Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 39, 24 September 1898 — Page 2

KE ALOHA AINA

 

KE ALOHA AINA, POAONO SEPATEMABA, 24, 1898

 

KE – ALOHA – AINA

 

Hookumaia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu

pepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWHI

Puuku o KE ALOHA AINA

 

HONOLULU, HI SEPT. 24, 1898

 

KE KAKAU LETA O KA PAPA HAWAII.

            Oiai keia mau la o ke ake hoohui aina e nee nei imua, oia nae ka wa a kekahi poe e hoeikaika ino loa nei ma kekahi mau hana kumakaia i na pono a pau o na kanaka Hawaii, a o kekahi oia mau pono, oia no ka ono uhane a na kahunapule Kalawina i lawe mai ai i ka makahiki 1820, ka wa naaupo loa o ka aina nana hoi i hoopaauao ia kakou, a lilo kakou i poe ike i ka noho ana o keia au malamalama.

            O na hoomana Kalawina a pau o ka hapanui loa o lakou, eia mo ia malalo o ka noho hooponopono a ka Papa Hawaii, a i kohoia hohi kona poo hana i keia wa, malalo o Oliver P. Emekona kekahi o na keike a kela mikanele maikai J. S. Emekona o waialai, Oahu nei i make kahiko loa a o kana hua ponoi mailoko mai o kenu puhaka me kana wahine, oia ia e hele nei me kekaui puolo laau make iwaena o na ekalesia kalawina ma ka mokupuni o Hawaii, a ina he oiaio na lono i loaa mai ia makou, alaila, ke nana ole nei makou i keia mau hana apuhi i hoiloli ia iloko o na keiki a na mikanele, ka poe hoi a makou e olelo nei me ka maopopo loa, ua hoolilo mai lakou i ka lahui Hawaii i poe enemi ino loa no lakou, ma o ka hooko ole ana o ka hapanui o ka lahui Hawaii i ka hoohui aina, a ma keia alahele peepoli lakou i nihi ae nei, me ka manao, o ka hoo@ni ia ana o na ekalesia Hawaii me na ekalesia haole o Amerika, ma o ka Papa Amerika la, oia paha ka Papa o Bosetona, he hoike akaka loa ia na ko Amerika poe o ike iho ai, ua apono io oka ke lahui Hawaii i ka hoohui aina, ma o keia hoohui ekalesia la a Emekona opio ma la.

            Nolaila, i kumu e ike mai ai na ekalesia a pau o Maui, Molokai, Oahu nei a me Kauai i keia hana pobalalo a ke Kakau Leta o ka papa Hawaii, e pono makou e houkoka piha aku i keia mea imua e ko makou mau makamaka a pani ka Paeaina i wahi e hoohihia ole ia ai ko lakou mau noonoo e keia mau hana apuhi a ke Kakau Leta o ka Paiapa Hawaii hana mai la ma Laupahoehoe, Hilo Hawaii, ma o ka Aha Elele Ia o na ekalesia oia mokupuni,a oia iho keia.

            O na Ekalesia a pau e ku nei mai Hawaii a Kauai, a i kaa ole hoi malalo o ka hooponopano ana a ka Papa o Bosetona, oia hoi ka Papa Amerika, he mau kahu Waiwai ko lakou nana e hooponopono nei i ko lakou mau waiwai ekalesia, a na ia poe ka noonoo ana ina mea holomua ai o na hana iwaena lakou, elike me ko Kaumakapuli a me na wahi e ae.

           

O na kahu ekalesia a puni ka Paeaina, he poe lakou i hoolimalima ia no ka manawa a na

hoahanau i makemake ai, a ke pau no ko lakou makemake, alaila, ua hiki no ia lakou ke hoopau iaia ma na ao a pau, a nona hoi ke kuleana ma na hana hoeueu a hoohoiomua i kona ekalesia iho, o ka haawi ana a me ka hoolilo ana i na waiwai ekalesia, elike me na kahua halepaule e ku nei, a me kekahi mau waiwai e ae pahai e paa ia ana e na Papa Kahu Waiwai oia mau ekalesia, aole loa he kuleana o kekahi Kahunapule a Elele paha e haawi ai ia mau mea.

 

            A oiai hoi he kanaka oia i hoolimalima ia e ka lehulehu a o kona kuleana wale no oia kona hoike i na mea pili i kok ka uhane pono, aole i na mea pili kino, a o kona apono ana ma kekahi mea, aole ia i lilo i mea mana, nolaila, o ka hana ana a kela Ahahui elele o na Ekalesia o ka mokupuni o Hawaii, i noho mai nei ma Laupahoehoe, he kuleana hiki no ko na hoahanau e hoole ai ia palapala hoohui, ma o ko lakou hoapau ana i kela mau Kahunapule apuka i ko lakou mau pono ekalesia, a oiai hoie, o ka hapanui o na hoahanau, he poe Aloha Aina wale no lakou ke hooliio i keia mau hena lapuwale i mea ole.

            E makaala loa oukou e ko Maui poe, o hihia pu oukou me ka upena na na-na-na a Emekona e kaahele mai laiwaena o ko oukou mau ekalesia, a e hoike aku i ko oukou MOTO kaulana, “o Maui o ka oi,” oia hoi, he oi loa ma ke kue ma na hana pahele a pau, a e makaala mai i keia Alopeka e ino ai ka  mala waina a ka Haku.

            O ke kumu nui no paha o keia hooholo ia ana mai la i Laupahoehoe, he poe kahunapule hoohui aina wale no ka hapanui, a ehia la wahi aloha aina, nolaila, eia iho ka make o oukou e na hoahanau Kalawina; o ka wa kupono no keia, ahai ke Akule i kahi hohonu, ao iho i ko oukou mau Kahunapule, mai hana i kela mea kumakaia i ka noho aia ekalesia; pela no hoi me ko Molokai, Oahu nei a me Kauai, e makaala loa i keia nabesa nui hoopoino i ko ka Haku kihapai.

 

HE KUMU KUPONO NO.

 

Oiai iloko o keia mau la o ke kupilikii e nee nei, a e ake ia aku nei hoi na pono kumu o ka aina hanau e hoi hou mai, oia nae ka wa a kekahi poe e kipehi mai nei maluna o makou, i na hoino ana he nui, no ko makou kue loa i ka mana koho balota e noi ia nei e ka poai o ka poe hoohui aina, a me kekahi poe aloha aina kakaikahi, i loli ano e ae nei ko lakou mau manao i keia wa, i ko ka wa i hala a i hoopau ia ae nei hoi na manaoio aloha i ka aina a o ka mana koho ka mea e hoi hou mai ai na pono o ka aina i bao ia e na poe pakaha a hao wale i ko kakou aina hanau.

 

            Aina oiai hoi, he kumu kupono no ko makou kue loa ana na ia mea a pela no hoi  me ka lahui mai Hawaii a Kauai, oiai, ua ike no lakou e hoea mai ana no he pilikia koikoi malalo oia alahele a lakou e hoao nei e koi aku ia Amerika e haawi ia mai ia pono kumu i ka lahui Hawaii wahi a lakou.  A oiai hoi, a lilo keia i mea e hoouluku ai i ka noonoo kekahi poe noonoo kahulihuli wale nolaila, ke hoikeike hou aku nei no makou i ke kumu nui o ko ka lahui paakiki loa ana malalo o ka noi kumu mai kinohi mai a oia keia.

 

1.       Aole i kaupalena ia ka poe nona ia kuleana.

2.       He lala ia no ke noi kumu a ka lahui e koi nei.

3.       He papani ana i ka ipuka o ke noi kumu a ka lahui.

4.       He hoolilo ana ia kakou i ole, iloko o ka makolukolu o Amerika.

 

O keia mau kumu eha ka mea nana i ko mai i ko makou lunaikehala e kupaa makou maluna o ke noi mua, a lanakila a haule paha, a oiai, oia no ke noi kahiko a ka lahui a hiki i keia la, heaha ka makou mea e ao aku ai i ka lahui, e noi hou ae kakou i mea okoa i wahi e hoihoi hou ia mai ai ke Aupuni Alii o Hawaii, mamua o ka puni ana aku i na pahele a ka poe paulele kapekepeke.

E hoakaka hou ae paha makou i ke kumu nui loa o ko makou kue ana i keia hana oia hoi:

1.       Aole i kaupalena ia ka poe nona ia kuleana.  O keia ke kumu mui o ko makou kue, oiai, o keia noi, ua hoomama aku ia i ka poe aea haukae e noho ana i ke alo o ka Peresidena o Amerika Huipuia, e holo mai no na kapakai ou e Hawaii, e mahele pu a i na pono a me na pomaikai o ka aina nei me ka  poe i kuleana pu ole me lakou a oia auanei ka wa e ike ai o ua poe ake nei e noi i ka mana koho i ka hewa loa o ka lakou alakai ana i ka lahui mah@lo keia hana.

 

Oiai hoi o ko kakou keakea ole ana aku maloko o na kumu noi a ka poo e pikokoi aku nei, he kumu kupono loa ia ma ko Amerika aoao, e hoouna mai ai i na poe noi oihana e pohai la imua o ke alo o ka Peresidena, a o keia auanei ke kowa kupono loal Amerika e hoopiha mai ai i ka poe huei ni puole maluna o ka aina nei, a oia ka wa e kaniuhu iho ai ka poe puni oihana o keia mau la e hele nei, a oia mea, ua hala aku la ka Puulena aia i Hilo.

A oiai hoi, aole i kaupalena ia ma keia noi mana koho, o ka poe Hawaii wale no, a me na Amerika i hookupa ia lakou, mamua iho o ka hookahuli ia ana o ko kakou aupuni ke loaa ia pono a ina paha, e aho iki la hoi ia, aka, ma keia, aole, aole loa.  O ka hoomahuahua ia ma keia nii, aole hoi o ka papa aku ia Amerika e noho malie aku no kona poe kuewa i kona one-papa panoi.

 

2.       He lala ia no ke noi kumu a ka lahui, e koi nei.  He mea oiaio, a e hoohewahewa ole ia ai e ka poe naauao maoi, na apo ia keia wahi noi a kekahi poe kakaikahi a me na loio alunu, e ke apo o ke noi piha a ka lahui, i aupuni Kumukanawai, elike me ia mamua iho o ka hookahuli ia ana o ke aupuni Moi.  Aia iloko o laila ke kuokoa, ko kakou hae a me keia mana koho e noi ia nei, aheaha ke kumu o ke kii ana ma ka welau, aole ma kahi o ke kumu i puka mai ai ia mea.

3.       He pani ana i ka ipuka o ka kakou no kumu.  O ko kakou hoao ana e uhai ma keia alahele, oia no ko kakou ae aua e hoopau i ka kakou mau koi a pau, a e apono ana hoi i oa hana hewa a Amerika i hookau mai ai maluna o lakou, a e kani auanei ka aka hoohenehene pu mai ia kakou, he poe hohe wale kakou, a e haawi koke ia mai auaei ia me ka hoohakalia oie; a o ko kakou noho ana hoi ia malalo o ke aupuni Panalaau a na loio e koi nei.

4.       He hoolilo ana keia i ole iloko o ka makolukolu o Amerika Aole keia he mea koho wale aku na ko makou maao, aka, e hoea io mai aua no ka hopena elike me keia a makou e olelo nei.  O ka loaa ana o keia noi mana koho ia kakou, oia ka wa e holo nui mai ai o na Amerika a noho hookohukohu, pu me kakou, me he mea la, o kekahi hapa ia o ka lahuui, a i na e piha lakou i ke 30,000 a 40,000 tausani he poe kaue wale no i  kupono i ke koho balota he aha iho la ka kakou e keakea aku ai, oiai kakou he 20,000 a emi iho paha malalo he poe kupono i ke koho, a ka mea loaa ia kakou he eo a me ka nele maopopo ma na ano a pau

A no ia kumu ko maou ao i ka lahui, e kupaa maluna o ke noi kahiko, a nele iloko o ko kakou mau iini, he nani, hele ana ia na hanaia ka pono a haule mai na lani.  Nolaila, e kupaa mau o ki lahui a hiki i ka lanakila ana.

 

E KA LAHUI ALOHA O HAWAII.

 

            E ka lahui ailoha o Hawaii, ka oe hoi nona ka ikaika a makou e kakoo nei mai kinohi mai a hiki i keia la, a pela mau aku a hiki i ka hopena o ka ninau o Hawaii.  O oukou e ka lahui ilihuue a nawaliwali, ko makou mau hoaloha oiaio iloko o keia wa kupilikii o ka aina, ka wa hoi a kakou a pau ka lahui i ike ai, ua huiiamahi aku la ka poe kiekie a hanohano o ka aina mahope o ka meheu o ka poe nana kokau ia kumakaia a ookahuli i ko kakou aupuni kumu, me ka manao e anai ia kakou a lilo i ole.

            Aka, ua hiki anei i na Iua dala a ua poe waiwai a hanohano nei o ka aina ke kuai i kela mea makamae a ka lahui e paa nei a hiki i keia la?  Ke hoike aku nei makou  me ka oiaio loa, aole.  A no keaha ke kumu okeia kahulihuli ole o ka manao o ka lahui mahope o na alakai ana a keia poe, aole anei no ke aloha oiaio iloko lilo o ko lakou mau puuwai ke kumu ehiki ole nei i ka poe kumakaia kekaualako aku i ko kakou mau manao?  Oia no.

            Nolaila, e na hoahanau aloha o makou, ka poe ilihune a nawaliwali, ka poe e kue nei i ka hoohui aina, iloko o na makahiki elima a oi hala aku la, a pela no hoi a hiki i keia la, mai puni i na alakai hewa a kekahi poe e ao mai nei ia kakou e noi aku ka kakou i mama koho, i aha ai?  i wahi ka e  maliu mai ai o Amerika i ka kakou noi.

            Aole o ko Amerika hoohui ana ia kakou ma o kona pono pili kaua la, he mea ia no kakou e paupauaho ai a hooki ae i ka kakou noi, aka, e kupaa a hiki i ka hopena loa o ka ninau o Hawaii, ka pahu hopu hoi a kakou e alualui nei no ka noho mai o ka Ahaolelo o Amerika i ke kau ae nei o Dekemaba, ka wa hoi a na Komisine e waiho aku ai i ka lakou hoike piha imua oia Hale hanohano, a ka poe kue a me ka poe hoohui.

            E kupaa e ka lahui ilihune a na waliwali, e uuni ka hanu.  I pae ma kela aoao me ka lanikila, a oiai hoi, eia mau makou mahope o ka hapanui o ka lahui Hawaii e keehi ana me ka nana ole i na keakea e alai mai ana mamua o ko makou alahele, a oiai hoi, na kukulu ia keia nupepa i waha olelo no ka lahui ilihune a nawaliwali, aole hoi no ka poe ulakolako, a oia ka makou e kauleo mau aku nei, e kupaa mau a maululi wale.