Ke Aloha Aina, Volume V, Number 1, 7 January 1899 — Page 4

KE ALOHA AINA

 

4    KE ALOHA AINA, POAONO, IANUARI 7, 1899.

 

Ke - Aloha - Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa

na ka Lahui Hawaii.

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

HONOLULU ....IAN. 7, 1899

 

KE KULANA AUPUNI HOOPAAPAA

  He mea nui, a he mea ike ole ia na loli ana o ke au o ka manawa, ma na wahi a pau o ke ao nei.  Ua ike kakou i na la ooloku o ke kaua mawaena o Amerika a me Sepania, o ke kumu mai o keia, oia no na hoonioni mana an mamuli o ka ikaika, a o ka hope mai oia no ke kahe ana o ke koko o ke kanaka mawaena o laua, no ka makou i ko aua mau kulana pakahi.

  Ua pono hoi kakou ke nana aku, a kaana no ko kakou pono ponoi iho, eia kakou iloko o ke au o ka hewahewa, no ka mea, ke olelo nei kekahi poe, i aupuni panalaau, a ke olelo nei kekahi, i Mokuaina, a ke olelo nei hoi ka lahui, i aupuni kumu no, o keia mau mea ekolu, ke hakoko mau nei ia i na wa a pau, a ke ulu mau nei ia i na wa a pau.

  Nolaila, ma keia wahi, ke olelo nei makou, o ko kakou kulana aupuni iloko o keia la, eia iloko o na paonioni ana, na hoopaapaa, a pela aku, a heaha ka hopena e loaa mai ana mailoko mai oia mau haawina, aole anei e ulu mai ae hana limakoko manaonao, i ka la e ku hou ae ai ke aupuni a ko lakou lani alii e na'i la.  Me he mea la, oia maoli no ka mea oiaio, a e hoea mai ana no ka mea oiaio, ina e holopono ana ko kakou aoao.  O ko makou manao hookamani ole keia.

 

KEALOHA AINA.

  Elike me ka lokomaikai o ke Akua, ma o kona haawi ana mai ia makou i ka ikaika iloko o ko makou houpo, ma ke kue ana aku i na mea e hoopilikia ana i ko makou lahui aloha, ka aina a makou i hiipoi ai, me ka naau makee o ke aloha oiai a, e nee ana imua me ka nana ole i na kuia a pau e keakea mai ana ma ko makou alahele pela hoi i hookahua ia iho ai ko makou makia paa maluna o kona inoa kumu KE ALOHA AINA, a ke ike nei hoi makou me ka moakaka loa, i ka makahiki i pauaho mai la, ua hoolauna mai la me makou he mau tausani o na makamaka a lane ana i ke kino o ka makou nupepa puka pule, a e mau haneri Lo o ana poe lawe pepa puka la, he hooia hoi, ua awaiaulu pu ia ko ka lahui manao me ko makou, a malalo oia ano, ke kau aku nei ko makou manao, o ka loaa hou ana mai la i keia makahiki, he haawi hou ana mai ia i heluna mahuahua hou ae mamua o ka makahiki i hala.

  Oiai hoi, elike me ka nee ana o ka manawa ma kona alahele pela no hoi ka nee ana aku lo na haawe kaumaha mai ko @  nau houpo aku, elike me @  naolana e kapalili mau nei iloko o ko makou houpo, ka mea hoi a makou i olelo ai, mailoko mai o ko oukou lokahi ana, i loaa ai ia makou keia ikaika no ka hoonee ana aku o keia makahiki, oia, i ua ike ka lehulehu mai Hawaii a Kauai, aohe o makou kokua mawaho aku o ka lahui i panai mai ai maluna o makou, a o ka lehulehu no ko makou hoike.  Elike me ko makou kupaa a naue ole ma kela a me keia aoao, pela no i kau mai ai na maka o ko makou lahui ma ka makou alakai ana, a oia alahele no ka KE ALOHA AINA e hoomau aku ai no keia makahiki O ka pono ke hanaia a haule mai na lani.

 

KA MAKAHIKI HOU.

  Ua hala, ua moe, a ua panaho mai la ka makahiki 1898 i kona hele ana, a eia kakou i na la omaka mua o ka makahiki 1899, he malihini hou hoi i hoea mai la me na upu halia ana e halihali pu mai ana paha oia me na mea hou o ka manaolana maluna o ka lahuikanaka i hoopilikia ia ko lakou noho ana.

  O ka Poaono aku la i hala he la ia no ka pihoihoi nui iwaena o na ano lahui like ole iloko o ka kulanakauhale nei, a e ike ia aku ana ma ko lakou mau helehelena na hiohiona o ka hauoli e hekau ana maluna o ko lakou mau hiona maka me he mea la, e hoike mai ana ua loaa ia lakou ka pomaikai nui ma o ko ke Akua lokomaikai la ma o kona haawi ana mai i ke ola iloko o ko lakou mau kino, a hiki i ka loaa hou ana o keia makahiki.

  O na hora ahiahi oia la, ua ike aku ka lehulehu e liuliu ana no ka hoomakaukau ana no ka hoea mai o ka manawa a lakou i upu ai e loaa pono la lakou.  Ua lohe aku na leo alala o Kamapu a ma na wahi a pau o ke taona nei, mai ka uka a ke kai, a i ka hoomaopopo iho, he mea hewa ole no makou ke olelo ae na lohea ko kulanakauhale holookoa o Honolulu i ka hulu o ka puaa.

  I ua hora molehulehu, na puka koke ae na puali himeni @  e iloko o na kauhale, no ka @  aua i ko lakou mau hoau mua na ka makahiki e hoea mai ana elike me ke ano mau.

  I ke kupono ana o ka manamana kuhikuhi hora i ka hora 12, a pela pu hoi me kona ukali, ke kuhikuhi minute. oia ka wa i lohe ia aku ai ka leo kanikau o na bele o na halepule like ole, ka leo o na mea hoopahupahu e wawalo ana i ka lewa, a o na papaaina hoi oia aumoe ua makaukau a ia wa i haule iho ai na kuli o kekahi poe, e haawi ana i ka lakou mau leo pule, imua o ka ihiihi o ka Mea Mana Loa, no kona hooloihi ana mai i ke ola iloko o ko lakou mau kino, a i ka amama ana ae o na leo pule, ua mahelehele ia ae la na haawina maluna o kela a me keia e haupa ana i na mea i hoomakaukau ia.

  Aka, e hewa ole nae ke olelo ae ma keia wahi, ua nui a lehulehu na poe i ike ia aku, ua maluhi a malule i ka wai lohi o Mareka, a o ka poe no i hu loa aku mawaho o ka mea kupono, ua hoakoakoa ia aku no lakou ma kahi e uku ia ai ka lakou mau hana, a o ka poe no i ai pakiko, ua mau no ko lakou hoomanao ana me ka maikai iloko o na la elua.

  O ka malama ana a kekahi poe i ka lakou mau paina ma ko lakou mau home, he hiki ia makou ke haawi ae i na mahalo kiekie ana no ka mea, ua hana lakou i na mea e hiki ai ke mahaloia aku, oia hoi, aole na ano hana o na makahiki i hala, i lawe ia mai imua o na papaaina like ole, koe wale no paha he poe kakaikahi loa i hu aku mawaho o ke pili, aka, aole nae hoi ia he mea e hoowaia ai i na hana holomua o keia makahiki.

  He maikai ka malama ia ana o na hana o keia mau la, he hoike ana mai hoi ia, he kahoaka ia no na hana holopono o keia makahiki a nee aku nei, a i ka hoopau ana ae i keia ke haawi aku nei i ko makou mau makamaka heluhelu, i ko makou mau hoomaikai Hapenuia no keia makahiki e hele nei.

 

NA OLELO A NA POE KAKAOLELO.

  He mea nui ka ike ana i na olelo naauao a ka poe Kakaolelo, i piha i ka ike a me ka noeau, a oia mau olelo, he mea nui ia e hiki ai ke hoololi ia ko ke kanaka mau hemahema mai koua mau aoao ae, a hahai aku mahope oia mau alakai ana, elike mo ka wa o na Kakauolelo i ka wa kahiko, ke hoomaka lakou e hoike i kekahi mea, e hoea mai no kona hopena me ka oiaio, a no ia mea o ko kakou lahui mai kinohi mai, na lilo ia i alahele hahai mau ia e kekahi poe me ka hilinai nui ia, a me ka hoohemahema ole ia hoi oia pono haawi wale ia mai.

  E hoomanaoia no hoi, i ka wa o Solomona ka Noeau, na kaulana oia no ke akamai o kana mau olelo, a no kona pookela ma ia hana, ua kakau iho la oia i kana mau mele me ka piha pono i ke ono a me ka momona o na huaolelo, a ua ike kakou ma kona moolelo, i ka hele nui ana aku o ka poe ike imua o kona alo, a ua pau wale no lakou i hoakakaia mai me ka pau pono, me ka hala ole o kekahi mea mai ka oiaio ae.

  Ua hala aku la na la oia poe, a eia kakou i ke au o ke kupilikii, e hele aku nei, a ke nana mai nei, a ke nana aku nei kakou, owai la ke Kakaolelo iwaena o keia lahui, e hiki ai kakou ke nana maluna ona, o na poe loio kumakaia anei ia kakou, i huli aku nei na kua i Kahiki, me ka nana ole mai ia kakou, (koe na loio i komo pu ole mai iloke oia hana) oia poe anei ka kakou e anoi aku ai e ola ona ko kakou noho ana o keia wa ilihune.

  O ka makou pane ma ia wahi, he oki loa aku kakou ilaila, no ka mea, he poe lakou ua hoopakika ia ko lakou mau lehelehe me ka aila, a o ka lakou hana pono wale no, oia ka imi ana i na mea e pono ai o ko lakou noho ana, a nolaila, aohe o kakou pono e kaukai aku ai maluna o lakou, a aole hoi o ko makou hoole ana iloko o ka pohai o na loio o ka poe kumakaia aina, ua hoole pu aku aku makou me na loio aloha aina aia no he poe kahi iloko o lakou.

  Ua hala ae la hoi ka pohai o ka poe Kakaolelo kanawai, a e kau aku hoi ko kakou mau maka iluna o na kahuna haiolelo i ko ke Akua pono, aia anei ilaila e loaa ai he Kakaolelo a he puu kalahala e hoopau ae ai i ko kakou mau pilikia, oiai hoi, o ka lakou hana, he eehia, he anoano, a he mea kuhikuhi pololei i ke alahele o ka uhane e komo aku ai no ka Paredaiso mao?  Aka, ua loaa anei hookahi iwaena o lakou?  Uoki ia, he uuku loa ma ka makou papa kuhikuhi, a ma ka makou Alemanaka hoomanao hoi, he kakaikahi loa no lakou.  Aole no hoi e hiki ia makou ke kuhikuhi ae, penei a penei ke kumu i nele ai iloko oia pohai.

  I ka huli ana ae hoi iloko o na pohai o na poe kiekie a hanohano o ka aina, he oki loa aku hoi ka loaa, oiai, oia ano poe, he au he lepo hoi ia ma ka nana ana aku i ka lakou mau hana, a makou no hoi e olelo maopopo ae nei, he poe lakou aole i ike i ka hoomanawanui, ma kahi o ke au o ke pomaikai e hina ai, malaila ko lakou mau manao e hauoli ai, a oia hoi ka makou e hoomaopopo nei, a pela maoli no ko lakou aua a no ia mea, na nele no ia mana a kuleana kamahao.

  Auhea ka ko Kakaolelo kaulana, auhea ke Kuhikuhi Puuone akamai aia ihea ke Kilokilo ike i na ao ouli lani, ua nele loa anei ka lahui Hawaii i ka mea i poni ia no ia mau haawina?  Aole, eia no he hookahi mea ike i haawi ia mai no ia hana, oia hoi ko kakou Moiwahine i aloha nui ia, ka mea a makou e papahi aku nei iloko o keia makahiki hou, o Liliuokalani ke Kakaolelo akamai, o Liliuokalani ke Kuhikuhi Puuone noeau, a o Liliuokalani, ke Kilokilo lani, i ike i na ouli lani, e hoike mai ana i na haawina laahia mai luna mai.

  Ua maopopo aku paha ia oukou ka mea nona ia kuleana, o ko kakou Moiwahine ponoi no ia, ma kona ano Kakaolelo akamai, na hoopaa ia oia he pio iloko o kona halealii ponoi, me ka manao o ka poe nana i hana ia mau mea, he kumu ia e hooki ai ka Moiwahine i kona na'i ana i kona pono, ka pono o kona aina a me kona lahui, aka, aole nae pela, no ka mea, aia iloko ona kela haawina nani o ke Kakaolelo o ke aloha aina oiaio kahi i paa ai, he Kuhikuhi Puuone, a he Kilokilo akamai imua o kona mau enemi.

  Nolaila, aohe maopopo o ka pono i koe iloko nei o ka aina, no ka mea, ua hui aku, a hui mai, hui kalo i ka nawao, nolaila, elike me ka manaopaa iloko o kona houpo alii, a e ku ai keia mau haawina maluna ona, haalele ko ke mai la oia i ka aina hanau iloko o ka palanehe nui, nana i hoohikilele ae i ka manao o ka poe nana i hoopilikia iaia.  O keia ka hoike mua e akaka ai he Kakaolelo oia no kona aina hanau, ua waiho aku i kana hoi makamaka imua o Amerika, nona iho, ka lahui a me kona aina ponoi, ma kona ano, he wahine e mohai ana i kona ola ponoi no ka lehu o kona lahuikanaka mai Hawaii a Kauai.

  Ua nanamaka mai o Amerika iaia, a ua hoolohe ole mai la i kona leo, hai-na mai la iaia me he mea ole ia.  Nolaila, huli hoi mai la oia e ike i ka aina hanau, ka lahui, me ka hoike pina mai i i na mea a pau, me ka hoopau ole ia o koua iini no ka hana ana i koho ai, e hoomau aku a hiki i ka hopena, a oia kakou i ike ai, ua huli hoi hou aku oia no Wasinetona, me ka manao o ka poe naua oia i hoohoka mai, ua pau kaua hana.

  Aka, ua kuhihewa nae ko lakou manao, no ka mea, iloko o o ko lakou wa o ka nanea, ka palaka a pela aku, ua waiho aku la oia e kekahi koi mua i hookaakaa aku la i na maka o ka Pe-