Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 52, 24 December 1898 — Page 2

KE ALOHA AINA, POAONO, DEKEMABA 24, 1898

 

Ke – Aloha – Aina

Hookumuia no ka

Eomaikai o ka Lehulehu, a he Nu pepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE,

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU             DEC. 24, 1898

 

ALOHA KARISIMAKA KAKOU.

 

            Mamua ae o ka hoea ana mai o ka la Karisimaka, ka la hanau hoi o ka Haku Iesu Karisto i hookaawale ia ai e kakahi mau hoomana Karistiaao a puni ka honua nei, ka haawi e aku nei makou i na panina o ke aloha Karisimaka i na poe a pau i lawe i ke kino o ka nakou pepa mai kinohi mai a hiki i keia la, iloko o na pulama oiaio ana o ka hoaloha i ka hoaloha, a pela hoi makou e olelo ak nei, ua hoopomaikai mai na lani ia kakou ma o kona ahonui la, e waiho mai i ko kakou mau hana ola, a hiki i ka hoea hou ana mai la o ka malamalama o ka manaolana, e huipu ana kakou a pau iloko o na hoomakao ulumahiehie ma ia la.

            O ke Aloha Karisimaka, oia ka makou mohai oluolu, e makana aku nei no ko makou mau makamaka heluhelu a puni ka Paeain.

 

WEHE IA KA AHAOLELO O AMERIKA.

 

            Ua wehe ia ae ka Ahaolelo o Amerika ma ka Poakahi, Dek. 5, a ua akoakoa ae ka hapanui o na hoa Senatoa a me na Lunamakaainana, a ma ka Poalua ae, Dek. 6, i waiho ia aku ai ka hoike a na Komisina Hawaii imua o ka ahaolelo, a maloko hoi o laila ka lakou mau hoolala ana no ke kulana aupuni o Hawaii nei ma keia mua aku, penei:

            I teritori ke ano o ke aupuni, a na ka Peresidena e koho mai i Kiaaina, Kuh na Panalaau, Luna kanawai Apana, Loio Apana a me ka Ilamuku.  A e hoopau ana hoi i na keena o na Kuhina Aina E, Waiwai a me Hoonaauao, Luna Hooiaio, Hope Luna Hooiaio, Ana Aina a me ka Ilamuku.  A na ke Kiaaina e koho aku i ka Lunahoohana o na hana hou, Luna Kula Nui, Ana Aina, Makai Nui no ke pani ana ma kahi o ka Ilamuku.

            O keia ae la ke ano o ka hoonoho ana o na Luna Aupuni i na Komisina Hawaii i noho iho maanei, aka, aole nae i maopopo ka manao o ka Abaolelo no keia mau hoolala ana.

 

HOOKAHI A KAKOU HELU I KOE.

 

            O ka nupepa puka pule o ka Poalima, Dec. 23, 1898, oia ka piha pono ana o na Helu he 52, o kona na'i ana no keia makahiki e hele nei.  Aka, mamuli o ko makou manao maikai, e haawi aku i makana Hapenuia no ko makou mau makamaka helunelu, nolaila, ke manuahi nei makou i ka helu o keia Poaono ae, ina ka hooi ana aku, o ka Helu 53 ia o Ke Aloha Aina no ka makahiki 1898 e pau ana, a he makana maemae na na makamaka heluhelu e ike iho ai, eia makou ke hana nei i ka hana no ka pono o na mea a pau, aole hoi no ka mea hookahi wale no.

            Nolaila, e hoomanao e na makamaka heluhelu o KE ALOHA AINA, e hoouna mai i ke ola o ka pepa no keia makahiki e pau ana ina he mau koena aie kekahi, a pela no hoi ka poe e manao ana e hoomau aku ana i ko lakou lawe ana, e hoouna awiwi mai i ke ola o ua milimili la, oiai, nona oia i na wa a pau.  O ka oioi mua no ka loaa, wahi a ka olelo.

 

WEHE KE AKULE LA I KA HOHONU.

 

            Ua hoikeike mua aku makou imua o na makamaka heluhelu a me ka lahui holookoa o Hawaii, i ko makou hooikaika mau ana e kue a e pale loa aku i na manao a me ka makemake o ka poe e aku nei e hoolilo ia kakou, ma ke ano he Teritori, i noho hoomalu ia e ka mana kaua o Amerika Huipuia, elike me ia a kakou i ike iho nei i ka noho hoomalu ana o na pualikoa Amerika ma o ka regimana koa Nu Ioka la.

            Ma ka noho ana mai nei o ka Senate me Lunamakaainana i ka la 6 iho nei o keia mahina, ua hoike ia mai la na hana a na Komisina, e pili ana no ko kakou kulana aupuni hou o keia mua aku, oia hoi, ua wehe aku la ke Akule a mamao, a noho mai la i ka hohonu, me ka nana kapakahi ana mai o kona mau m ka i ka makau hoowalewale a ka poe ake hoohui aina i manao nui ai, e loaa ana ia lakou kekahi pono.

            O ka mea ano nui wale no, oia ke kaa pau loa ana o ka mana hookohu i na Luna Aupuni kiekie ma ke Panalaau mokupuni o Hawaii, ina e hooholo na Hale Ahaolelo elua, o ke kulana aupuni aku ana ia o Hawaii ma keia mua aku, iloko o ka lima o ka Peresidena o Amerika, e hookohu ana i ke Kiaaina a me na Luna Aupuni kiekie e ae, elike no me ke ano o na hoonohonoho oihana ana ma na mokuaina ponoi o Amerika ponoi iho.

            Ua maopopo ma keia hookohu ana, o ke Kiaaina ke Alii hoomalu kiekie maluna o ke Panalaau alaila, ua olelo hou ia iho la, maloko o na mau hoolala hana nei, o ke Kiaaina ke kuleana hou e koho ai i na Luna Aupuni nui i koe, elike me ka Luna Hoohana Nui, o na Hana Hou, Kahukula Nui, Ana Aina a me ka Makai Nui ma kahi o ka Ilamuku.

            Ke ike nei kakou me na maka, aole i nana ia ka kakou mau uwalo aku imua o keia poe Komisina, olai lakou i ka wa no i ka lepo o Amerika aole i hiki mai i Hawaii nei, (koe na Komisina Hawaii, no ka mea, no onei no hoi laua) e lawe lilo maoli no i keia aina me ka nana pono ole i na hoohalahala a kona lahui nawaliwali a me kona Moiwahine hoomanawanui.

            Ua olelo ia e na poe kakau nupepa wahapala, e loaa ana ia kakou he aupuni maikai, a e kaa ana ke alakai na kakou ponoi iho ka lahui, aole hoi na hai, a e kapaia ana kona inoa ma keia mua aku, ke aupuni Kuloko o Hawaii, oia hoi, na ka lehulehu e hooponopono i kona mau pono a pau i ku i ka noho ana aupuni, elike me ko na la i hala.

            Ua olelo mau makou, o ko kakou hahai ana ma na olelo alakai o keia ano, e loaa ai ia kakou he poino oi aku, a e lilo ai hoi ka kakou hoomanawanui ana i mea ole.  A i keia la, ua hoea mai la kona kino maoli e hoike mai ana imua o na maka o kekahi poe kakau nupepa e ae, i ke kulike ole me ka lakou i hoakaka aku ai imua o ka lahui, me ka olelo ana, e loaa ana ia kakou ka pono, ina na Amerika ana kakou e hoomalu.

            Aohe kuleana hooponopono aupuni iloko o ka lima o kekahi ewe Hawaii, a aole hoi e ike hou ia aku ana kekahi iliulaula e noho hou ana ma ke poo o na oihana o ko kakou aina aloha, a e nele pu ana hoi me ka poe nana kakou i olelo, ke hui kakou, ua palua aku ko kakou pomaikai mamua o ko ka wa i hala, ina e hooko io ia mai ana na manao o na poe nana i huli iho nei i ke kulana aupuni maikai no kakou.

            Aka, hookahi wale no a makou mea e kau aku nei, oia na manao o na hoa oloko o na Hale Ahaolelo elua, ina hoole lakou i keia mea, alaila, ua haawi mai na Mana Lani i na kokua ana ma ko kakou aoao, a oia ka makou e upu nei, e komo ae ia mea maikai iloko o ka puuwai oia poe a wawahi a weluwelu liilii i na hoolala ana a na Komisina hooponopono kanawai maluna o na Paemoku o Hawaii, a e hoolilo hoi i ko lakou mau manaolana i mea e hoonele ia ai ko lakou iini.

            O ko makou manao hoakaka keia, elike me na hoike i loaa mai ia makou ma ka Auseteralia o ka Poakolu nei, nana i hookomo aku i na manao mihi iloko o kekahi poe Hawaii puni wale a me na haole ake waiwai e noho hoopue nei maluna o na oihana aupuni i keia la a ke kulike nei hoi ia me ka makou mau hoakaka piha mai kinohi mai.  Ke kali hou nei makou, e loaa hou mai ona mau pauai ma keia mua aku, e hoike aku no makou me ka hakalia ole.

 

HE ELUA HEE I KA LUA HOOKAHI

 

            Mai ka hookahuli ia ana o ke Aupuni Moi i ka 1893, a hiki i ka malama aku nei o Augate o keia makahiki, ua ike ia iho la, he elua mau hee i ka lua hookahi, ola hoi, ke noho nei no ke aupuni Repubalika Hawaii, me ka hoomau no i na hana, me he mea la, aole i hoopau ia kona kuleana mana iloko nei o ka aina a no ia mea, ua ku no ia aoao o ka huila makani me ka niniu kapakahi ana.

            Ua maopopo ae la ia kakou, he kuleana hoohana kona i haawi ia mai e ka mana aupuni a lakou i noi aku ai e lawe ia kakou a paa iloko o kona poholima, a oia kuleana, oia ia e @ a lawelawe ia mai nei i keia mau la, a ke nana aku nae, me he mea la, o lakou nei no ke poo haua, a he noho kiekie wale mai no ka Amerika, me he mea la, he Pueo kiai oia no ka Waoakua.

            Aole hoi oia wale ae la no pau na hana ano e, e ike ia nei, aka, ua komo mai la kekahi aweawe o Amerika, ma o kona Agena nana Pake la, ke hana nei no hoi oia i ka hana i haawi ia mai e kona aupuni, a ua ike kakou, ua hoopaa ia na Pake e hoi ana, me ka loaa o na palapala apono no ko lakou hoi i ko lakou mau home penoi, me ka hiki no hoi ia lakou ke hoi hou mai, malalo o ke kuleana o ka mea mua.

            A no ia kumu no hoi, ua pau aku nei kekahi poe i ka paa ia malalo o ke kauoha a keia Agena me ka ae ole ia e lele mai na ohua mailuna mai o na mokuahi Pake mamua aku nei, a oia hoi kekahi hana nui imua o ka Aha Kiekie kahi i noonoo ia ai no ia poe, mamuli o keia mau hana hoohaiki wale a ke aupuni o ka Aeto i haawi ai i keia kanaka e hooko,

            Aohe a makou hoahewa i ka Agena nana Pake, no ka mea, o kona kuleana hana no ia mai na Poo Aupuni mai maluna ae ona, @ oia kauoha oia kana e hana nei.  Ma keia wahi la, e maopopo loa ai ia kakou aole he aupuni, o Amerika i komo iloko o ka helu o na aupuni malamalama Karisitiano, ke kumu hoi o kona makee ana e hoolilo ia kakou, i poe kaiki na ka hooluhi wale ia e kona ikaika, ka mea a kakou i hoihoi ole loa ai ia ano hana.

            Nolaila, ua maopopo ae la ia kakou, he elua mau mana hoomalu maluna o ke Aupuni Hawaii i keia la, oia hoi, ke hele nei ka Repubalika Hawaii ma kona mana, a ke hele nei hoi o Amerika ma kona ulahele, a pela no hoi e ikeia nei, nolaila, ua kohu kela mau huaolelo e kau kehakeha ae la maluna o ke poo o ko kakou kululu manao, me he mea la, e lilo aku ana o Hawaii i hee, e manana ai kona mau aweawe mao a maanei o ko kakou mau Paemoku.  Ke ikemaka nei hoi kakou i na hooko ana oia mea.

 

KIEKIE NO PAHA KE INO.

 

            O ka nee ana o na hana o keia ma la, aole ia i kulike me na la i hala hope aku la, no ka mea, he mau la ia o ka noho ana oluolu a me ka lana malie o na manao o na poe malihini a me na oiwi pu o ka aina nei, ka poe hoi no lakou ke kuleana e kaana pu i na pono o keia noho ana, ka mea hoi a makou i manao ai, pela iho ana ka hopena e hoea mai ana maluna o kakou a pau.      Aka, iloko nae o ka palanehe oia noho oluolu ana, ua haawi aku la na oiwi ponoi nei i na malihini i na kuleana o ka hoolaupai ana i ko lakou noho ana mai, me ka imi pu hoi i na pono o ka noho ana kuonoono a ulakolako pu hoi, a oia ka kakou e ike nei, ua lilo na malihini pae hewa mai i poe kamaaina, a o kakou hoi o na kamaaina, me he mea la, o kakou na malihini ma o ka noho a me ka hana ana.

            Aole nae o ko kakou lilo ana i poe malihini he kumu ia no kakou e kaniuhu ai, aka, ua noho malie no kakou, ua paa na waha, me he mea la, he mea ole ia kakou na mea a pau e hoao mai ana e hoouluku i na manao enemi, a pela no kakou e ike nei i ka oiaio oia mea.  I keia mau la, ua oili ae na manao o kekahi mamo i hilinai ia he alakai no ka malamalama a hoopuka ae la ma ke ano pilikino no ke Alii Aimoku, ka mea hoi nona ka lokomaikai i  haawi wale aku i ua poe la, i ka pono o ko lakou noho ana me ke ulakolako.

            O ka makou keia e nana nei, heaha la ka ke Alii Aimoku hana ino i keia poohina, o kona hoao ana mai e hailuku ike Alii Aimoku, heaha kona kuleana e hoino ai iaia, ka mea nana ka pomaikai a lakou malihini i hoino ai me ke kuleana ole.

 

E nana ma ka aoao 3.