hoohiki kakoo malalo o ke aupuni Pi-Gi, oia hoi ka Repubalika e ku nei i keia la. A oia ka wa o keia kanaka opio puuwai aloha aina oiaio, i ku ae ai a maloeloe, a a me ka leo kuoo, pane mai la oia:

            Aole o’u makemake e kue i ko’u aina a me ko’u Moiwahine, ua makaukau au e waiho aku i ka hana i na wa a pau.

            Ua hele oia e oki ia Kauka Wiliama o Hilo, aka, aole nae i pau mai ka pii ana o ka pehu, ua mahuahua mau, a hiki i kona holo ana mai no Honolulu nei, no ka Halemai o Kauka Kobaiasi, ma Kaumakapili.

            I ka hoao ia ana e oki, ua ikeia ua popopo na waki a pau e oki ia ai, ua hoike mua ae ke Kauka he kanaka make oia ma na ano a pau.

            A pela io no i hoea mai ai ka hopena maluna ona, no ka wa hope loa.

            He pokii oia no ko makou hoaloha Henry West, a o laua wale no hoi na mea e ola nei, oiai, ua hala mua ko laua mau kaikuahine a me ko lakou mua loa.

            E hoihoi ia aku ana kona kino wailua ma ke kakahiaka Poalima, mai ka hale hana pahu aku o Ed. A. Uilama, ma Alanui Papu a hiki i ka moku ahi Kinau.

            Ke komo pu aku nei KE ALOHA AINA a me kona mau limahana a pau iloko o na u pu ana o ka luuluu, me kona kaikuaana, ka wahine, na keiki, na pilikana a me na hoaloha he lehulehu wale. Walohia wale!

            O ka makuakane o ka oihana kaua moao o Enelani, ka Adimarala Nui o ua aumokukaua, Hon. S@ Henry Keppei, ua paha mai iaia na makahiki he SS, aole nae ilo o ka palupalu mai o kona kino a waiho aku oia i ka hana i haawi ia mai iaia.

           

NUHOU HOPE LOA.

 

            Ma ke ku ana mai o ka Mariposa ma ka po o ka Poakolu nei, i loaa mai ai kekahi mau mea hou a makou e hoopuka awiwi aku nei.

 

AIA KE HAKAKA HOU LA NO.

 

            Ladana, Augate 6. Ua ulu hou ae ka hakaka mawaena o na Tureke a me na kanaka e noho ana ma ia mau apana aina mauna o Kalarryhs ma ke komohana akau o Thessaly, e kokoke ana i na palena o Epirus. Ua hoike ia mai ua nui ka make ma ka aoao o na Tureke.

            Ua hoike ae ka Reuter pala pala maloko o Crete o ka Adimarala o na aumokukaua hui ke hoomakaukau la lakou no ke kue ana aku i ke komo ana mai o na aumokukaua Tureke iloko o na wai o Crete, aia na aumokukaua Tureke ke hoolulu la ma Mitylene.

 

NUI KA WELA MA LADANA.

 

            Ladana, Augate 5. Eia o Enelani iloko o ka imuahi enaena o ka wela o ka la, a he nui na poe i hoopoino ia.

 

ILI KA MOKUAHI TASMANIA.

 

            O ka mokuahi Tasmania e holo ana mawaena o Aukelana a me Kikane, ua ili mai nei oia ma na kapakai o Nu Kilani ma ka po o ka la 29 o Iulai Ua olelo ia ae ua ili oia iluna o kekahi puu pohaku i komo ole iloko o ka palapala aina holo moana, mawaho aku o Mahia iloko o ka ino nui, ua piha koke no oia i ke kai a piholo.

            O ke kapena a me na ohua ua kau lakou Iluna o na waapa he eono me ka pilikia ole. He hookahi waapa i huli, oiai lakou e hookele ana iluna o ka nalu no uka o ka aina, he 10 o kona mau ohua i piholo.

            He moku hao oia, a nona hoi ka waiwaiio he £50,000.

 

KA HOPENA O KA ONA HE HOU PAHI.

 

            He lehulehu na manawa a makou i ku ai a kaomi aku i na hana e hoopoino ia ai ka noho ana, me ko makou ao aku, eta ke alahele o ke kuonoono a me ka maluhia pu, oiai hoi keia mau la, ua like me na kau wela o ka la, ka maloo o na mea kanu, a papaala hoi e hiki ole ai ke manao ia, he wa pono ia o ke kanu ana, aka, hookahi no nae wahi e hiki ai ke hoopakele ia ae mailoko ae oia poino, oia ka ninini ana me ka wai bakeke, hooma u mau me ka hoomakaulii ana, a pela auanei e loaa ai ka ulu ohaha ana, mailoko mai o na kukuna wale a ka la e aaki ana.

            Ua pili keia ia kakou, no ka mea, ina uhauha kakou i na hunahuna liilii e loaa ana la ka kou, o ko kakou hopena he poino, he nele a me ka pololi, a mahope aku oia manawa, hoea mai na manao ino, na hou pahi a me na hana ekaeka a pau, e hiki ole ai ke kaohi ia mai, a pela kakou e lohe mau nei i na lono o ka poino, elike me John Milton, Kawai ma, a me kekahi poe e ae i hoolohe ole mai i ka makou ao aku, me he makua la i ke keiki.

            E hoomanaoia, ma ka Poalua nei, ma ka hale i ke kihi o ke alanui Puowaina a me Kakaako, ua ai a ua inu wahi suaipa (bia) iho kekahi poe mai kakahiaka mai a hiki i ke ahiahi ana, ua ike ia aku la kekahi poe, ua hele a luhe i ka wai o Paieie, a elike no hoi me ke ano mau o ka ai ana oia ai, oia no na leo hula, himeni, a pela aku, e hoike mai ana, ua oni ae la na mea paahana o loko, pela no hoi keia poe e hana nei, no ka hooko ana i ko lakou mau makemake ponoi.

            I keia wa no hoi i hoea mai ai he mau paonioni ana mawaena o Pua a me kana piliaoao o ka po anu, (aole nana ponoi,) mai ka uuku mai ko laua hana ana, a hiki wale no i ka a loa ana aku o ka laua mau hana i ka nui, e hiki ole ai ke hoomalielie ia aku na manao uluku e paila ana iloko o kona puuwai, a oiai hoi ua hoike mua no keia kanaka i kona manao pupule mamua, e hoao ana oia e hou i ka pahi, ina aole e hooko ia kona manao.

            Mahope iho o kona kaawale ana mai no kekahi manawa pokole, oia no kona wa i hoao koke ae ai e lawe i kona ola, ma ka hou ana iaia me kekahi pahi i maopopo ole kona ano, he pahi pelu paha, a i ole, he ano pahi e ae paha.

            Ua hoohuoi koke ia iho la kona nalowale honua ana, ua huli koke ia aku la oia a loaa aku la e waiho ana iluna o ka papahele, ma kekahi rumi ma ka aoao.

            Ua hoike mua aku oia i kona kaikuahine e lawe ana oia i kona ola, ma ka hou ana iaia iho me ka pahi a make, a pela paha i hoea mai la ka hopena maluna ona, ana i hana ponoi iho la ma kona mau lima elua, me ke kuhikuhi ole ae na hai i hana ia mea.

            O kahi o ka pahi i komo aku ai ma kekahi wahi o kona kino, aia no ia ma ka aoao hema o ka umauma, ma kahi kokoke e pili pu ana i ka puuwai, a nona hoi ka hohonu o kahi o ka pahi i komo ai he elua iniha.

            Ua hoike koke ia ka lono i ka Halewai ma ke telepona, a ua hoouna koke ia aku he elua mau makai me ke kaa o ka Halewai, malalo o na hoopono pono ana a Kauka Wayson, a mahope iho o ka hoea ana ae i ka Halewai, ua hoihoi loa ia aku oia no ka Halemai Moiwahine.

 

HE HOU PAHI MA HALAWA.

 

            Ma ke ku ana mai a ke Kinau i loaa mai ai he lono no kekahi hou pahi i malamaia ma Halawa, Kohala, ma ka la Sabati nei.

            Ua hooweliweli aku o Kia, i kekahi wahine e hou i ka pahi, ua lele mai kekahi mau kanaka no ke kaili ana ae i ka pahi a ma ia amuemue ana, ua moku ka opu o Anakalea, a o kekahi kanaka, ua mo ku ma ka lima.

            Ua hou no oia i kona uha nona ka hohonu o ka mo-ku he iniha, aia ke lapaau ia la lakou e Kauka Bona.

 

HE KULANAKAUHALE I PIHA ME NA POWA.

 

            Aia he kulanakauhale ma Italia, nona hoi ka hapaumi o na kanaka e noho ana malaila, he poe haihai kanawai wale no. Ma ka hoao ana mai nei a Pietro Acclarito, e lawe i ke ola o ka Moi Humebata o Italia, me ka pahi, i hoomaopopo lea loa ia ai ka nui o na hana karaima a ko laila poe kanaka.

            O kahi kauhale o Artena a me na apana e pili kokoke mai ana, no kekahi mau haneri makahiki i hala ae nei, ua kaulana loa no na hana powa a me kekahi mau hana karaima e ae i hana ia malaila, a ua hanau mai no hoi na keiki a keia poe me ka puni koko no.

            Mailoko mai o ke keneturia umikumamalua, i hoomaka ai e hoopunana na poe powa ma Artena, aole hoi i loaa ka noho maluhia ana. I ke au o ka Pope Paul IV, ma ka makahiki 1557, ua kukaia akea ae oia, o ka poe a pau e nono ana ma kei kauhale, he poe hana karaima wale no.

            O ka Meia i koho ia no ia kulanakauhale, ua lawe ae no ia i kona oia. A o na Meia a pau i koho ia no kanaone makahiki i hala ae nei, ua pau wale no i ka pepehaia,

            No ekolu manawa iloko o keia keneturia e hele nei, ua pau na kanaka makua a pau i ka hopu ia no ka o@ kipi. Ma ka makahiki 18@0, he kanakoia kumamalua poo o na ohana i hopu @ no ka pepehikanaka, powa, aihue, puhi ahi a me kekahi mau hana karaima haahaa mai. Aole nae he hookahi o lakou i hoopai ia, no ka mea, he make wale no ko ka mea @ ku hoike ana no ka aoao o ke aupuni.

            He poe uoho hoopono no kekaui o lakou, aka, he kakaikahi loa @, a nolaila, ua hiki ole @ lakou ke kue mai i na poe hana karaima.

            Mamuli o ka piha mau o ka kakou hiwahiwa me na mea hou like ole, nolaila, ua kaohi ia ka hookomo ana aku i na palapala a na makamaka @ loaa mai nei, a no kahi wa aku.

            @ keiki o ka Hui Heihei Waapa L@ La@ ke hoohio nei i na kakahiaka a pau, i wa koomaamaa no lakou, @ ka ia heihei nui e hiki mai ana, ma ka la 18 o Sepatemaba ae nei.