Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 39, 24 September 1898 — Page 4

KE ALOHA AINA

 

POAONO, SEPATEMABA 24, 1898

 

KE ALOHA AINA

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU .... SEPT. 24 1898.

 

E HOI AKU ANA

 

            Eia ke@awiwi loa ia nei na lawelawe ana ma ko na Komisina aoao, no ke ake e pau mamua o ka Poala ae nei, oiai ka mokuahi Gaelic mai Iapana mai ma ka Poalima ae nei, a oia no hoi ka moku o na Komisina i manaoia ai a hoi aku ana.  Ma ko makou lohe pu @, e pau loa aku ana no na hoa o @ Aha Komisina i ka holo no Wasinetona, a waiho aku i ka lakou mau hoike a lakou i noho iho nei e hana i keia mau la, oia paha o Dole a me Frear.

 

            A ina hoi e holo ana keia poe, aole anei hoi e ala lokahi mai ka lahui a paio no ko kakou manawa hope loa, ma ka hoouna hou ana aku no i mau Elele, elike me ka manao lokahi o na hoa o ka Aha Elele Lahui Hawaii i noho iho nei, a mai lilo hoi na olelo a la poe hoonuinui olelo i noke iho nei i ka walaau i mea na kakou e kuhau ai, o ka kakou hana ana pela, oia ko kakou apono i na manao o ka poe lokoino.

 

            Nolaila, he hoike oiaio hoi ia hana a ka lahui Hawaii imua o na maka o ko Amerika poe, a he mea no auanei ia na @ e hoololi ae na manao kuhihewa o kekahi poe, a huli mai lakou apono mahope o ka kokou mau noi.  Nolaila, oiai keia poe e hoi ana, aia no paha iloko o lakou na manao kanalua, no ke ano naauao maoli o keia lahui, a e hiki ai hoi ke hoohuli ia na hana hewa mai kona kulana ino ae a i ka pono.  O ka makou pule keia, e loaa ia Hawaii ka lanakila.

 

HEAHA KE KUMU O KA HOOLAHA OLE IA.

 

            He mea pahaohao loa i ko makou manao, ka ike ana iho i na haua a na poe kakau nupepa haole o keia mau la, a oiai hoi na Komisina Amerika e noho pu ana i ko Lakou alo, no ka huli a noii pono ana i ka pono o kalehulehu no ka kakou mau noi a pau e waiho aku @ mua o ko lakou hanohano, a oia hoi ka ko kakou mau Elele i hana iho nei, e hoike ana i ko ka kapanui loa o la lahui kue i ka hoohuiia ana o ko lakou mau Paemoku me Amerika Huipuia, a me ka na poe kakaikahi loa ma ka aoao o ka poe @ ui aina.

 

            Eia nae ka mea kupahaha loa, ua pikokoi ae ua poe kakau nupepa nei, i na la e noho ana ka Aha Elele, no ka haawi ia aku o na kope o ka Memoriala ma ko ka lahui aoao; a i ka wa no hoi o ka lokomaikai o ka Peresidena o ua Ahahui la i haawi mai ai i kekahi kope o ua Memoriala la i kekahi o na mau nupepa haole nei, ua oki oe e kekee ana ke poo a ua ole hoi e hoolaha akea ia ae ui palapaia noi la a ka lahui, mamuli o ko lakou ike ana, he laau make ia e poino loa ai ka aoao hoohui aina.

 

            Nolaila, i wahi e nalo loa ai keia Memoriala lahui, oia ko lakou uumi ana iaia a waiho aku ma ka poopoo, me ka hoike ole ae i ke akea, i ke kumu o ko lakou hana ana pela, a mai ia wa mai a hiki i keia la, aole loa i aa kekahi nupepa haole o ua poai la, e hoolaha ia mea, o ahuwale ananei lakou imua o ka lahui Amerika, ma o ka ike ia ana iho he poe kue maoli no na Hawaii i ka hana hoohui aina.

 

            O keia mau hana a ua poe poai nupepa haole nei, he mau hana hohe wale ia a me ka wiwo wale i ka pono a me ka oiaio a ka lahui Hawaii e kupaa nei, a ma ia ano no hoi, ke ku nei no makou a olelo, aole o ko lakou huna ana maanei, he mea ia e uhi pu ia ai ka oiaio, aole pela, e hoea mai ana no ka mea pono mailoko mai o na uhi poeleele a ka poe lokoino i uhipu ai, pela hoi makou i lawe mai ai i keia manao a hoolaha aku, malalo o keia kumu, he poe hohe wale, a he kumakaia maopopo i ka aina a me ka lahui a lakou e noho pu nei iluna o kahi hookahi, aka, aole nae o ko lakou hana ana pela, he mea ia no kakou e kuemi hope ai, a hoopau ae kakou i ko kakou kupaa ana, aka, he mea ia e hooi loa aku ai i hiki ole ai i na manao uwehe o keia poe ke hana peia.  A o ka makou ia e olelo nei, i nut ke aho no ka manawa hope loa.

 

O KA MEA NO PAHA IAINA LINO AI.

 

            Ua keha ae na nupepa namu o keia kulanakauhale, no na mea e pili ana i ka palepala Memoriala a ka Hui kakaikahi Lahui Hawaii, a i kamaaina hoi ia kakou i keia la, “ka Hui a na loio Unihipili, ka poe hoi e kakoo nei i ko kakou mau pono a pau, ma ka hoonui ana aku ia kakou me Amerika Huipuia, a e noi ana hoi i Aupuni Panalaau no keia lahui kuokoa i maa i ka noho ana malalo o ke au maluhia.

 

            O keia ke ano @ ma ka lakou noi, a o ka lua, oia ka pono koho @, ka mea hiki no ke loaa wale mai i na kanaka Hawaii me ke noi a noi ole ia paha ia Amerika ma o ko kakou noho ana malamalama Karistiano; o ke kolu, oia ka Hoopae Limahana, ka mea no a Amerika i lili loa ai i na wa a pau a oia no hoi ka keia poe papau o ka noonoo e hoouhoa aku nei, a o ka ha, oia ka pono kai laweia he mea no keia na ke aupuni kumu i noonoo mau ai mai kinohi a @ i keia la; o ka elima oia ke ano o ka hae e hoomalu ia ai ke aupuni Panalaau o ua poe loio nei, oia no ka hae aloea a ka lahui i minamina @ ai, a i pepehi ia @ nei no hoi e lakou a make, a o ke ano, oia kahaawi ana i uku hoomau no ka Moiwahine Liliuokalani, ka Hooilina Moi Kamalani a me la Moiwahine Kanemake Kapiolani, i kumu e hiki ole ai i kekahi o keia poe ke koi i ko lakou kuleana kumu no ka nohoalii o Hawaii. 

 

            O keia mau kumu noi a keia Hui Lahui o na loio, a na nupepa haole e mahalo nei oia no ke kino maoli o Kakina ma a me Haki na loio i hooikaika nui i keia hana, a i kulike hoi ko makou manao me ko ka nupepa Kuokoa uamu, e olelo ana, o ke kumu o ke kaumaha a koikoi oia Memoriala o lakou no ia a pau, a ua pau aku nei hoi ko kakou poe kulana hanohano e huipu ma ia hana a nolaila ke kumu o keia hapai ana i ke lakou.  Memoriala a kiekie iluna, heaha ko kakou naua ia mau mea, oiai, o keia poe i hele mai ai e nana a e hoolohe i ka kakou mau noi, he poe wale no lakou i hoouna ia mai e nana i ko kakou ano a me ka kulana o ka aina a waiho aku iloko o ka Ahaolelo o Dekemaba ae nei, aia wa e akaka ai ka manao kupaa a alo ha oiaio a keia lahui ilihune no ko lakou aina a me ko kakou kulana aupuni i makemake ia, aole i keia wa, a pela hoi makou i puana ae la, i kela mau olelo, mali no ke kai i ka poe omowaiu a na loio.

 

KE PUAPUAI MAI NEI KA UAHI.

 

            Eia ke puapuai mai nei no lono eia ke liuliu mai nei ka Hui Kumakaia Lahui, ka hui hoi a makou e olelo nei, ua unu ia ae iloko o laila na poe a pau nana i kumakaia i ko kakou kuokoa a me ka welo ana o ko kakou Hae Hawaii maluna o ka pahu hae o ko kakou mau hale aupuni i keia la, i nupepa puka la ma ka olelo Hawaii, nona ke kumuwaiwai i hoolala ia o $5,000.

 

            O keia ke @ e manaoia nei e keia poe, a me ka poai mahope mai o ko lakou mau kua, oia ka mea nana e hoopau ae i ko kakou mau manao Aloha Aina oiaio iloko o ko kakou mau puuwai, a kaualako ia aku kakou mahope o keia mau hana a keia poe e oni mai nei mahope o ke dala a i wahi hoi e hoopau ia ai ko ka lahui mau manao kanalua a huli aku paha mahope o keia poe e hoao mai nei o kinai i ko kakou mau manaopaa loa, e hoihoi hou ia ana no ke aupuni Moi o Hawaii.

 

            A no ia kumu ua nui na manawa a lakou i hoao ai, e komo pu aku ka lahui ma ke kokua ana i ka lakou hana, ma ka wehe akea ana i halawai akea makaainana nui imua o ka lehulehu, a e hoike aku hoi imua o keia poe, ua lokahi kakou a pau ka lahui i ke kakoo ana i na hana a ua poe hoohui aina la, i hanai ia ko lakou umauma lahalaha o ka hanohano o ke aupuni Alii, a oia nae ka lakou e hooikaika loa nei e @ i ko lakou mea i hanohano ai.

 

            A i wahi e ko ai ko lakou mau manao hipa eleele, eia lakou ke upu nei e kukulu i nupepa puka la, i wahi e ike pono ai ka lahui Hawaii i ko lakou mau manao kalaiaina, a haalele iho i ko lakou kupaa na maluna o ko lakou mau manao kahiko a no ia kumu ua hoolala ia keia hana a hoolaha ia maloko o ka nupepa Avalatisa o ka Poaha nei, a me na Luna Nui o ua Ahahui nupepa la, a i wahi e ike ai ka lahui i ko lakou mau inoa pakahi a me ka lakou hana mai kinohi mai a hiki i keia la.

 

J. W. Kalua                             Peresidena

D. L. Naone                            Hope Peresidena

S. K. Ka-ne                             Puuku

Jas. N. Keola                           Kakauolelo

J. E. Buki a me Robert            Hoapili

            Baker na hoakuka.

 

            O J. W. Kalua oia ka Peresidena o keia Aha Hoolala Nupepa, he Lunakanawai Kaapuni no ka Mokupuni o Ma@a, he hanaiahuhu hoi no ke aupuni Repubalika Hawaii i make, a he Amerika hoi i keia la ma ka naau a me ka han@.  He @, oia na ke aupuni Moi, i ka wa o Kalani Kalakaua e noho Alii Aimoku ana o Hawaii a mai kona au mai i lo a ai kela inoa kaulana loa malu@a ona, oia hoi, “Ke Ahi o Wailuku, ke Paniwai o Iao.”

 

            Ua mau kela inoa maluna ona a hiki i na pule hope o ka noho ana o ke Kau Ahaolelo o 1892 ka wa ana haalele ino ai i kona noho Lanamakaainana ana no ka apana o Wailuku oiai hoi, oia ka mea nana i lawe mai ka hoololi Kumukanawai e hoopau loa ana i ke Kumukanawai elua pu o 1887, oia ka wa i nee aku ai kela inoa makamae mai iaia aku, a pio iho la ka ana o ke ahi o Wailuku, a @ i ahi palapi a hiki i keia la, a ke ku nei ka lahui me ka poina ole i kana hana kumakaia i ke aupuni Moi, i ka M. H. 1892, a oia nae kana e pinana ae nei i ka lapa manuole, ma o kona manao ana a komo iloko o ka hana nupepa ka hana i kupono ole i kona ike ke lawelawe.

 

            Eia hoi o D. L. Naone he hanai alii ua ka poai o ka poe hoohui aina, he hoa noloko o ka Ahaolelo Pi-Gi, aohe a makou kamailio nui nona, aka, o kona kulana no nae, aia no oia iloko o ka puhipa a ka poe hoohui aina.

 

            Jas. N. Keola, oia anei kahi hoa Kakakolelo o na Ahaolelo a ka poe Hoohui Aina a ua kukulu hoi he Hui Kalepa Hawaii, a hiki i ka emi ana a nalowale, a ke ake nei e hoala i nupepa pukala i wahi e kulai ai i ko kakou kulana aloha aina oiaio.

 

            J. E. Buki (Bush) oia nei kekahi milimili a na Moi o kakou, ke ole makou e poina i ka hoomanao ana ae i ka wa o ka Moi Kamehameha V a me Kalakaua ua @ oia i Luna Nui no ka Halepai o ka nupepa Ke Au Okoa, i Kakauolelo no ke Kaena Kalaiaina, i Kuhina Kalaiaina, i Kiaaina uo ka Mokupuni o Kauai, a i Kuhina Noho no ke aupuni Hawaii ma Samoa.

           

            Kukulu i nupepa puka pule Ka Oiaio a me puka la Ka Leo o ka Lahui, lilo i Hope Peresidena no ka Hui Aloha Aina Kuwaena o ko Hawaii Paeaina; hoohiki kakoo i ka Repubalika i ka 1897 a lilo i Maheleolelo no ka Aha Kiekie a me Kaapuni.  Ua hiki no, o ke ola no ia oia poe.

 

            O R. H. Baker, oia nei kekahi milimili a Kalani Kaulilua, i ike ia ai oia he wahi kulana iloko o ko kakou mau moolelo, aka, i keia la, he kumakaia oia i ke Alii Aimoku a me ka lahui Hawaii a mai pinana ae e na makamaka, ma kahi hiki ole i ko oukou mau aka ke hoike mai imua o ka lehulehu, no ka mea, he poe kii make oukou iloko o ka puuwai o ka puuwai o ka lahui.

 

“KE KELINA MAIKAI OLE.”

 

            Ua puka ae nei he inoa Kelina Maikai, maloko o ke Kuokoa o ka Poalima nei, a nona hoi ke aka kino wailua e maalo nei i keia mau la, malalo o ke poomanao ana i hoike ae nei: “Lulu i ka makani, ohi i ka puahiohio,” i ka nana pono ana iho nae i ke kulana o kana mau olelo, e papa mai ana ia kakou ka lahui, mai hoomau i ko kakou mau manao kupaa no ke aloha i ko kakou aina hanau.  O aha hoi, o ko ole ka manao lili o ka poai a Kelina Maikai ole e noho pu nei.

 

            I ko makou noii pono ana i kou ano mailuna a lalo.