Ke Aloha Aina, Volume III, Number 49, 4 December 1897 — Page 4

KE ALOHA AINA

4                                  KE ALOHA AINA, POAONO DEKEMABA 4, 1897.

Ke Aloha Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

HONOLULU......DEC. 4, 1897

 

            Ma o ka noho una o ka Papa Hooko o ka Ahahui Aloha Aina Kuwaena o ka Peaina i ka po Poaha nei, ua noho lakou e noonoo no kekahi kumuhana e hapai ia nei e kekahi poe, oia hoi ka Aha Elele, e noho mai ana: ka la Sabati ae nei, Nov. 28, ka la hoi i manaoia ai, oia ka wa e hooko ia ai ka makemake o ka poe e ake nei e pii ae ma ke kulana Peresidena a Alakai hoi no ka lahui, ma ka hakahaka o ke kanaka e huli la i ka pono no ka aina, oia anei ka kakou mahope nei e hoomaewaewa aku ai?  Manao makou aole.  O ka noho me ka malie, me kia malama pu i ka maluhia.

 

            A oiai, ua kukala ae nei ke Kakauolelo Nui o na Ahahui Aloha Aina e papa loa ana i na Ahahui Lala a puni ka Paeaina, aole e noonoo no na mea pili i ka Aha Elele, aka, no ke ola o na Elele a ka lahui, oia ka kakou e huli ai a hoouna aku.  Pololei kela oleloao, a o ka hooko aku ka kakou.

 

NA ELELE A KA LAHUI.

 

            I ka Poaono, a i ole, i ka Poalima paha i ku aku ai ka mokuahi Gaelic, no ka Ipuka Gula o Kapalikiko, a e hoomaha iki iho ana paha lakou he mau hora no ia kulanakauhale, ke ole he mau keakea ma ko lakou alahele.  I keia la a makou e puka aku nei, aia paha lakou maluna o na lio hao kahi i kau ai, a ke kamoe la ko lakou alahele no Wasinetona, iloko o elima a eono la paha, hoea aku lakou ilaila, a huipu me Kalani Aimoku a me Kona mau ukali e kau mai la na maka, o ka hiki aku o na Elele, me ka ukana a ka lahui ma ko lakou lima.  O ka makou e kalokalo ae nei, e pae maalahi lakou i ka aina, a e holo hoi lakou maluna o na lio hao me ka loaa ole i na poino ma ke alahele a hiki i ka hoea ana i ke kulanakauhale Poo Aupuni o Wasinetona, kuu iho ka maluhiluhi no keia mau la o ka au ana aku o ke kai a me ka holo ana maluna o ka honua, ka mea hoi a lakou a pau i ike ole ai ma ka aina hanau nei.  Hookahi wale no mea a lakou e kaunui aku ai, oia ka la wehe Ahaolelo Senate, i ka Poakahi ae nei, la 6 o Dekemaba, a i ole, mahope koke iho paha oia manawa.  E holopono na hana a ua Elele, a e hoi mai lakou me na leo aloha o ko lakou mau hoa makaainana ka makou leo pule i ka oluolu o na lani.  Aloha nui na Elele.

 

KE AKENUI O IA KOLEA KAU AHUA.

 

            Ua nana a hakilo iho makou i na manao o ia kolea kau ahua, o ka hehi ana mai i ka lepo o Hawaii nei, a i hoolaha ia ae hoi maloko o ka nupepa Kuokoa o ka Poalima nei, nona ka inoa o Bona, a he wahi malihini wale no hoi o ka hoea ana mai i na kapakai o Hawaii nei, a nona hoi ke huina o na la i helu ole ia ma ke ana malama a makahiki hoi.

            Ma ka nana ana a hoohalikelike ana hoi, ua ana ia kona mau manao maluna o kela haiolelo a kela Senate kaulana o Amerika i hoi aku nei, ua hewa ka waha i na mea ai a ka poe e noho mana nei maluna o ka Repubalika Hawaii, a no ia kumu i manao ai keia malinini, i kamaaina ole i ko kakou mau poopoo, e pono ka e hoohui ia aku ko kakou mau Paemoku me Amerika Huipuia, ma ke ano, ua hookumu ia ke aupuni e ku nei, maluna o ke kahua kumu a Amerika Huipuia e ake mai la.

            "Oia hoi, ua hoonaauao ia ko kakou mau kula e like me ko lakou, a he mau hoomana Karistiano hoi e like no me ko lakou, a o kekahi, o ka puka keia o na waiwai kalepa e hele pololei ana no Kapalakiko me ka holomua.  A o kekahi hoi, oia ke kukulu ia ana o ka pohaku kihi o keia aupuni e ku nei i ka la 4 o Iulai, ka la no hoi a Amerika i ku ae ai he aupuni kuokoa nona iho," a pela aku.

            O keia ka makou mea i kahaha loa ai i ka manao o keia malihini, aka, ua hiki no nae ia kakou ke ike, he mau hana ia na kakou i malihini ole i ko lakou wa e hoea mai ai ianei, a noho pu iho la iwaena o ka pohai o keia poe, aole e emo, a lilo iho la i mau hoaloha maikai, kuka pu, a lealea hoi na kamailio ana, a o ka lakou makana e mohai mai ai na keia poe, oia keia a kakou e ike ae la, e hoohui aku i ka lepo o ko kakou aina aloha me Amerika.

            Nani ka haakei o ka manao o keia malihini, me kona i pu iho, o na kumu ana i hoike ai, he mau kumu nui ia e hiki ai ke hoohui ia aku kakou me Amerika.  Ua lilo no hoi ka manao o keia haole i ke Kuokoa, i mea hauoli i ka manao o kona mau hookele, no ka mea, o ko lakou lokowai hookahi ia e au ai, a hookahi hoi ke kani like ana o na aka.

            No kakou, ua like keia manao me kekahi puu opala nui i makaukau no ke puhi ia aku i ke ahi, a o ua ahi la, oia no ka wa e noho mai ai ka Ahaolelo Senate, a ia wa e kanana ia ai ka mea i'o a me ka opala, a hookomo aku iloko o ke ahi, a pau kona heluna ma keia ao.  Nolaila, e noho no kakou me ka hoomanawanui, a e kakali aku hoi i na hana o ka wa e hoea mai ana, a na ia wa e hoike mai i ka mea kaupaona kaulike mai i ka mea kaupaona kaulike, aole hoi i ke kekee, e like me keia a kakou e ike nei.

 

MAHEA LA E LOAA NEI KE OLA IA LAKOU.

 

            O keia kekahi o na mea ano nui e olelo ia nei mawaena o ka lahui Hawaii, iloko o keia mau la o ka popilikia a me ka hune e noho ia nei.  Ua pili maoli keia ninau i ke kulana o ka loaa ana o ka ai a me ka i'a.  O ka loaa ana o ka ai a me ka i'a no ka malama ana i ke ola kino, he mea nui no ia i na poe a pau, aka, o ka oi loa aku nae, oia no ka poe ilihune maoli, a nele hoi, a palupalu.

            Iloko o keia mau makahiki eha a o ka elima hoi keia e hele nei, ua loaa ia ka ulia poino o ka noho lako ana o keia lahui mamua, a i keia wa, aia na mea a pau iloko o ka hune a me ka nele maoli, mamuli o ka hoololi ia ana o ke kulana noho aupuni.   

            Iloko o ka wa e mau ana ka noho ana mua malalo o ke Aupuni Moi, ua lako na mea a pau ma ke kulana akea, ua loaa i na kanaka Hawaii ponoi o ka aina na hana loaa mau o ka la, ma na hana alanui, na hana kapili uapo a me na hale o ke aupuni, a pela aku.

            I keia au, a i keia wa o ka pilikia a me ka hune, ua pale ia ae na kanaka o ka aina, mai na hana lawelawe mai o ke aupuni, a he poe malihini kai hoopiha ia ma ko lakou wahi.

            O ka nele maoli, a me keia hoonele pu ia ana o ka lahui Hawaii i ka hana e loaa ai o ke dala, iloko o keia eha makahiki a oi, ua ike ia o na mea a pau loa, aka, a ka mea kupanaha, a pahaohao maoli a makou e ike, a e hoohuoi nei, oia keia; Pehea la e loaa nei ke ola ia lakou?

            Aia he anenae 40,000 ka nui o na kanaka Hawaii maoli e noho nei maloko o keia mau Paemoku i loaa ia i ua popilikia o keia ano i keia wa, aka, eia no lakou ke hele nei, ke aahu nei no i kahi lole.

            O ka poe wale no i hoohiki aku i keia aupuni, o lakou wale no kai loaa ka hana, aka, aole nae oia nele a hune i loaa i ka lahui, oia ka mea nana i alako aku ia lakou e kakoo i keia aupuni.

            Nolaila, e ka lahui, e noho me ka hoomanawanui, a mai kaniuhu, no ka mea, ua kokoke ka malamalama o ka la e poha hou maluna ou e Hawaii.

 

UA IKE KO LUNA ME LALO.

 

            Mai ka haalele ana iho o na Elele a ka Lahui i ke Awa lai o Kou nei, i ke ahiahi Poaono nei, a hiki i keia la, ua hoike mai la na lani i kona manao kokua mahope iho o ka hala ana aku o na Elele, ma o ka hoomaemae ia ana ae o na ao puluwai e hoalii ana ma ka papalina o na aouli o ka lani, e hoike ana, i ke aloha o na lani i ka lahui Hawaii, ma o ka malie a kalae la o ka aina nei, i ko laua wa i kaawale aku la.  A oia ka makou i puana ae la, ua ike ko luna me lalo i ka lakou huakai hele.

 

WELA KA HAO

I KA HUI ALOHA AINA O HILO

HUEPAU KA HANA I NA NIHONIHO.  I KA MANAO HOOKO KAUOHA O NA SENATE

Mai KauaLanilehua mai o Hilo.

                        Aloha oe:

(Ke anaina a na Senate maloko o Haili i Novemaba 17, 1897.)

 

            Mamuli o ka hauoli o ko'u manao, i ka lohe ana i kekahi mau olelo ku i ka hauoli a me ka manaolana, ma o ka lohe ana i ka leo o na Senatoa mai Amerika mai, a i kaahele ae nei hoi ma Kina, Iapana a hoea ae nei i Honolulu, a mai Honolulu mai nei hoi a hoea i Hilo nei, a pela hoi au e awiwi nei, e hoike aku ia oe i ka laua mau olelo waiwai nui no ka pomaikai o ka lehulehu, a oia iho keia malalo nei:

            Mamua ae o ka hoike ana mai o na Senatoa i ko laua mau manao ponoi, ua haawi mua mai la ua mau Senatoa la he mau ninau e nowelo ana i ka puniu kupaa o na kanaka aloha aina oiaio a pau, me ko laua hoike pu mai, aole laua i hele mai e haiolelo, aka, e lohe i ko lakou manao, a no ia kumu, ua haiolelo mua o J. Ewaliko a me E. Kekoa.

            A i ke pau ana o ka laua haiolelo ana, oia no ka wa i waiho koke mai ai o laua i ka ninau iloko o ke kuoo a me ke koikoi o na huaolelo i puka mai mailoko mai o ko laua mau lehelehe, a oia hoi keia:

            Ninau-Makemake no anei oukou i ka hoohui ia Hawaii me amerika?

            Pane-Aole.

            N-A heaha ka oukou i makemake ai?

            P-Makemake makou e hana mai o Amerika i ka pono kaulike maluna o makou, elike me kana i hana ai i ke Aupuni o Samoa.

            N-Pehea oukou i manao ai na Amerika e hana mai i ko oukou pono, oiai, ma ka rula o na Aupuni Repubalika a pau, aole o lakou kuleana e hooponopono i na Aupuni Moi?

            P-Ua manao makou a me ko makou Moiwahine, e waiho aku i ka hoopii na Amerika no e hooponopono mai i ka hana ana i kokua hewa ai ma ka hoolele ia ana mai o na koa o Amerika, i kela la o ka hookahuli aupuni o 1893.  Nolaila, ua manao makou, nana no e hooponopono.  (Pane mai ke Senate, oia maoli no ka pololei.)  A i na e hana ole mai o Amerika i ko makou pono, alaila, e unuhi mai ana makou i ka makou hoopii a waiho ae i ka Aha Uwao.

            Mahalo mai la ua mau Senate nei i ka naauao o na pane a keia kanaka, nona ka inoa o J. Ewaliko, a o ka pau ana no hoi ia o na ninau, a olelo mai la ua mau haole nei, ua maopopo mai la ia laua na mea a pau.

            A mahope iho o ka pau ana o ka ninau ana i na kane, ua ninau mai la oia i ko na wahine manao, a o ka wa no hoi i a o Mrs. Kekona Pilipo i ku ae ai a hoike i kona manao.

            "Aohe o'u manao nui, aka, e hoike wale aku ana no au, he hana kakauinoa i ka hoohuiaina ka makou i hana iho nei, a he mau Elele ko makou e holo aku ana no Amerika, a huipu aku me ko makou Moiwahine e kali ala malaila."  Oia wale iho la no kana mau olelo a noho iho la oia ilalo. 

            A keia hoi ka wa i ninau laula mai ai o ua mau Senate nei e pili ana no na pepa kakauinoa me ka i pu mai:

            Ua hanaia naei kela mau hana me ka paewaewa ole?  Ae, wahi a ka pane a ka lehulehu.

            A na kela a me keia anei i kakau ponoi i kona inoa?  Ae wahi a ka Pane.

            A na John Brown i hoike ae, o ka poe hiki ole ke kakau, na na Komite i kakau me ka hoailona kaha pe'a, a apono mai la ua mau Senate nei, a o keia no hoi ka wa i pane hou mai ai o ua mau Senate nei, me ka i mai:

            Ina paha ua hooiaio ia kela mau pepa inoa?  Hoole mai la o J. Brown, a olelo mai la laua, ina ua hooiaio ia kela mau pepa inoa alaila, aole mea nana e kulai i ko oukou aoao.

            Aka, eia maua he mau hoike oiaio ma ko oukou aoao, nolaila, ke ku nei maua iluna, (a kauoha pu mai la ia makou e ku iluna, ina ua kakauinoa oukou a pau e kue ana i ka hoohuiaina.)

            A ku ae la makou a pau iluna, a olelo mai la i keai mau hoike oiaio o ke koikoi a me ka hauoli o ka manao.  "Ua oi aku ka ma an o keia anaina a maua e hoohiki aku nei ia nei ia maua, e lilo maua i mau hoike ma ko oukou aoao, no kela mau palapala kue a oukou, ina e loaa ana he mau kuia, ua hiki ia maua e hooia aku i ka oiaio oia mau palapala kue."

            He nui aku no ka laua mau olelo ao naauao, a pela no hoi me ka haiolelo a Senate Dubois, a pii ka lena i na poe hoohuiaina o Hilo nei, mamuli o ka huepau ia ana mai a ahuwale ka hana i na nihoniho, a o keia iha malalo kana mea i hoike mai ai:

            "He mea oiaio, aole i manao nui ia keia kumuhana o ka hoohui aku ia Hawaii nei me Amerika iloko o ko makou mau Aha Senate, oiai, o Amerika he aupu-