Ke Aloha Aina, Volume III, Number 38, 18 September 1897 — Page 8

Page PDF (807.78 KB)

This text was transcribed by:  Cathy Peloso
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

8                                              KE ALOHA AINA,   POAONO,      SEPATEMABA 18, 1898.

 

HE MOOLELO HOONANEA

--NO KE --

Keikialii Alabati.

Ke Kaeaea o Pelekane.

--A ME--

Ka Ui Madelina.

Ke Kukui Uwila o Ainapo.

Hoohenoia no KE ALOHA AINA

 

            O keia olelo a ke Keikialii imua o kona mau hoahele o ke kuluaumoe, oia no ka lakou i hooko koke mai ai ma ka lele ana iho mailuna iho o ko lakou mau lio.

            Wehe ae la i na kaulawaha mai ke lakou mau ho ae, oia no ko lakou wa i hoomaha iho ai malalo o kekahi kumu laau nui e kiei ana i ke kumu o ka pali no ke kali ana no ka wehe mai o ke alaula o ke ao.

            Eia ke anu o ke kuahiwi ke iniki hala ole nei i ko lakou kino, a i ka hoomaopopo iho a na hoahele o ke Keikialii, ua komo pu ke anu iloko o ko lakou haku opio, a oia hoi ka lakou i hoomaoe aku ai penei:

            E ke alii opio, ano, ke ike nei makou, eia ko anu ke pokaakaa hele mai nei mamua o ko kakou mau alo, a ua manao au, aole no paha e nele ka loaa oia haawina ia oe.

            No keia mau olelo a kekahi o kona mau hoahele, ua pane mai la oia me ka hikiwawe loa, i ka i ana mai:

            He mau olelo oiaio kela au i hoike mai la imua o'u, oiai, eia ke anu ke hou nei i ka ili, me he kuikele e ala e houhou ana ma na wahi a pau, e hiki ole ai ia'u ke alo ae mai ko lakou iakaika hoohana ae.

            Aka, e hoomanao oe, o ko lakou mau ikaika i hui ia, a i oi loa aku paha mamua o lakou, aole loa e hiki ia lakou ke hookuemi hope mai i ka ikaika o ke aloha iloko o kuu puuwai, no ka mea a'u i aloha ai.

            Ua oi aku ka mana o ke aloha e hoolilo i ke kiekie o na mauna i mea haahaa, a i ke anu maeele hoi a ke aheahe kehau o keia waonahele i mea o

            No ka mea, o lakou a pau, ua hiki no ia ke hoomaalili ia iho, a lilo ko lakou ikaika hoohana i mea ole imua o ko kakou mau alo pakahi i keia wa, ka mea hoi a'u i makemake ai e hoike aku imua o oukou pakahi, aole i aku ko lakou wela mamua o ka mea a kakou i huli mai nei.

            Nolaila, ina ua ulu iloko o ko oukou manao ke kanalua, no ka hoomau ana aku i ka hana a'u i makemake ai, alaila, aole au e aua aku ana ia oukou, i ko oukou hoi ana aku no ko oukou mau home.

            Oiai, e hoike aku no au ia oukou me ka huna ole, ua oi loa aku ko'u aloha i ka mea a ko'u puuwai i aloha ai, mamua o na mea e ae a pau imua o ko'u alo.

            O ka'u hana wale no i manao ai, a pela paha e akaka ai , ua lele oi loa mai nei ka kakou huli ana iaia mamua o ka mea hiki ia kakou a pau ke hana, oia hoi, o ko'u hoouna hou aku i kekahi o kakou, no ka hoi ana e nana i ka halealii, ina paha ua hoi ae laua, a i ole, he mau lono paha kekahi e hoike ana i ka laua wahi i hele ai.

            O keia mau olelo kupaa a ke Keikialii, i hoopuka ia mai ai mai kona mau lehelehe mai, ua lilo ia he poka pahu nana e hoonaueue i ka puuwai o kona mau hoahele kuahiwi, a ua hiki ole hoi i kekahi o lakou ke pane mai no kana mau mea a pau i kamailio mai ai.

            Mamuli o ko lakou ike ma ke anoo o kana kamailio ana, ua oi aku ke koikoi o na huaolelo, ke hoomaopopo ia iho.

            Ua ae aku la lakou, no ka hoouna hou ia o kekahi o lakou no ka halealii, no ka hooko ana i ka makemake o ko lakou haku opio.

            Ua hoomanawanui like iho la lakou i ka anu huihui oia po a hiki i ke ao ana, a aole no hoi he mea hookahi olakou i haawi i wa hoomaha no kona mau maka e hooluolu ai a hiki i ke ao ana oia po.

            I ka wehewehe ana mai o ke alaula o ka malamalama oke ao, ua hoouna awiwi aku la oia i kekahi o na Keikialii e hoi no na halealii e nana ai, ina paha ua huli hoi io ae ka Ui Madelina a me kona hoahele no ka halealii.

            Elike me ka leo kauoha i loaa mai i keia Keikialii, oia kana i hooko aku ai i ke kauoha a ko lakou haku opio, ma ke kau ana ae maluna o kona lio a kuupau aku la i ka holo, e iho ana ilalo o na kanawai, a e pii ana hoi maluna o na puu, no ka hora koke aku i ke kulanakauhale alii, elike me ka makemake o ke alii opio.

            He mau hora wale no keia ana i kamoe nei, a ua holo ia hoi eia na mile he 48, me ka haawi ole i manawa no hoomaha.

            Mamuli okeia holo palena ole, ua emi mai la ka ikaika o kona holoholona a ua ike ia ak@ la kona ano paupauaho mai, me he mea la, e hoike ae ana imua o kona haku e kau ana, ua nawaliwali a paupauaho oia, a o ka hopena, aole oia a me kona haku e hoea maalahi aku ana i kahi i makemake ia.

            No keia kulana kupilikii i loaa iaia, ua au ae la oia i kana mea e hana ai, a oiai hoi, ua mamao keia alahele mai kona haku opio mai, a ua manao no hoi oia, ke hookokoke aku nei oia ma ke alahele e hoea aku ai i kekulanakauhale.

            Nolaila, ua lele iho la oia ilalo, a wehe ae la i ke kaula opu o kona lio, a haawi aku la hoi i manawa nona e ai ai, i hiki ai hoi ke hoi hou mai kona ikaika, no ka hoomau ana aku i ka laua huakai hele no ke kulanakauhale.

            No ke ano maluhiluhi, a me keia luaiele ia ana mai la hoi e ka ho ma keia huakai, ua ike iho la oia he elua mea nui e hekau ana maluna ona ia wa, oia ka makahiamoe a me ka eha o kona wahi puaku kino, a o ka makahiamoe nae ke lulumi ana iaia, aka, hele holoholo wale aku la no oia, me he mea la, he mau anana wale no ke kaawale mai kahi ana i waiho aku ai i kona ho.

            Ua hoohikilelel ia ae la kona manao, i kona ike ana aku i kekahi hale nui e pu-a mai ana kona mau kaupoku mamua o kona alo, me he mea ila e koi mai ana iaia, o kahi ia o ka palekana no kana huakai hele.

            Ua hoopau ae la oia i kona manao hele imua, a hoi hou aku la oia no kahi a kona lio e ku ana, a me ka hauoli nui hoi, ua hoike mai la kona holoholona i kona makaukau no ka hookauwa hou ana aku malalo o kona haku opio.

            I kona makaukau pono ana, ua kau hu ae la oia, a kamoe akula no kahi o ka hale e ku mai ana mamua ona, he hapaha mile wale no ke kaawale, ka hale Kakela hoi o kekahi alii hanau o ka aina, a he wahi hoomaha hoi no ka moi a me na alii i kekahi manawa e makemake ai e hele holoholo ma na pili laau o ke kuahiwi.

            Elike me ka hoi hou ana mai o ka ikaika iloko okona holoholona punahele, pela hoi oia i haawi hou ae ai i manawa no laua e hoea koke aku ai i ka hale Kakela e ku mai ana mamua o laua, kahi hoi ana i manao ai, malaila oia e lohe mua ai no na mea e pili ana i ke aliiwahine opio.

            I kona wa i hoea aku ai mawaho o ka pukapa e hoopuni ana i ua Kakela la, ua ike aku la oia i ka hele holoholo mai o na kauwa lawelawe o loko, e hooponopono ana elike me ke ano maa mau.

            O kekahi poe o lakou, ua ike mai la iaia nei, nolaila, ua holo koke aku la kekahi o lakou e hoike i ko lakou haku aia he malihini mawaho kahi i kali ai.

            Ua kauho koke aku la oia i kekahi o kana mau kauwa, e kii aku iaia e hookomo mai noloko o ka hale, a oia hoi ka na kauwa i hooko koke aku ai me ka awiwi nui.

            O keia no hoi ka wa a ke Keikialii e kau nei maluna o ka lio, i lelel iho ai ilalo, a kaa aku la na lawelawe ana o kona wahi kauwa ahonui, malalo o ka hooponopono ana a na kauwa o loko o ka pa.

            Ua alakai pololei ia aku la oia imua o ka haku o ke Kakela, ka mea hoi nona ka leo mana maluna o 300 poe kauwa e hana ana malalo o kona malu.

            I kona wa i ike mai ai i na helehelena o keia Keikialii e ku aku nei imua o kona alo, ua hoopihoihoi ia kona lunaikehala, mamuli o kona ike ana i na helehelena o ka mea e ku aku ana imua o kona alo, me he mea la, ua halawai oia me kakahi pilikia koikoi ma kona alahele.

            A oia hoi kana i ninau koke mai ai me ka hookaulua ole i ka pane ana mai me keia mau huaolelo o ke aloha oiaio.

            Ua hoopuiwa ia ko'u manao, ma ka nana ana aku i kou mau helehelena, me he mea la, aia he hana nui maluna o kou oiwi kino kahi i hekau ai, ka mea hoi a'u i makemake ai e lohe pono, pehea la i hoea mai ai ia mau haawina maluna ona.

            No keia mau olelo a ka haku nona ke Kakela, ua pane koke aku la oia me ka awiwi, i ka i ana aku penei:

            He oiaio kau e koho mai la, a oiai hoi, ua halawai au me ia mau haawina, mamuli oko makou ukali ana aku mahope o ka mehaeu o ke aliiwahine opio elike me ka makemake o ka hooilina alii o ke kalaunu, e hahai aku mahope o ka mea ana i aloha ai.

            Mamuli oia kono, ua lehulehu na Keikialii i ukali aku i keia huakai hele hoonaha a ke aliiwahine opio, e hahai ana mahope o kana wahi i heie ai me kana kauwah whaine.

            Me ka manaopaa o ke Keikialiil hooilina moi, e hui koke aku ana oia me kana lei aloha he wahine, a oiai hoi, o makou pu kekahi iloko oia manao ulumahiehie o ka hauoli, me ka manao nei hoi he pono.

            Hala ae la na kula laula i ka makou haukai hele, hoea aku la makou ma na wahi koke i na kahawai, ua hiki no ia makou ke ike iho i na meheu wawae o ko laua mau lio.

            A na ia mea, i hoomau i ko makou alualu ana mahope o ka meheu o ko laua mau kapuai ho, a hiki i ka poelele ana, aka, aole nae ia he kumu e hoemi hope ia mai ai ko ke Keikialii manaopaa, ua hoomau aku la no makou i ka hele ana imua, a hiki i ka wa i mahelehele ia ai o ko makou nui.

            A pela iho la makou i hoomau ai i ka huli ana a hiki i ko makou kau ana iluna o kekahi puu, e hiki ole ai ke nee aku imua, oiai, he pali na wahi a pau, a malaila makou i haawi ai i wa hoomaha no ko makou mau lio.

            Me ka manao pu hoi, e loaa ana he wa e pili iho ai no ko makou mau maka, aka, aole nae pela, oiai, ua oi aku ka ikaika o ke anu e iniki ana i ko makou mau kino, mamua o ka ikaika o ka hiamoe e hooninipo oho ana maluna o makou.

            Aole hiki ia makou ke hiamoe a hiki i ke ao ana, a i ka wehewehe ana mai o ke alaula o ke ao ana, a ua haalele aku la au ia lakou maluna o ua puu ala @ makou i hoohala ai i ka po nei.

            A pela iho la au i hoea mai la imua ou e ka hoaloha maikai, ua hele a pololi, a o ko'u kino hoi, ua like me kekahi pauku laau ke oolea no ka loa o ke alahele i alo ia mai la, a hoea mai la au no keia wahi i kamaaina mua ole ia'u mamua.

            Ua hookipa ia aku la oia me ka maikai maluna o kekahi noho hulu nui e ku ana, a kauoha koke ia kau la na kauwa lawelawe, no ka hoomakaukau ana mai i kekahi papaaina i luluu me na mea ai ono, e hoolawa ia ai kona houno, a ku aku oia a hele no kana huakai hele.

            Ua oluolu i ka haku nona ke Kakela ka lawe koke ana aku iaia ma kahi o ka papaaina, a ua hooko aku la oia i ka ono a kona puu e hana ana, a hiki ikona maona ana.

            Oiai oia e ai ana, aia hoi ke hana hou ia mai la i lio nona, no ka huli hoi ana i ke kuianakauhale, a ua nonoi pu aku la hoi oia i ka oluolu o ka mea noua wahi nei, e hoouna aku ikekahi okana maukauwa no ka lawe ana i mau mea ai na ke Keikialii a me kona mau koa elua iloko o na ululaau loloa waonahele kanaka ole.

 

WELA KA HAO!!!

O na Hawaii maluna ina wa a pau,

No ka mea, he kuai lakou ina waiwai ma kahi o

L B Kerr.

Malaila e loaa ai na Waiwai Hou o hookahi dala no ka hapalua dala

            Eia makou ke kuai hooholo nei i na Dimiti he 20 i-a ike dala Hookahi.

            Na Remants ma ka hapalua o ke kumukuai.

            He Agena kuai no na Mekini Humuhumu Wheeler & Wilson a me ke Domestic.

                                                                        L.B. KERR.

            HONOLULU ALANUI MOIWAHINE.

 

OLELO HOOLAHA KAI LAWAIA O MOANALUA.

 

            E ike auanei na kanaka a pau o kela ano keia ano, oia hoi, Pake, Kepani, kanaka maoli a me Kilipaki, aole e hele e lawaia maluna o ka inoa o keia maukai, eia na inoa pakahi; kai o Mokumoa, kai oKaliawa, kai o Keehi, kai o Kaiiki, kai o Mokuoeo, kai o Ahaamaloo, kai o Ahuawai, no Moanalua keia mau kai a pau.  Aole e lawe, aole kuleana o kekahi ke komo iloko o keia mau kai lawaia, koe wale no na kanaka o ka aina o Moanalua mai keia la 14 aku o Sepatemaba nei aku.

                                                                                    T. HE'U.

                                                                        Lunahooponopono.

                                                                        S. M. DAMON.

                                                            Konohiki o Moanalua.

            Honolulu, Sept. 14, 1897.  1 wk        dly-wkly

 

HOOLAHA HOOPAU LUNAHOOPONOPONO WAIWAI.

 

            Oiai, ua oo au i keia wa i ku i ke kanawai a ua loaa pu hoi he mau keiki mai ko'u puhaka aku, a ua hiki hoi ia'u ka malama i ko'u waiwai iho me ka pilikia ole.

            Nolaila, e ike auanei na mea a pau ma keia hoolaha, ke hoopau loa akku nei au i ko W. Kekua, noho, malama, a lawelawe ana ma ke ano Lunahoopoopono ma ko'u hapa o ka waiwai o ko makou mau makua i kuai maime makou.  Oia kela apana aina e paa nei i ka oolimalima ma ka Hui o Kukuihaele, Hamakua Hawaii, ma ka inoa o Lono a me Hananui mai a ia makou na keiki.  No ka oiaio o keia ke kekau nei au i ko'u inoa i keia la 4 o Sept.  1897.

            E mana keia mai ka la aku e puka ai ma KE ALOHA AINA.

                                                                                    MOEIKAUHANE LONO.

            Pulama, Puna Hawaii, Sept. 4, 1897.

 

OLELO HOOLAHA.

 

            O maua o na mea nona na inoa malalo iho nei, ke hoike ia aku nei ka lohe i na hooiliua a pau, a ina poe paha i loaa na kuleana ma ke Kanawai mai na hooilina aku o Kuekea, Kailiweuweu, Puapaka, Kapa@ a me Kuhe, he poe i hui ma ke kuai ana i kekahi apana aina e wa iho hei ma Haili, Kamananui, Waialua, Oahu, ma ka Palapala Sila Nui Helu 10@1 (Grant) O ke kuleana o Kukea ma ia apana aina, ua ili mai maluna o maua kekahi o kana mau moopuna e like me ka haina o kekahi palapala mahele o ka waiwai o Kuhea i hana ia ma ka la 2 o Dekemaba, M. H. 1872, a o na kuleana e ae, ke waiho nei me ka maopopo ole o na hoo@

            Nolaila, ke hoike ia aku nei ka lohe i na mea a pau i pili ia Kailiweuweu, Puapaka, Kapahu, a me Kuhe, e hele mai e hui pu me ko maua makuakane, I. Kawaikumuole ma Kamooloa, Waialua, oahu, no ka hoihoi ana mai ina auhau aupuni i oi aku, no mea, mai ka la i hana ia ai kela palapala mahele o ka waiwai o Kukea, ka uku mau ana o ko maua makuakane i na Auhau Aupuni a hiki i keia la ua hala na makahiki he 20 a oi.

            A ina aole e hoolohe ia keia hoike ana a pau na manawa eha o ka puka ana ma ka nupepa a hala paha elua pule mahope iho, alaila, ua manao maua, aole he mau hooilina aku i koe a ua lilo loa keia apana aina ia maua, no ka mea, ua hala na makahiki he 20 a oi oko makou noho ana me ke keakea ole iama ia apana aina i olelo ia.

                        EPARAIMA KAWIKUMUOLE,

                        KEKOENA KAWAIKUMUOLE,

            Kamooloa, Waialua, Oahu, Aug. 20, 1897

                                                4times-wkly.

 

TOMMY K. NAKANAELA.

He Agena Kuai, Hoolimalima a Hoomaopopo Kuleana Aina no ke Kahua Ma'i Lepera ma Mokokai.

 

            Mamuli o ka lehulehu o na hana maluna @ haawiia mai na'u e hooponopono iloko o na makahiki i kaa hope aku la mai na makamaka haole a pela p@no hoi mai o'u @au hoa o ke koko hookahi mai.  Nolaila, ua makaukau au e hooko aku i na kauoha oia ano, a ma kekahi ano e ae paha i makemakeia me ka moakakak @a i ka manawa pokole loa.

            O na poe ma ke Kahua Ma'i he mau kuleana pohihihi ko lakou iloko o kekahi mau waiwaipaa, a ma kekahi a@e e ae paha, mai poina i ke kipa ae io'u la no ka hoomaopopo a me ke kuka pu ana hoi i ka mea pono e hana ai, a e loaa no na kokua ana mai o'u aku no ka nowelo ana i kahi o ka pono a me ka pomaikai.

            E hana ia no na palapala kuai a hoolimalima paha o na waiwaipaa me ke uku ole, a pela pu no hoi me hooiaio ana imua o na Agena Hooiaio Palapala o ke Kahua Ma'i Depera.

            E hanaia no na Palapala Kuai 9 na Waiwa Lewa ma ke Kahua Ma'i Lepera me ka uku haahaa loa.

            Ieun 19, 1897,                                                 4 month-wkly.