Ke Aloha Aina, Volume III, Number 44, 30 October 1897 — Page 6

KE ALOHA AINA

 

Mai ka aoao ilima mai.

Mea Kakau – Heaha ia mau hana?

Roialiki – I ka makahiki 1880, ua hoomakaia ka ohumu ana ka poe hookahuli Aupuni i huipu me ke Kuhina Kivini, ma kekah i hale ma alanui Nuuanu, ia wa o Kipikona ke Kuhina Nui o ke Alii Kalakaua, a na ua Kuhina Nui la e alakai aua i ke Alu a me ke Aupuni, ua ike ke Kuhina o kehahi pilikia nui nana i keakea ke komo ana o na kanaka Hawaii e hookele i ko lakou Aupuni, oia no ka aie o ke Aupuni i keia poe hoekahuli Aupuni, nolaila, ua hooikalka nui o Kipikona a me ke Alu e loaa ona wahi e hoahu ai na kanaka i ka lakou mau wahi dala, oia keia Hale Leta Banako, ua manaoia, e hoahu na kanaka Hawaii malaile, i ka lakou mau wahi dala, a hala kekahi mau makahiki me ka pii mahuahua mau oia waihona, alaila, e hoea mai ana ka la e kaa aku ai ka aie Aupuni iloko o ka lima o na kanaka o ka aina, oiai, e ku ana ka ale Aupuni he $2,000,000 ia wa, a ka kaa ia aie i ka lahui, e nawaliwali ana ka mana o ka poe hookahuli Aupuni iloko o ke Aupuni ia wa, aoie hoi he mea nana e hoopilikia i ke Aupuni, oiai, no ka lahui Hawaii ke Aupuni, a ia lakou no i aie ai ke Aupuni.   O ka lua, o ko Kipikona kaili ana i ka mana kalepa dala mai ka lima ae e ka poe hookahuli Aupuni, a hoopau loa ia.  Oiai, o ka Baneko o Bihope ka mea kalepa dala iloko o ka aina, e loaa ana iaia na dala emi o ke kumukuai e like a e na dala Mesiko. Unapeso a me na dala o na aupuni e ae a keia Hui e kii ai e kuai ma ka 85 a 87 keneta o ke daia, a i ka hiki ana mai i Hawaii nei, ua piha kona waiwai io e like me ke dala Amerika i keia ia.  A na ke dala Kalakaua i hoopau aku ia puka waiwai nui o ka poe hui hookahuli Aupuni.  Ua hoala hou o Kipikona mamuli o kona ike e hoea mai ana he kaua kuloko a hookahuli Aupuni iloko o ka aina mahope aku, ua kukulu ae oia i manuwa Hawaii, oia ka wa i le e mai ai ka poe hookabuli Aupuni e kue me ka ikaika, o keia Peresidena a me ka Loio Kuhina kekahi o na kanaka kue loa i ka pau o ke kala ia hana waiwai ole, no ka mea, oile o Hawaii, he Aupuni kaua, aka, ia wa no ua kipi iho la na pee nei i ka makahiki 1887, a hopu pioio o Kipikona, ma keia hale ae makai nei i hoopaaia ai oia.  Ua manao maoliia no e kipaku ia Kalakakeua mai ka nohoalii ae, a i Repubalika aina, aka, mamuli o Bihopa i emi ania manao o ka poe kipi, a hoohuli ma ke Kumukanawai.  A oiua Kumukanawai la, aole na ka lahui, aka, na ka poe kakaikahi hookahuli Aupuni wale no i hana, a ma ia mea ua kue mio ka lahui, me ke noi ana e hanaia i kanawai kahea aha elele hana kumukanawai, aka, ua hooweliweli mau aku ke Kuhi na Amerika Kivini i make i ke A@@, aole e hana peia, a me ia i emi pu wale ai ia koi a ka lahui a hoea mai i ka makahiki 1893.

            Mea Kakau – Pehea i maopopo ai ia oe, ua hooweliweliia ka Moi e Kuhina Kivini, aole e hana i Kumukanawai hou?

            Roialiki – Mai ke Kuhina mai o @ na Aina E o ke Alii, a owau ka i haaw. ia mai e huli i na kanawai lahui, ina paha o ke komo malu ana o Kuhina Kivini me ka ike a hai mua ole ia ma o ka lobe i ke Kuhioa o ko na Aina E ia wa, he komula e kaheaia mai ai e kona Aupuni e hoi aku, a ma k’ou ano he mea kokua i ke ao ana i ke Kuhina pela au i ike ai, a eia no me a’u na mea hoomanao no ia ninau, a eia no ua Kuhina la ke ola nei i keia la, ma keia wahi e hai aku au ia oe he nui na mea i koe e pili ana i ke ano o ka noho ana o ka labui Hawaii me na kanaka o na aina e, a o na hana maikai i pahola la aku e ka lahui Hawaii, a i panaiia mai e na kanaka o na aina e, ma na hoehaeha ana ia lakou, ua paa loa ia i ka noonoo o na Hawaii, e hiki ole ai ke poina i na kenoturia he umi e hiki mai ana.  A no ia mau hana i kuni paa iloko o na hoomanao ana a ka lahui Hawaii, oia kekahi o na kumu nana i kono mai aole e haawipio hou aku, ka lahui Hawaii ia lakou iloko o na lima o ka poe na lakou i panai mai me na hana in@  nolaila na hiki ole loa i ka lahui Hawaii e oe aki i ke noi a ua poe la, e kono mai nei e komo pu aku me lakou i na mea e hookoia ai ko lakou makemake hoohuaina.  O ke kolu o na kumu, ka hana hewa kiekie a Amerika i hana mai ai.  Oia no ke komo ana o ka luna kiekie o ke Aupuni o Amerika e noho ana ma Hawaii nei i ka la 17 o Ianuari, 1893. a me na koa o ka mokukaua Amerika Bosetona, me kona mana kaua moana ikaika, a hookahuli i ke Aupuni Moi o ko makou Moiwahine i aloha nui ia, (Liliuokalani) ua paaia hana i ka umauma o ke kanaka Hawaii no ko Amerika lima kakauha i ko makou Aupuni a oia no nae ke Aupuni e onou ia aku nei no ka hoohui ia Hawaii nei, maanei e hoike aku au ia oe, o ka ae ana aku o na kanaka Hawaii i ka manao hoohuiaina, aole ia ma ke ano kanaka, aka, he ano noonooia o ka lahui e kupono ke kap ia he noonoe henena o ka mea pupule i hoike no ka naauao o na kanaka Hawaii, oia ko lakou ku ana me ke kue ikaika loa aku i ka hoohui aina, a oia maoli no ka noonoo o ke kanaka naauao, e hoohalike aku au ia oe.  I na paha i komo mai nei oe iloko o ko’u lumi nei, me ka lima ikaika a kipaku aku oe ia’u iwaho o ke alanui o oiai au i haalele iho ai ia wahi no ko’u maka’u i kou lima ikaika ana ia’u a mahope oia wa ua ike oe aole i lawa Kou manao ana e lilo ana kuu lumi nei a me kooa mau pono ia oe, nolaila, ua hele mai la oe a nonoi ia’u, e haawi aku au i kuu lumi a me na mea a pau oloko, a koi mai oe ia’u e kakau aku au i ko’u inoa i ka palapala e hoolilo ana i ua lumi la, a me na pono a pau nou, manao ae la he hana oluolu loa ia no’u ka ae ana aku, e haawi i ko’u mau pono no kou lima ikaika ana mai ia’u? Aole!  Aole loa e loaa ia oe i hookahi kulu o ka inika mai ko’u lima aku, e aho au e haawi i ua waiwai la @@@ i kekahi mea i oi ae ka ikaika i kou, aole loa ia oe, pela no keia ninau hoohuiaina aole o ko Amerika hao ana a ike kona kule na ole, alaila, manao mai e haawi aku i ka waiwai ana i pakaha ai, ma ke ano e manawaiea aku nona, aole loa e loaa ia mea he hoohuiaina mai ka lahui Hawaii aku.  Ua like ka ninau hoohuiaina me he welu @@@ula imua o ka bipi bulu, pela ka hoohuiaina imua o ka lahui Hawaii.  Me keia mau kumu ae ia, e hai aku au ia oe, oia na kumu i hoole loa ai ka poe Roialike i ka hoohuiaina, au no e ike nei, he mau kumu kupono loa e hiki ole ai ke oleloia mai ua paakiki kumu ole na Roialike, i na he hiki ia Amerika ke holoi ae i keia mau kumu mai ka noonoo ae o na Roialiki, pela paha e maliu ia aku ai kana mau noi ana.

            Mea Kakau – Ua maopopo aoei ia oe kekahi kumu e hiki ai ke hoopau ae na kanaka i ko lakou manao kue a hoopaakiki ne ka hoohuiaina?

            Roialiki – Aole no ka hoohuiaina, i na no ka hoihoi hou ia mai o ha manao hoaloha mawaena o Amerika a me ka lahui Hawaii o ka hoihoi wale mai no i ke aupani kumu, ka mea e loaa hou ai he nohona oluolu a kaulike ma keia Paeaina, me na poe hook@huli aupuni.

            Mea kakao – He hana hiki ole i ka Peresdena o Amerika ke kukulu hou ana i ke Aupuni Moi, oiai, he enemi na aupuni Moi no na aupuni Repubalike, nolaila, aole au i manao e uhai ana o Amerika i ke kahua o na aupuni Repubalika.

            Roialiki – Pela no i na aole na Amerika i hookahuli i ko makou aupunui, aka, na Amerika i hana hewa ke makou Aupuni a ke paa la ia mea maiuna o ka lae o Amerika he Aupuni pokaha o ka lima nui a i mea e mau ai ka maemae o kona mau lima, o ka hoihoi wale mai no i ko makou aupuni kumu ka mea e holoi ia ai kona mau hana ekaeka a e hoomauia ai hoi, kona Moto he aupuni e nana ana i ka pono kaulike.

            Mea kakau – Ke ike nei au i na kumu i paakiki ai na Roialike e kue i ka heohui aina, a ke aneane mai nei oe e hoehuli mai ia’u i kue hoohuiaina.

            Roialike – E kue maoli no, aole i aneane.

            Mea kakau – Minamina loa au i ko’u lohe ana iho nei e hoouna ana oukou i mau Elele i Amerika no ke kue ana i ka hoohuiaina, oiai, ke manoao nei au, he alanui maikai loa ia a oukou e manao nei, aka, ua pokole loa ka manawa.

            Roialiki – Pela no, ma kekahi ano, aka, ke manao nei au, aole no he waiwai o ka hoouna ana i na Eiele i ka manawa i maopopo ia makou, aohe ona hopena maopopo.  Koe wale no keia kau o ka Aha Senate e noho mai ana, o a ko makou hoala ana aenei e hoouna i na Elele, a’u e manaoio nei, i na e hoea aku ana na Elele mai na Roialika aku, e make ana ka hoohuiaina.

            Mea kakau – Pela i’o no, oiai ma ko’u kamaaina i Wakipekona a me na hale ahaelelo, o ka pilikia nui ma ko oukou aoao oia no ka nele i ka mea nana e pale na olelo hoonuinui i hoea ae i Amerika, no na mea e piki ana i ko oukou lahui a me ke Alu, oiai, ua pani loa ke Alii Ka Moiwahine i kona waha, pela no me kela Elele a oukou i hoouna ae nie.  A o kau mau hoakaka ana mai ia’u, aole lea he mau mea o ia a@ o i hoea ae, a’u e manaoio nei i na e lohe na Senate i kau mau wehewehe ana e like oie keia, ua hoopau kokeia ko lakou kanalua no ka hoohui aina, a oia ka’u i olelo mua aenei i ko’a minamina no ka loki loa, aka, i na e hoea aku ka oukou mau Elele mamua ae o ka manawa e noho ai ke kau, a lohe i keia mau mea, he mea hou ia ia ko lakou mau pepeiao.  A oia ka’u i olelo kau nei ia oe, ke aneane mai nei oe e hoohuh iku ia u i kue hoohui aina.

            Ko’u manao maoli oiai au ma Amerika, makemake au i ka hoohui aina, a ia’u i hiki mai nei, ua kunalua loa ia au, a ke manao nei au, ua oi aku ke kupono ke oiau ke kuokoa ana o keia mau Paeaina ke loaa ke aupuni kupono e lokahiia ai a e mau ai kona ku ana aka i na aole pela e ahona no paha ka hoohuiaina i ole ai e lilo ka noho ana naauao o keia lahui i mea ole malalo o ka mana o kekahi mau Aupuni e ae mawaho aku o Amerika, aole anei oe i manao pela.

            Roialaki – No kau ninau no ke aupuni e lokahi a ana a e man ai kona ku ana, ka’u e pane aku nei ia oe, oia no ke aupuni kumu.

            Mea Kakau – E o’elo mai ana ai e oe, oia ke Aupuni Moi?

            Roialiki – Ae.

            Mea Kakau – Manao anei oe e loaa ana he lokahi ia i na e manao ia o ka Moiwahine a i ole, ka hooilina A@i paha, ka Moiwahine?

            Roialiki – Ae.

            Mea Kakau – Pehea i maopopo ai ia oe, e lokahi ana ka lahui, i ka Moiwahine peha, a i ole, i ka hooiina Alu pahe, ka makemake o ka lahui, owai la o@laua ke lakabi ia?

            Roialiki – Ma ka pahu balota ke aumeume ana, a na ka pahu balota e hoolokahi ka lahui, a elike me ka mea mau, o ka lahui, a elike me ka mea mau, o ka mea nana ka hapanui oia ka mea lanakila, a haawipio mai ka hapa uuku, o ka lokahi iho la no ia.

            Mea Kakau – Alaila, o ka Moiwahine i pau, oia kau e manao nei, aole o ka hooilina Alii?

            Roialiki – I na e hoi hou ka Moiwahine, o ka hooilina Moi no ia, aka, i na o ka hooilina Ahi o keia wa ka Moi wahine, he hana hiki ole loa ke hoihoi ia ae ka Moiwahine i hooilina Moi maia ano, ke paa nei ko’u manao no ko’u Moiwahine mamua o na mea e ae.

            Mea Kakau – Ua maopopo loa anei ia oe ka hiki o na E ele a na Roialiki?

            Roialiki – Ae aka ke alelo mai nei ko makou Roialika haole i ke kupono ole ke hele na Elele Hawaii wale no, no ka mea, ne nui na hana eni e halawai mai ana me lakou e hoohaahaaia ai ka hana a lakou i hele aku ai mai waena mai o na poe kakau nupepa e like paha me oe, oia hoi i na he mea okoa ka mea i kamailio ia, he mea okoa aku ka na pupep i e olelo ai.

            Mea Kakau – Ha oiaio ia mau ole lo, aka, ke hoike aku nei au ia oe i ka mea oiaio, i ke ahiahi nei no ko’u hai i ana mai e kekahi poe o na Roi aliki haole ma ko oukou aoao, i na he kanaka Hawaii wale no ke hoounaia, aole lakou e haawi ana i hookahikeneta ko@ua i na Elele, a ina he haole ka Elele, alaila, aole lakou e noi i na kanaka e lulu aku, aka, ua lawa no na lilo oa lakou haole no e lulu, eia nae, nei aku au ia oe ma ko’u ike a kamaeina ina he haole ka Elele e like paha me Keo K., he kanaka nui ia a kaulana, aole au i manao e ike ia mai ana oia ma kona ano kulana Elele e ke Senate, ioa e ike ia mai ana, e ike ia mai ana oia ma ke ano hele laku no no kona pono a me kona ohana, aole no ka lahui @i ulaula e like me oukou.  Aka, ina he Hawaii piha ka mea e hele aku, ua hamama na ipuka o Amerika nona a e ikeia mai ana i hele aku keia Hawaii aka o ka’u olukia e ike nei, aole keia poe haole o ko oukou aoao e kokua ana ia oukou no ia hana.

            Roialiki- Aole ia he mea akahi a hoea ae he mea i ikeia i ko makou noho lahui aha, o ia kekahi o na mea koe aole au i nai aku nei ia oe, ma kahi o ka pomaikai, ua kapaeia ae na Hawaii, aka, ma kahi o ka hana malaila e onouia ai na Hawaii, oia kekahi ano o ko makou noho lahui ana.  Ua maopopo anei ia oe ke kumu manao hoole o na haole ma ko makou aoao?

            Mea Kakau – Ae, no ka nana ma ka ili, no ka mea, o lilo auanei ko lakou naauao a me ke ano noho alakai ana no ko oukou lahui, i mea hoohaahaaia e ka ili ulaula aka ina ko’u manao i Hawaii ke kupono loa.

            Mr. Roialiki – Ma keia kulana e ike ia ai owai na haole he hoaloha oiaia no ka lahui Hawaii, a oiai, e hoomau aku ana no makou i ka manao hoouna Elele, a no na lilo, e hele ana no makou mawaena iho no o ko makou labui no ka hiki a me ka hiki ole, me ka waiho aku i ua mau hoaloha haole la o makou me ko lakou mau manao hoowahawaha ili ulaula.

            Mea Kakau – Ua olelo mai nei oe no na pilikia o na Elele mai na poe kakau nupepa mai, ae, he mea oiaio ia, he mea nui la lakou na malihini kiekie e like me na Elele, aka, ina he mau Hawaii na Elele he hookahi no hana pono e hoohokaia ai lakou, oia no ko lakou elelo mai ma ka lakou olelo, a e pane aku no na Elele ma ka lakou olelo ponoi, me ka hoao oie e namu aku, ma ia hana ana e ike iho ai lakou he mea makehewa ka hele mau aoa mai imua o na Elele, aia no a hiki i kahi o ka lakou hana, alaila, oielo Beritanis, a ia wa e ike ia ai, ua paaniia aku na poe Amerika kakau nupepa e na Elele Hawaii a he hoike ana no ia i ka noeau.  Eia hou, o ka hoea ana aku i mau Hawaii wale no na Elele ma ia ano e ike kokeia mai @@, ua hiki no i @a Hawaii ke hooponopono i ko lakou aupuni iho, aka, ina he haole, alaila, ua hoopaa oa ia aku na olelo a na poe hoohui aina, he lahui naaupo, aole hiki ke hooponopono i ko lakou aupuni iho mamuli o ka hoounais aku o ka haole ka Elele, I kamailio aku ia au ia ce i keia mamuli o ko’u ike i ka maikai maoli o ko oukou lahui, a me ke kupono maoli o keia aina no oukou iho, oiai, mai ko’u hiki ana mai a hiki i keia ia, aole au i ike he hookahi Hawaii makilo, e noi hele ana i ola nona, e like me ko’u ike i ko’u lahui iho, he nui na aeahaukae a me ka poe hoopilikia e noi hele ana ma na alanui.

            Mr. Roialiki – Mamuli o na mea i kukaia e kaua ua loaa ia’u kekahi mau mea e noonoo ai.

(E nana ma ka aoao 7.)

 

HE OPUU MOMI.

            Ma Kaluu, Kona Akau, Hawaii, ua hanau ae la mai ka puhaka mai o H.P.K. Maiulani, he opuu momi kane, a nona hoi ka inoa o Edwio Kaohekanu Malulani.

            A hiipor pumehana ia ka hua gula o ke kihapai nani maikai, me ka maemae e loihi no auanei na la, a loaa no ke oia eioa.

            Me ka mahalo,

            Solomon Kaopualeimalo.