Ke Aloha Aina, Volume III, Number 44, 30 October 1897 — Page 2

Page PDF (897.38 KB)

This text was transcribed by:  Zendy Solero
This work is dedicated to:  For the haumana of Halau Keali'i O Nalani

KE ALOHA AINA

 

Hoopukaia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu pepa na ka Lahui Hawaii

 

Edward L. Like, Lunahooponopono

E.W. Nawahi, Puuku o Ke Aloha Aina

 

Honolulu Oct. 30, 1897

 

Ke Alii Aimoko

            Me ke ku ana mai o ka mokuahi Kina i keia awakea Pokulu, i loaa mai ai ia makou he leta mai Wasinetona mai, i kakau ia ma ka la 15 o keia mahina, a e olelo ana hoi penei:

            "He maikai no ke ola o ke Alii Aimoku, mai kona hoi ana mai Kapalakikomai, aohe i emi mai ka ikaika o Kona manaolana no ka pono o Kona la hui aloha."

            O keia mapuna leo uuku i poha mai la mai kekahi welau mai o ka honua, ua like i a me ke holo kaapuni ana o ka uila me ka mama nui ma na ao keelelewa o ka lani, oiai na lono lapuwale a ka poe imi epa e hoike ana ala ke Alii Aimoku iloko o ke kulana ma'i Numonia. Ma keia leta hope mai la, ka hoike aku nei, aohe oiaio o na lono mua i lawe mua ia mai no ka ma'i o ke Alii, he hoopunipuni ia mau olelo i hoolahaia maloko o na nupepa wahakole o Kapalakiko ae nei, hookuu aku ia lakou e aoa pela.

 

Manao Hoakaka

            Mamuli o ka makou mkaana ana iho me ke akahele i na ma nao pane o ko makou maka maka maikai "Ka Makaainana" e huepau ana ka hana i na nihoniho, me ke kapa pu maui no hoi ia makou he "moowini kahi ike," a me ka puuwai heahea o ke aloha, ke haawi nei makou i keia mau poohiwi leo ole nau e ka makamaka, aka, o ka hoomau ana i ke kumuhana a ka lahui e hapai nei, aia mau makou ma ia aoaoa kahi i kakoo ai.

            Mamua, ua paiakuli ko kakou mau pepeiao, i ka lohe ana i na olelo hoinoino e pili ana no ke Aliiwahine Aimoku, oiai no nae Oia i ka aina hanau, pehea, aole anei hoi e hoopau ae i keia mau manao nema, a na Amerika e wae mai ka hupo a me ka ole o na Elele, a malia paha mamuli o keia hoea kino ana aku o keia poe a hanaia ka makemak o ka lahui, aole anei i lawa iho la ko Amerika apono ana he lahui naauao maoli no ka Hawaii, a ua kupono no na lakou e hooponopono i ko lakou aina. No Wakiki hoi, na ko onei poe lolelua ia mau olelo, mao, aia oia iloko o ka hano haweo kahi i noho ai, aohe he nupepa mai na aina e, e olelo ana he hupo oia.

            Aole loa no.

 

Pela io Anei Hoi?

            Me ka naau kahaha makou i ike iho ai, i ka manao o ko makou hoaloha mai Wasinetona mai, e ui mai ana ina paha he oiaio na lono i loheloheia aku i o lakou la, ma o kekahi mea ahai maunu la, e olelo ana, penei:

            "Ke loheloheia mai nei, ei aku nei ka kekahi hapa o ka lahui mahope o ke kaikamahine Alii Kaiulani, pela i'o anei hoi? Hele no hoi a he oiaio, aohe kumakaia a kana mai."

            O keia mau olelo, aole ia na ka poe e kakoo nei mahope o ke Alii Aimoku, aka na ka poe no ia i ake e lilo ka hana hoomanawanui e ke Alii i mea ole, ma ka hoike ana aku i keia mau olelo hoopunipuni, i wahi Nona e komo ai ka manao kanalua, a hoopau ae Oia i kona manao kokua mahope o ka hana a ka lahui, ka hana hoi ana i haalele ai i ka hanohano o kona Honoalii, a nana ole aku ia mau mea, mamua o ke aloha oiaio i komo loa iloko o kona puuwai Alii, he mea ole ka hanohano Iaia, mamua o kona nana ana mai i kona lahui nawaliwali.

            Nolaila, ke hoike nei makou i ka mea oiaio, mamuli o ka ikemaka i ke ano o ka manaopaa o ka lahui mai kinohi mai, a hiki i keia la, aohe nana ia o kekahi Alii e ae mawaho o ka Moiwahine Liliuokalano, nolaila, ua hiki ia makou ke oleleo, o na oleleo hoonuinui a hakuepa i hoounaia aki nei i Wasinetona, aole ia he mau oleleo oiaio, he hoopunipuni ino loa ia, i oi aku mamua o ka mea kupono e hiki ai ia makou ke hoino aku, a e hoea mai ana no ke aka nui o ka poe nana i hoao e hana i keia mau hana ino.

            I wahi e maopopo ai ka oialo ei ae ke Kama'liiwahine Kaiulani ke huli hoi mai nei no Hawaii nei, malalo paha o na alakai ana a kona luaui makuakane, no ke ake e noho maluna o ka nohoalii o ko Hawaii Paeaina, ina nae he oiaio ia mau lono, me ka hui a kuka ole me kona luaui makuahine, alaila, e hiki mai ana non ka wa e ikemaka ai oia i ka manao o ka lahui holookoa o Hawaii, aole lakou mahope ona, aole hoi ma o kekahi alii e ae, ke maopopo ia lakou ke kahua e komo ai o kekahi mea mawaho ae o ke Aliiwahine Aimoku, a e ikemakaia no na hooia i kona wa e hiki mai ai i ka aina nei.

            Iwaena o ke 40,000 a oi o ka lahui Hawaii, ehia la mea i malele aku mawaho o ka manao ana no kekahi Alii okoa aku, oiai, ua paa a ua kumu hoi ka manao aloha iloko o ka lahui, mamuli o ko Liliukalano komopu ana iloko o na ehaeha a me na kaumaha, i ka wai i hookuhuliia ia ke aupuni i ka 1893; a i ka 1895, komo hou no ka lahui iloko o ka pilikia, o ke Alii pu no kekahi i auamo pu ia mau koikoi, ma Kona noho ana he pio iloko o kekahi rumi i hoopaahoia. Ma ia ano, aole loa he mea hiki ke hele mai a mawehe ae i ke aloha aaki i hele a pipili a mamau iloko o ka puuwai o ka lahu Hawaii, aia wale no a make oia, alaila, nana hou aku ka lahui he mea okoa, aole hoi o ka mea e hoao ana e kulai i ke mea a ka lahui i aloha ai. Elike me ka olelo, "o ka mea oi aku o ka pono, oia ka hoolaulea like ana, mamuli o na hana e pono ai ka lahui, alaila, hiki ia kakou me manao aku, he Alii makee kanaka ke Alii opio e huli hoi mai nei, e like me kona makuahine i hana ai a hiki i keia la, e alo ala i ke anu o ia aina malihini me ka hoomanawanui. Me ka nana ole ae i na inea a me na poino o kei a noho kono ana, hookehi wale no mea manao nui o ke kinai make a hoopio loa i ka hoohui aina.

 

Ke Kamaaliiwahine Kaiulani.

            Mai ka mea kakau mai o ka nupepa Kahea o Kapalakiko, e noho ana ma Nu Ioka, a i hoounaia mai h oi ma ke telegrapa, Okatoba 16, e hoike ana penei:

            O ke Kama'liiwahine Hawaii Kaiulani, ke kaikamahine hanauna hoi a ka Moiwahine Liliuokalani, ua pae mai nei ia maluna mai o ka mokuahi Parisa i keia la, o ka laina mokuahi Amerika. O kona helu ma ka papa kuhikuhi o na ohua malalo no ia o ka inoa Enelani o Cleghorn, a i ukali ia e kona luaui A.S. Cleghorn. O ke Kama'liiwahine, he loihi he kulana ui a me ka hiehie, a he mau maka poniponi hoi. E kahiko ana hoi oia i na aahu i hoohiluhilu ia no kona kulana. Eia ke Alii opio ma ka Hotele Albemarie kahi i luakaha ai, a e noho ana laua a hiki i ka Poaha, ka wa hoi a ke kaa ahi e haalele iho ai ia Nu Ioka no Kapalakiko,  mailaila aku e kau ai maluna o ka mokuahi Auseteralia, a o Honolulu ka pahu hopu. I kona wa i pae ae ai i Nu Ioka, oia ka piha ana o ka 22 o kona mau makahiki, a i keia wa, ua kupono oia e lilo i mea hoonaauao i kona lahui.

 

            Ma keia po o ka Poaono e malamaia ana he heihei kaa hehiwawae no na poe lae no o luna o na mokukaua ma ke kahua heihei o Kewalo.

            Me ke kakahiaka Poakolu nei ua halawai iho ia o Jack Maguire he mea ohi kikiki no ke kaaahi malalo ae nei o Manana me kekahi ulia poino, mamuli o ka haule ana mailuna ku o ke kaaahi.

 

He Hoohuoi Ko Makou

            Aole o makou makemake e noke wale no i ke kualehe ehe a piha holookoa ke kino o ka pepa, e like me ka ke maku hoa o ka makapeni, i puhi ae nei a poele na maka o kona poe heluhelu ma ke kapa ana i kekahi noa kanaka o ke one hanau o ke kupuna, "ke kii paioa o Kamehameha," a peia aku, a me na huaolelo paanaau lo iaia "moowini"

            Nui ko makou kahaha; a me ka minamina pu hoi i ka hoolilo ia o ka ino maikai kekahi hoa kanaka e hooikaika pauaho ole ana no ka pono o kona aina, me ke aloha oiaio iloko o ka naau, aole me ka lehelehe, i mea pahenehene ia, i mea nema ia, me ka hoolilo ia hoi he kii, i nele i ka noonoo maikai ole, a he lehulehu wale aku ola mau olelo, a wahi hoi a ka Baibala a makou e hoomanao ae nei, "Hu ae la ka waha o ka aia i ka lapuwale."

            He lehulehu loa oloko o na kolamu ia pepa, i piha wale no me na manao hoino no na Peresidena, a me ka hapai mau mai hoi i ka inoa Akoni rosa, oia ka ka moho kupono loa no ke kulana Elele, a ua oleleo ia ae hoi, ua lawa loa oia no ke kupono no ke hooua aku ka lahui, aka, no makou iho, ma ka aoao o ka hapanui o ka lahui, ke hoohuoi nei makou no kona kupono ke hoounaia, oia hoi

            I kona wa i ae ai e holo e kokua i ka hana a ke aupuni Repubalika Hawaii, i Lunakanawai Kaapuni no Hawaii ma ka lawe a hoohiki ana i ke Kumukanawai a me na Kana wai o ka Repubalika.

            Aole anei hoi oia he mea kakoo i ka hoohui aina, ke enemi ino loa hoi o ka lahui Hawaii e paio mau nei a hiki i keia la, oiai oia i kie sekona mua loa o kona lilo ana i hoaloha no ka poai a ka lahui e kapa mau nei he poe kumakaia.

            Aole anei oia i ae aku me kona lehelehe a me kona naau pu hoi, ma ka hoohuki ana e kulai loa i na ano aupuni a pau e kukuluia ae ana, ina he aupuni Moi ia, aole nae o Liliuokalani ka Moi?

            Peha, i ka wai i pau ai o kela hana ana i holo ai e kokua, "no ke aloha i kela poe hana ino, pepehi kanaka a mena ano e ae," malalo o ka hoounauna ana a kona aupuni hou he hoohuoi nei makou, ua hoi hoi ia mai anei kela pono kumu o ka inoa "Roialiki" maluua ona, a ua kala loa mai ka Repubalika Hawaii iaia, me ka olelo mai, ua pau ae la no kou inoa Repubalika ana no makou, no ka mea, ua pau ae ia no hoi kau hana i hele ai e kokua no ko makou pilikia, nolaila, eia mai no ko pono Roialika a makou i paa ai no kou mau la i paa ai i ka hana malalo makou, a ua hiki anei hoi i ka makamaka ke hoike mai ua kulai ia ka mana o ka Pauku 32 o ke Kumukanawai o ka Repubalika Hawaii, a me ka hoakaka o na kanawai oua Repubalika la, e pili ana i ka hoohiki ana i ua hoi la, oia paha ka pauku 101.

            A ina i'o pela, alaila, aohe loea e aku i ka wai oopu e like me ia, alaila, ua kupono io paha, oia ke hele ke loaa mai na apono ana mai ka lahui mai he kanaka maauao oia, he kupaa io paha e like me ka lakou i ike ai nona, aole na makou e haanui aku, aka, na ka lehulehu no e wae a kaana iho no kona kupono e lilo i moho no ke kulana Elele ma ka aoao o ka lahui.

            Me keia wahi manao, ke manao nei makou e hoikeia ae i ke akea ka hoihoi hou ia ana mai o kela pono Roialika mai ko makou hoaloha aku, mamua hoi o ko kakou hookikina ana aku iaia e lelo i Elele, a hoea i o, he hookahi no ana hana pono he hoonui, aole hoi he kue, ma ia ano makou i hoohuoi ai nona, malalo o ke kumu kupono, aole hoi mamuli ona kumu manao lili pilikino, he mea la ia manao aku mawaho o ka poai o ko makou mau noonoo maikai ana.

 

Ua Hopu Ia No Ke Puhi Ahi

            He elua mahina a oi i hala ae nei, ua puhi ia iho la i ke ahi no na manawa he lehulehu ka mahiko o Honokaa, i Hamakua, malalo oka noho Luna Nui ana o Mr.Watt. Ua loihi ae nei hoi na la i hala, aole loa he hookahi mea i ike nawai la e hana nei i keia mau nana hoopilikia, a mamuli oia mea, ua haawi aku ka Loio Kuhia i ka hana iloko o ka lima o ka Maheleolelo Iapana, a nana e hele e noii pono i ka mea nana i hana keia mau hana ino a me ka eleu, no ka manao e hooko pono ia ka hana, ua kau iho la o Chester A Doyle, ka Maheleolelo Iapana maluna o ka mokuahi Helene, a kamoe aku la i kona alahele no Hamakua, me ka manaopaa e huli pono i ka mea nana i hana keia mau mea a pau.

            He mea oiaio, ua hoopoinakai ia kana huakai hele, mao@ ka loaa ana o ka mea nana i hana kela mea, oia hoi aole ia he mea okoa, aka, he Kepani no ia, nona ka inoa o Otamatsu, a i hooiaio ia hoi ma kana mau hana ino i lawelawe ai, a nolaila, ua paa oia i ka hopu ia a ke kali ia ala no kona hookolokoloia.

 

            Ma ka Poaono Oct. 16, i hoea aku ai ka mokuahi Kalaudina i Kapaiakiko.