Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 25, 18 June 1898 — Page 5

Page PDF (915.88 KB)

This text was transcribed by:  Beryl Tyau
This work is dedicated to:  congrats Mahina Komeji

KE ALOHA AINA

 

POAONO JUNE 18 1898

PAPA PAU HE A A KO KAHALE.

 

Eia iho ka make o ka poe Hoohuiaina a po-ha ae

Puka-a-maka na Olelo a Konela Fisher i ke akea.

 

Ua ike iho makou maloko o ka nupepa Avalataisa o keia kakahiaka Poalua i na mapao o Konela Fisher, Kekahi hoi o na koo ikaika  nana e paa nei na kukuna o keia aupuni Repubalika oehaa, a i wahi hoi e ike iho ai na kanaka Hawaii, i komo a kakoo pu i na hana hoonuiaina haawi lilo i ko lakou aina no  Amerika, eia iho ka Amerika makana ia lakou no kei mau la onene o ke kaua, e lilo lakou i poe koa no ke kue ana aku i ka poe Sepania, ma na wahi a pau a lakou i makemake ai, a i wahi e hookaakaa ia ae ai ko lakou mau maka, ke lawe mai nei makou a hoolaha aku, i wahi e ike ai na kanaka Hawaii, i hoohiki ia lakou malalo o keia aupuni, a i lilo hoi i poe koa iloko o na pualikoa o ke aupuni e ku nei, a i poe makai paha malia o wae ia ae mailoko ae e loaa ana i keia aupuni, a eia iho na olelo ano nui i wae ia mai e makou mae ua Konela la:

 

"O Konela Fisher, oia kekahi o na kanaka lilipai loa, ua koko ke e holo ka hoohuiaina. Ua hoounua palapala  aku no hoi oia i na Kapena a pau oloko o na pualikoa , ua kokoke loa mai ka wa e kahea ia aku ai he mau mahele koa iloko o ka Regimana, ina e holo ana ka hoohuiaina, a e hoouna ia aku lakou no ka hakaka ana ma ua mokupuni Piliine."

 

O keia na olelo awaawa loa a kekahi kanaka i bhoohiki pau mano, e hoouna i na poe  a pau i komo iloko o na pualikoa e hele i ka aina malibini, e hakaka ai no ka pono o na pakeke of ka poe waiwai, oiai o kalou la e noho ana ma ka aina nei me ka ai hookano i ka luhi a oukou i imi no keia poe, a o oukou nae ke alo ana i ke ehuehu o na poka me ka maopopo ole o ko oukou hopena.

 

Nolaila, i keia la ke mihi nei na kanaka Hawaii i hookuli i ka makou ao ana me ko makou hoi ke mau aku no hoi, he alahele ia o ko kakou pilikia, aole i keia wa, aka ei aku mahope kahi i hoopue mai ai, a pehea, ua hala anei ka makou me i uwalo mau aku ai, aole anei ke hookokoke mai la ua mau minute la o ka ehaeha maluna o kakou a pau, a o ke oi loa aku hoi, ke holo ka hoohiaina, oia no ka wa a keia Konela koa e ohi koke mai ui i na koa kela wahi ana e makemake nei e hoouna, oia hoi hoi na mokupuni Pilipine, he wahi i pilikana ole ia kakou ma ke ano o ka noho ana.

 

Nolaila, eia ka wa no na kanaka Hawaii e ku ai a nana i ka pololei o ka makou mau hoikeike ana o na la i hala, a no ka poe no hoi i kakoo i na manao o hai, eia ka wa no lakou e lilo ai i poe moepuu no luna o ke kahua kaua i pilikana ole ia kakou. Aka, aohe nae a makou uwalo hou ana aku ia lakou hookahi wale iho, e uwe mua lakou i na whaine, ka lakou mau ohana keiki e hoolilo ia iho ana i poe keiki makua ole ilike me ka hana a na wahine Amerika i ka lokou poe kane mamu o ko lakou lawe ia ana mai maluna o na moku halihali koa no ke kahua kaua o Manila a me Pilipine.

 

Nolaila, eia ka wa a kakou e kaana pu ae ai, he laau make io ka, ka hoohuiaina no na kanaka Hawaii, a ina pela io, ahea oukou ao kanaka mai e ka poe auwana  a mihi ae no ko oukou mau hewa ma ka koikeike ana ae i ke akea, i hoohiki au malalo o keia aupuni pule a mahina paha. O ke ku koke mai la no ia o na o - i ke peku ia, a kuewa hou aku la oe no ka imi ana i hana e o a ai kou ohana a me ka lehulehu hoi a pau. O ko makou manao keia, a na kela a me keia e kaupaona nona iho.

 

AOLE I IKEIA KA MOKUAHI PERU.

 

Ua lilo hoea koke ole ana mai o ka mokuahi Peru i mea kamailio nui ia iwaena o na poe a pau o ke kulanakauhale nei. A ua nui a lehulehu no hoi na kumu i hoikeia ae no kona oea koke ole ana mai i ke kulanakauhale nei.

 

O kona lohe hope ia ana mai maluna o ka mokuahi Dorika, ua haalele aku oia ia Kobe, he la mamua iho o ko Dorika haalele ana aku ia Kapalakiko, a mai ia wa mai a hiki iho la i keia la aole he wahi mea i lohe hou ia nona.

 

Malia paha, ua hoolilo ia mai nei oia ma lokohama i mokukaua no Amerika Huipuia, a i ole, ua loaa mai nei paha oia i na mokukaua Sepania ma ka moana, aka aole nae he mea i ike i kona kumu o ke ulolohi loa.

 

Ma ke kakahiaka o ka Poaono nei, ua loaa aku la ka lio kaa o Kapena Makai Parker, e waiho ana iloko o ka halelio ua make loa, mamuli o ka hou ia ana i ka pahi e kekahi mea manao ino, eia ke huli ia nei ke kolohe, aka aole nae i loaa kona meheu.

 

KA UAKAI A NA POE KAKAU NUPEPA I WAIALUA.

 

He Heneri a oi Mile i Holo ia aluna o ke Kaaahi.

 

Ma ka hora 8:45 o ke kakahiaka Poaha nei i paalelo iho ai na poe kakau nupepa o ke kulana kauhale la Honolulu nei,  mamuli o ke kono i loaa mai ia lakou mai ka luna nui mai o ke kanahi no ka liolo ana aku e makaikai i ka hiki ana o ke alahao i hoomoe ia ai ilalo o Waialua.

 

He iwakalua a oi poe i kau aku maluna o ke kaaahi ma keia huakai me ka luna hoohana nui Fred C. Smith no Waialua ka pahu hopu Iloko o 25 minute mai ka wa a ke kaaahi i haalele iho ai i ke kulanakauhale nei ua kaalo ae la ka huakai a ka poe kakau nupepa ma kahi hoolulu o Manana, aole nae i hookaulua iho ke kaaahi malaila , aka, ua hoomau aku la no ka wiliki i ka hoonee ana i ke kaaahi imua.

 

A i ka hoena ana i Waianae akahi no a kaohi ia mai ka holo nui ana o ke kaa, a haawi  mai la hoi ka luna hoohana nui, Fred C. Smith, he umi minute no na poe kakau nupepa e makai kai iki ai i ka nanai o Waianae"

 

He mehameha na alanui, aole he maalo kanaka, aka, mamuli no paha ia o ka pa o na kanaka i ka hele i ka hana ma ka mahiko Mahope koke iho o ka hala ana ae o na minute he umi, o ka wa no ia o na poe a pau i kau hou ae ai maluna o na kaa a hoomau aku la ma ka huakai. He nani ka nanaina o ka aina ma keia wahi aku a hiki i ka lae o Kaena, mauka o ka aina na lau uliuli o ke ko me ke kope ke ikeia aku ana, a ke haliu ae hoi ma ka aoao makai e waiho mai ana ka moana laula a na mokuahi a me na moku o kela a me keia ano e holo mai ai mai Kauai mai, a ma keia wahi hoi e hiki pono ai ke ikeia aku ke ao aina o Kauai i ka halii paa mai iluna o ka aina.

 

Ma ka lae kaulana o Kaena i kaohi hou mai ai ka wiliki i ka holo o ke kaaahi, no ka haawi ana i manawa no na poe a pau e makaikai ai ia wahi, a ma ia wahi e pau ai ka ikeia ana o Waianae, a huli aku ma kela aoao e ahuwale ai o Kahuku i ka auku mai i ke kai. Maanei i hele makaikai aku ai kekahi poe me ka hiaai nui, na ke oeoe kahea i ka uoha e hoi hou mai lakou no luna o ke kaaahi, i ko lakou kau ana mai iluna o ke kaa, ia wa no i haalele iho ai ke kaa no Waialua ka pahu hopu.

 

Ma keia wahi aku a ke kaaahi e holo nei, he nani ka nanaina o ka aina me na mauna kiekie i kiei iho ana maluna o na kamahele, a ma ka aoao hoi makai na puu pohaku e ku ana iloko o ke kai me ua ale hanupanupa e poi aku ana iluna o lakou.

 

Ma ka hora 11:44 ua hoea aku la ua poe kakau nupepa i ka pahu hopu o ka lakou huakai, oia hoi o Kaiaka, a ilaila i pau ai kahi o ke alahao i hoomoe ia ai, aka, ke hoomauia la no mae ka hana ana a me he mea la mamua o ka la @ ae nei o Iulai e kapalulu loa aku ai ke kaaahi ilalo o ke kulanakauhale o Waialua.

 

Mahope o ka hala ana he mau minute, na hoi hou mai la ke kaaahi no Mokuleia, a ma kahi o Jasper Sylva i lilo i ka hui o Dilinahama ma, i hoomaha iho ai na kanahele hoolaha nupepa. A i ka maha iki ana, ua kono koke mai la na kamaaina o ka hale no ka naue ana aku e paina maluna o kekahi papaaina i hele a luluu i na mea ai.

 

A mawaena o ka paina ana, ua haawi ia mai la he mau olelo hoomaikai no ka Dillinghama mau hooikaika ana i ka hui kaaahi no la momaikai o ka aina a me na kanaka oia mau wahi e Whitney, Lgana, Ballentyne, Testa, Wilder Norrie, Ballentyne,Testa, Wilder Noorrie, Vivas, Luke Chan, like a me Smith.

 

I ka pau ana o ka paina mama ana, ua hoomaha iki iho la na mea a pau, a ma ka hora 2:30 i haalele aku ai na poe kakau nupepa i ka home o Dilimahama a hoi mai la maluna o kekahi kaa kikane no luna o ke kaaahi, mamua nae o ka hoea ana mai liluna o ke kaaahi, ua haule aku la he elua mau haole mailuna aku o ke kaa oia o Shingle a me Ballentyne ao ka inoa hope kai hoeha ia ma ke kuli.

 

I ka hora 2:45 i haalele aku ai ke kaaahi ia Waialua no Honolulu nei, a ma ka hora 5 i hoea mai ai ke kaaahi i ke kulanakauhale nei. Ua holo ia e ke kaa ma keia huli hoi ana mai he 55 mile iloko o elua hora me ka hapaha.

 

O ka inoa o na poe kakau nupepa a pau i komo ai ma keia kono ana a ka hi kaaahi. C.G. Ballentyne, T. G. Ballentyne a me Ed Towese, no ke Gazette a me ka Advertiser; Rev S. E. Bishop, no ka Friend, P.H. Dodge, Anglica Chronicle; Edmund Norrie, Independent, F. J. Testa, Makaainaua; H. M. Whitney, Planter's Monthly; J. M. Vivas, Luso Hawaiiano; L. H. Mesick, Hawaiian E. L. Like, Ke Aloha Aina; D. W.  Kamaliikane, Ka Loea Kalaiaina; Luke Chau, Hawaiian Chinese News; C. Yaknam, Honolulu Chinese Chronicle; Capt. Isaiah Bray, Dr. A II. Cinclar, Robt. W. Shingle, Charlie J. Falk a me Logan o ka Bulletina.

 

Ua lohe ia ae ua hana @@ aku la o Lyle a me Sorenson i ke aupuni no ka hoolana hou ana i ka moku poino Labr. dor e wa ho la iluna o ke kaha one o Makena, Maui.

 

HOLO KA BILA AUHAU KINO.

 

Ua hoike mua aku makou imua o ka lahui, no ka lawe ia ana ae o ka Bila Auhau Kino iloko o ka Hale o na Lunamakaainana o ka Repubalika, ma o W. C. Aki ala, ka Lunamakaainana mai na apana mai o Kohala, Kona a me Kau mai, ma o ka hooholo ia ana ma ka Poalua nei, Iune 7. O keia kekahi o na hana nani a makou e haawi ai i ka mahalo ana no ka mea nana ka bila. O ka hana maikai a kekahi hoa kanaka, i mea e pomaikai ai kona mau hoa lahui o na ano a pau, e noho ane maluna o ka lepo o Hawaii, ka makou i mahalo ai he okoa ka poai, oiai, aia no oia mao.

 

PALE KA PONO I NA MOKU LAWE LETA.

 

I keia mau la, ua hiki ole ia kakou a pau ke hoomaopopo iho i na wa ku maa mau o na mokuahi lawe leta o kakou mai Kapalakiko mai, a o ke kumu nui no paha, ua ike ia iho nei i keia mau la i hala aku nei, ka loli ana ae o ua poe mokuahi lawe leta la i mau mokuahi lawe leta la, i mau mokuahi lawe koa, e like me ke City of Pekin, Autralia, China, Zealandia, a pela aku, a na keia mau loli ano nui ana o ka manawa, i hoonele mai ia kakou i ka ike ana i na mea hou o ke kaua o keia mau la, e noke ala i ka hakaka.

 

A oia hoi ka makou e olelo ae nei, ke hoi hou aku nei kakou ihope, i ka wa na na moku pea e halihali ko kakou mau eke leta mai Kaleponi mai, a o ke kumu no hoi o keia ulolohi, oia ke kaua i ulu ae la mawaena o Amerika a me Sepania.

 

Ua ulu ae hoi ka manao iloko o makou, oia hoi, ina paha eia no he haawina hoomau i haawi ia no keia mau laina mokuahi mai ke aupuni Hawaii aku, ua oi loa aku ka pono e hoohalahalaia keia mau uku kaulele a kakou e uku nei no ia haawina, oiai hoi na ona o na moku nana e halihali nei na eke leta, ke haawi nei i ko lakou mau mokuahi i paa malalo o ka hoolimalima ia mawaena o Amerika a me Hawaii nei, no ka uku kiekie ae mamua o ka ke aupuni Hawaii e haawi nei.

 

Ina pela io ka manao o na ona makuahi Amerika, i paa malalo o ka aelike alaila o ka hana pono i ko kakou mau Luna Aupuni e hoao ia ke alahele maalahi, e hiki ai hoi ke hoolilo ia ko kakou dala no ia hana i mea waiwai aole hoi o ka hoonuanua aku ma kekahi aoao, oia hoi ka imi ana a haawi aku i kekahi laina mokuahi okoa aku, mawaho ae o keia poe mokuahi i paa malalo o ka hoolimalima koa.