Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 51, 17 December 1898 — Page 3

Page PDF (925.40 KB)

This text was transcribed by:  Kate Motoyama
This work is dedicated to:  with deepest respect for george helm, kanaka maoli and activist

KE ALOHA AINA

KE ALOHA AINA, POAONO DEKEMABA 17, 1898     3

--

HE WAHI HANA KAPAKAHI.

--

            Eia ka Agena nana i na Pake ke kana mai nei i kana hana, i kanoha ia mai ai e kona a puni, e papa ana i ko lakou haalele ana iho i na kapakai o Hawaii nei a me ka hiki hoi ia lakou ke hoi hou mai i keia aina me ka maalahi, elike me ko lakou wa e oho hoaloha ana me ke Aupuni Alii o Hawaii, ka wa hoi e noho ana na hooponopono kaulike ma ka aina nei iho a me ko waho mai poe.

            Ua hiki ia kakou ke olelo ae, he aupuni o Amerika i piha me ka malamalama Karistiano, a ua hiki ole hoi ia makou ke kaohi iho ma ka olelo ana, mai iaia mai i loaa ai ia kakou keia; omaikai o ka noho ana naanao ana i keia la, ka haawina nanai hoi i loaa ole i kekahi mau mokupuni nunui e waiho lahalaha ana maluna o ka Moana Pakipika a me kekahi mau aupuni nunui e ae o ka honua nei.

            O ko Amerika haawi ana mai i keia pono ia kakou, ana no hoi i kii mai nei a lawe aku ma ke ano pegana, oia kekahi o na hana haahaa loa a ia aupuni malamalama i hana mai ai maluna o kekahi lahui nawaliwali, elike me kakou ka lahui Hawaii.  Aka, ua hiki no ia kakou ke olelo ae, o ka puniwaiwa, ka moie o ka hewa i olelo ia, aia no ia ke pili la me na naau o ka poe nana e hooponopono ana ia aupuni, a malaio oia ano, i kokolo loa mai ai kona aa a hoea mai la maluna o kakou.

            Aole nae hoi no laila ka makou olelo ana, aka, ua kamailio makou no na hana e lawelawe ia nei maluna o ka lahui Pake iloko o keia mau la, ua nalo ae la na hana ku i ke aloha mai ko lakou mau puuwai aku, a eia lakou ke hoopalahalaha nei i ko lakou mana maluna o na hana hoopilikia wale i keia lahui i hana hewa ole aku ia lakou, a i hoopilikia ole mai hoi ia kakou ka lahui kamaaina me lakou mai kinohi mai.

            A o keia hana hoohaiki ana i keia poe noho malie, kue ole aku i ka makemake o ka poe nona keia mau rula hoohaiki, oia kekahi hana haahaa loa a Amerika i hoikeike mai ai imua o na maka o na kanaka Hawaii i loaa ka noonoo kuokoa a me ka hoopono iloko o ko lakou mau naau.  Ke ike nei lakou he hana kapakahi keia ma o keia lahui la, pehea la hoi ke Pukiki, ka Iapana, a pela aku.  Aole anei he ano like no ka lakou hana i komo mai ai iloko o keia aina me ia mau lahui?

            Manao make, ua like no a like, no ka mea, i lawe ia mai no ka poe Pake i Hawaii nei ma ke ano limahana no na mahiko o ka poe haoli Amerika, me ko lakou ike mua ole i na kalulu o keia mau mokupuni, a me ko lakou haupu mua ole, e hiki mai an alakou i Hawaii nei, pela no hoi ka Iapana, ke Pukiki a me na lahui e ae i hele mai e imi hana no lakou, i mea e loaa ai ka pomaikai ia lakou.

            A pela hoi i hana like ole ia ai ia haawina hookaumana like maluna o lakou a pau, oiai, hookahi no hoi o lakou alahele like i hoea mai ai i Hawaii nei, aohe ma kekahi ano e ae, a pela makou e manao nei, i hookahi hoi @ a ka hana like ana maluna o la@ a pau, a pela auanei e nee aku ai kela inoa lima kakauha maluna on a i na wa a pau.

--

PAA I KA HOPUIA HE HALE

PILIWAIWAI.

--

            Me ka hora 11:30 e ka po Poalua nei, ua kipa aku la na makai, malalo o ka hookele ana a Hope Ilamuku Chillingworth, i ka hale piiwaiwai e malamalama nei ma Alanui Hotele, ma ka hale maluna o ka hale aina Pake.

            He eha mau haole i paa i ka hopuia, oia o L. H. Dee, Gardner, H. D. Rivers a me Buck Buchanan, a laweia aku la no ka Halewai me na lako piliwaiwai, a mahope o ko lakou ae ana aku i ka Hope Ilamuku e hoea aku ana lakou imua o ka aha hookolokalo, ua hookuuia mai ia lakou.

            He eha ka nui o na manawa a Chas. Chillingworth i hoao ai e hopu, aka, aole nae i hookoia, ua hoea aku na olelo hooweliweli imua on a e hoeha ia ana oia ke hoao aku oia e komo ma kela hale, aka ua lilo wale no ia he mea ole i ko Chillingworth manao.

            Ua manao wale ia na Rivers i lawe mai i keia mau lako piliwaiwai he mau mahina ae nei i hala, a me he mea la, oia ke kopi ia mai ana o ka Lunakanawai Wilikoki.

--

LAWE NO I KONA OLA.

--

            Ua malama ia ae he hou pahi manaonao e kekahi Iapana malalo ae nei o Kepophoni, ma ka auina la Poalima nei, a he mau minute no mahope iho ua make loa iho la oia.

            Ua ulu ae he hoopaapaa mawaena on a a me kekahi wahine Lapana, a mahope iho oia manawa, ua hele aku la oia no kekahi wahi hale uuku, malaila i hou iho ai oia i kona puu ai a me kona kino i ka pahi.  Mahope o ka pau ana o kona hooko ana i kona manao puuwai eleele, ua kokolo aku oia no malalo o ka hale nui, a malaila oia i waiho ai a hiki i ka hoea ana aku o na makai.

            Ua lawe koke ia aku oia no kekahi hale kauka Iapana, aka, ua hala nae ka wa pono no ka hoopakele ana i kona ola, he mau minute wale no mahope iho ua lele loa ae la kona aho.

 

NA MANAO LIKE OLE O NA

WAHINE O KA HONUA NEI.

--

            He mea kupanaha ka hoomaopopo ana ae i na manao ano e o kekahi mau lahui like ole no kahi e huoi ia ae ai o ko lakou ni.  Ma F@ji ua hapala ia ka helehelena o ka wahine me ka wai hooluu ulaula me kekahi mau kaha keokeo, a he nani iho la ia lakou.

            O na wahine o Aina Omaomao ua uhi ia ko lakou helehelena e ka wai hooluu helu a me ka memele, a o na poe ui hoi o Arabie, ua pena ia ko lakou me ke bolu, a o ko lakou mau manamana lima a me ka wawae, ua pena ulaula ia.

            O ka niho aiai aole ia i makemake ia e kekahi mau lahui o ka Hikina a me ka Polenesia.  Ma Massar, ua pena ia na niho o na wahine me ke pena ulaula a me ka melemele  O ka niho o na poe Torquin he uliuli loa, he ekolu a i ole eha la e hooluu ia ai o ka niho, a e hana ia ana ia i ka wa e piha ai na makahiki he 12 i ke kaikamahine a me ke keikikane.

            I ka wa e hooluu ia ai o ka niho, aole lakou e ai mamuli o ka hopohepo o make i ka wai hooluu.  O na poe kiekie a haahaa, a mai ka waiwai a ka ilihune, ua pau pu aku lakou i ka hana i keia hana, mamuli o ko lakou manao ana he hana haahaa loa no kekahi kino kanaka ka loaa ana iaia he niho keokeo e like me ka ilio a me ka elepani.

            Ma Iapana ua hapala ia ka niho o ka wahine mare me kekahi pena eleele, aole wale no ma ke ano hoomani, aka, he ana iho iaia a pupuka i wahi nona e pakele ai mai na hoowahawaha ia ana mai.

            O na kanaka o ka mokupuni o Sunda, ua hapala ia ko lakou niho a eleele mai ka pa'u aku o ka niu i ho-a ia i ke ahi, me ka hookoe ia he elua niho, a ua uhi ia aku laua me ke gula a i ole me ke dala-

            O ka hoopanio ia ana o ka niho, ua ike nui ia ia iwaena o na lahui ahiu.  Ma na mokupuni o Malay na hanaia na niho a wakawaka e like me ka pahiolo me ka hou ia aku he mau puka iloko o lakou, no ka hoo aku i na pili palule.  O na kanaka Maeassar, ua huki ae lakou i na niho o mua elua, no ka hoopiha ana malaila i mau niho gula a i ole dala.  O kekahi mau lahui Aferika, ua huki ae lakou i ko lakou mau niho o mua, mamali o ko lakou makemake ole e hoohalike ia me na hooholona. O na poe o ka Upper Nile, ua wehe ae lakou he eha o ko lakou mau niho o mua.

            Ma kekahi mau wahi o ka honua nei, ua lilo ke poo i mea nui.  O na Ilikini o Amerika, he ui loa na poo pakii a kakou e hoowahawaha ai  O na kanaka o na kapakai komohana-akau, ua hana ae lako i i ke poo elike me kekahi pua oioi, a o ka lahui Arakhau, ua makahehi ilakou na palahalaha, a i wahi e pakiikii ai ua hoopau ia kekahi apana ke pau maluna o ke poo o ka bebe hanau hou.

            Ma kekahi mau wahi o na hoohiwahiwa ia ana o ua poo he oi loa aku ka nani  O na wahine Pake e lawe ana he kii maluna o ko lakou mau poo i hanaia mailoko mai o ke keleawe a i ole o ke gula elike me kona ano.  O na wahine Myantae e lawe ana lakou maluna o ko lakou poo, he apana papa lahilahi, noi a ka loa he hookahi kapuai me eono iniha laule, he uhi keia no ka lauoho, ma ka hoopaa ia i kekahi mea hoopipili.

            O na poe Tahiti, na manao lakou, o ke kahea ia ana he ihu loihi he olelo hoohaahaa ia, nolaila, ua kaomi lakou i ka iha a me ka lae o ka lakou mau keiki, i wahi e oi loa ae ai ka nui.  O kei amau hana, eia ke ike pu ia nei no ma Malay, a me na kanaka o Berazila.  Ma kekahi mau wahi o ka honua nei, ua hou pukaia na puka ihu, a ua hoopaa ia aku ke komo, hulu, laau a me kekahi mau mea hoonani.

            O na kanaka o ke au kahiko o Aigupita a me Assyria, ha pena lakou i na kuomaka i wahi e akea ai ko lakou mau kuemaka.  O na poe Arabia, eia no lakou ke pena nei i ko lakou mau kuemaka,, a e iho aku ana hoi ia he hapalua like o ka ihu, a oia ka wa e hui ai o na kuemaka.

            O na wahine Poresia, l e pena lakou i ko lakou mau maka a eleele me ke kaha ana i mau kii maluna o ko-lakou mau helehelena.  O na Ilikini o Paraguay, ua hukihuki aku lakou i na huluhulu o ko lakou mau lihilihi maka a me na kuemaka, mamuli o ko lakou makemake ole e nana ia lakou elike me na lio.

            Ma Kin@ ua hoouluia na mikiao, a ua hanaia he mau pahu siliva liilii no ka malama ana i keia mau mikiao,  Ma kekahi mau wahl o Aferika ua manaoia he nani loa na mikiao melemele a me ka poni, a o na wahine Tureke, ua hooluuia ko lakou mau mikiao me ka waihooluu bolu,

--

ALOHA WALE KAKOU.

--

            He elua wale ae nei no pule ka mamao, mai ka wa a makou i hoike aku ai maloko o ka makou nupepa puka la KE ALOHA AINA o ka Poalima, Nov. 25, 1898, e pili ana no ka make ana oia hoa luhi a paaua pu hoi o keia hana he kakele makapeni ana, ma na kowa laula o na kolamu o kekahi mau nupepa i kamaaina nui ia imua e ka lehulehu, oia hoi, Ka Leo, Ka Oiaio a me ka Ahailono, nona hoi ka inoa i kamaaina i na mea a pau, D. M. Puniniokalani Jr., ka mea hoi a makou i hoike mua aku ai, mamuli o na Iono ua make a ua nalo loa oia, aka, aole nae pela ka oiaio, ua kamau mai la uo kona aho, a hiki iho la i ka po Poaha nei, Dekemaba 8, 1898, akahi no oia a hookuu mai la i kona aho hope loa no kela ao maha mao.

            Ua hanau ia oia ma ka Ua Kanilehua o Hilo, a ua hoonaauao ia ma na kula oia apana me ke aloha ia, a me he mea la, aia no paha ilaila kona nui a me ka lehulehu kahi i noho ai, me ka haupu ole ae, ua hala loa aku la ia pilikana o lakou ma ke kino.

            Ua hookemaaina ia ae kona inoa ma na kolamu o ka nupepa mmai ka makahiki 1893, a hiki i ka hapa mua o keia makahiki e hele nei, e hoike ana i kona mau manao makee alii oiaio, ke aloha i ka aina, a pela no hoi i kona lahui oiwi, a me ia ano, ke haaheo nei makou i ka hoike ae, o Punini kekahi o na kanaka Hawaii i loaa ia mau haawina nani, mamua o ka iho ana aku o kona kino lepo no kona wahi mau.

            He hoaloha oia no makou e hooikaika pu ana ma na mea e hoomalamalama ana i ka lahui, a oiai, iloko o ka malama o Maraki, 1895, na kaa ke hooponopono ana o na nupepa Ka Leo o ka Lahui a me Ka Oiaio, malalo on a a me ka Hope Lunahooponopono o KE ALOHA AINA o keia la.  Aka mamuli o ka awaawa o na mamaia ole a ko laua haku poo i hoomanawanui ai, ua hiki ole ia laua ke hoomau aku i ka hana, a pela hoi laua i wahio aku ai i ka hana a ka poe nana ka hana me ka maikai.

            Ke komo pu aku nei makou iloko o na u walohia pu ana me kana mau keiki i hoonele ia i ka papa ole a me ka nui a me ka lehulehu o na pilikana i pili iaia ma ke kino.  Aloha no ia hoa luhi i pauaho mai la.

--

            Ma ka hora 4 o ka auina la Poaha no, mauka o Kapalama, ua kikoo mai la na lima menemene ole o ka make a lawe aku la i ka hanu makamae o Kamiko Kekino mai kona home kino aku, mahope o kona kaa ma'i ana no kekahi mau mahina loihi.  He kanaka opio oia nona na makahiki he 20 a oi, i kamaaina iwaena o na poai pa'i palapala a ua noho hana hoi oia no KE ALOHA AINA he mau makahiki i hala ae nei a i kekahi mau keena pa'i nupepa e ae.  He keiki oluolu a akahai oia, a oluolu oia, a ua haulele iho oia he mau makua a me na pokii e paiauma aku ana nona, a ko pio aloha aina i paa ma Kawa, i ka 1895.  Aloha wale.

--

            A ma ka hora 11 oia kakahiaka no i pauaho mai ai i keia ola ana o Henry Old, kekahi keiki a James Olds, ka on a o ka Nekina mamua, ma ka home o kona ohana ma Kapalama, he kanaka opio oia i kamaaina i kekahi poe o ke kulanakauhale nei.