Ke Aloha Aina, Volume V, Number 2, 14 January 1899 — Page 2

Page PDF (864.72 KB)

This text was transcribed by:  Paul Davis
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA, POAONO, IANUALI 14 1899.

 

Ke - Aloha - Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa no ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU IAN.14, 1899

 

OIA IO ANEI HOI KA POLOLEI.

            Mamuli o ko makou nana a heluhelu ana i ka manao o kekahi nupepa oloko o keia kulanakauhale, e olelo ana, "o na aina leialii ma ke koi a ka Moiwahine Liliuokalani, i ke aupuni, o Amerika, ua lilo loa ia i ke aupuni, ma o ka hookahuli ia ana o ke aupuni Moi ke aupuni hoi i kuleana ai ka Moiwahine Liliuokalani e noho mana maluna oia mau aina, a i hoolilo loa ia aku hoi e Peresidena Dole, kona Aha Kuhina, a me ka Ahakuka o ke aupuni, ia Amerika Huipuia, ma ke ano he waiwai aupuni ia e hiki ai ke hoopili aku malalo o kona mana.

            I ka noii ana, a huli ana ma na hoikeike e pili ana i ke kulana o ka noho ana o ko kakou aina mamua iho o ka hookahuli ia ana o ke aupuni e Dole ma, ka poe nana i hoolilo malu aku la i kekahi waiwai o hai a lakou i malama no kekahi mau makahiki, ua maopopo loa, aole ia he mau aina aupuni, elike me na aina e ae, aka, he mau aina ia i hookaawale ia no ka hanohano o ka nohoaiii o Hawaii, a oia mau aina, aole loa i kuleana ka lawe ia ana a hoopili pu ia aku me na aina aupuni.

            Oiai, o ka hooilina pololei nona ua mau aina la, eia no oia ke ola nei a he hooilina no hoi kona i kuahaua ia malalo o ke Kumukanawai a me na kauawai o ka aina, ke kumu hoi a makou e olelo nei, he kuleana no kona e koi ai, oiai, aole oia i make, a ma ke ano nui, ua manao makou, e hoea mai ana no ka wa e hoopau ia ai ka pohihihi o ka manao o na mea a pau.

            O ke koi ana o kekahi mea no kona poho iho, aole ia he mea nana e olelo ae, he mea hewa ia, oiai, o ka lawe ia ana oia mau ano hana imua o kekahi mau Aha Kanawai a Aha Uwao paha, o kahi wale no ia nana e hoopau ae i na manao koopaapaa, a e pau ai hoi ka oni ana o na manao ooloku o kekahi a me kekahi a e hoea hou mai ai na manao maikai a kona wahi mau, ka mea hoi a kakou e ake nei, e hoea koke mai ia mau haawina maluna o kakou.

            Nolaila, o na olelo hoinino e hoole ana i ko ka Moiwahine kuleana ole i ke koi ana i keia mau aina, aole ia he mea na makou e lawe mai ana a hoopaa iloko o ko makou manao, no ka mea, ua ike no kakou mai kinohi mai a hiki i keia la he poe lakou na maa i na hana niania imihala a me na ano ino a pau e hiki ai ia lakou ke hana, a oia mau mea he mau punahele ia imua o ko lakou mau alo, me ka manao ana, aole ia he mea hoehaeha i ka manao o ka poe e nana aku ana i ka lakou mau hana, ka mea hoi a makou e olelo nei, aole ia he kumu e hoemi hope ia ai ka manaolana o ko kakou Moiwahine, a pela pu no hoi me kakou.

            Nolaila, i paa mau no kakou i ko kakou mau manaopaa, no ka mea, he poe kakou ua hai-na ia, ua hoino ia, a ua kailiku ia aku hoi kekahi mau pono mai a kakou aku. Aka, he ole wale no nae ia ia kakou, no ka mea, ua paa mau ka manao aloha iloko o ko kakou puuwai i na la a pau.

           

UA LAI PU KE KAI.

            Iloko o keia mau la e hele nei, aole i ike hou ia aku ka onioni ana o na hana hoouluku o na mahina i hala ae nei, e pili ana i ke kulana noho ana o ko kakou aina, elike hoi me na leo haanui o kinohi loa, a ua ike pu ia aku hoi ka nehe malie ana o ke kai o na manao ooloku o na poe i ku ae ka liki i ka uka o Nuuanu, e kaena ana me ka haanui, aohe sanana ia oukou.

            Aka nae hoi, i keia la ea, ua meha ke kula, aohe lele Pueo, a ua pau hoi ka ne hone ana o ke kai i kumupali, elike me na la okaikai o kela makahiki aku nei, a @alia paha, o ke kumu i moe ai ke kai o lalo me he mea la, ua kau aku nei na maka i Kahiki, i kahi e loaa ai ka pono, oia no ka pono a ka iahui Hawaii e alualu nei, a makou hoi i olelo ai, aole makou e hoi hope ana, a hiki i ko makou ikemaka ana i na mea e hana ia mai ana maluna o kakou.

            He oiaio no paha, o ke alahele o ko kakou mau enemi, ua piha ko lakou mau poh@lima me ka momona o ke dala, a i ko lakou wa e makemake ai e hana i kahi mea, ua hiki ia lakou ke hoohulihuli mai me ka nui o na momi i loaa ia lakou. Aka, na hiki nae ia kakou ke olelo iho, ua pahua ia mau ano i ka nui o ke aloha e paa nei iloko o ko kakou mau puuwai.

            No ia kumu hoi makou i olelo ae la, ua lai pu ke kai, a na no o malie hoi na poe hoino a kumakaia, mamuli o ka ike ana iho, he hookahi like no a kakou pahuhopu e alualu nei, a ke kaa hoi mahope o kakou ka lanakila, ae he a lakou mea e hana mai ai. O ko lakou mihi wale iho no ka pono, i hiki ai ke kala ia aku. Nolaila, elike me ko lakou noho kukule ana. pela hoi kakou e hauoli ai.

 

LOAA HE MAU LETA MALU ILOKO O NA LILIA PAKE.

            Ma ke kakahiaka Poalua nei, ua loaa iho la ia Luna Nui John D. McVeigh, o ka pa hoomalu ma'i o Mauliola, kekahi mau leta iloko o na aa Lilia Pake, a i maopopo paha i na kanaka Hawaii, he kalo pake, maloko o na pukapuka liilii o keia ano kalo i hookomo malu ia ai na leta e na Pake o ke kulanakauhale nei, a hoouna aku la no kai o ka pa hoomalu i ko lakou mau ohana a me na hoaloha e hoomalu ia ana ma kai o laila.

            A oiai, ua ae ia na mea ai o waho aku nei e komo iloko o ka pa hoomalu, nolaila, na loaa he manawa i na poe o waho nei he mau kukai olelo malu ana me na poe oloko ma keia ano.

            Aole wale no nae maloko o na Lilia Pake e hookomo malu ia nei na leta, aka, maloko no ia o na omoomo palaoa, i owili ia a hookomo ia iloko o kekahi wahi wahi tini uuku, a uhi ia iho la i ka palaoa mawaho. Ua loaa pu aku hoi iloko o ka i-a a me ke kaka, i owili maiau ia iloko o kekahi iwi hulu moa a hookomo ia aku iloko o ka i-a, a i ole, o ke kaka me ka ike ole ia.

            Ua lawe ia mai keia mau leta ia Agena Baraunu, a nana i unuhi ae i na manao oloko. O na manao nui o keia mau leta, e a'o aku ana ia i ka mea i hoomalu ia i kana mea e kamailio ai i ka wa e ninaninau ia ai mamua o kona hookuu ia ana mai. He mau leta no hoi kekahi e haawi ana i na olelo hoolana no ko lakou ae ia e lele mai mai iuka nei o ka aina, he nui a he lehulehu na leta e ae i heluhelu ia, a oia wale iho la no na mea ano nui i ikeia. No keia mau kukai leta i loaa pono iho la, me he mea la, e hoopau loa ia aku ana ka ae hou ia ana o na mea ai o waho aku nei e komo iloko o ka pa hoomalu.

 

HOOPAI IA NO KE KUAI RAMA.

           

            Ua hoopai ia imua o ka Aha Apana ma ke kakahiaka Poakolu mei o Daniela Hapakela, he hoahanau no Keoki Hapakela, no ke kuai rama me ka laikini ole he $100. Mahope koke iho o kona hoopai ia ana, ua hoopii aku la @a i kona hihia no ka hoolohe hou ia ana.

            E loaa no na Hae Hawaii S@@ka Nani ma ka Halekuai Golden Rule Bazaar, Alanui Papu.

 

HE MAKAPO KUPAIANAHA.

            Aia ma Kokoma, Ind., e noho nei kekahi makapo kupaianaha loa ma Amerika Huipuia, i lawe ae i kana pila ogana maloko o ka pa hookolokolo a wehewehe iho la i kana pila ogana iloko o na apana he 293, me ka huipu ia aku o na ki. Iloko o ekolu hora na kukulu hou ae la oia a paa elike me ka wa mua, me kona hookani pu ana.

            Aole i loihi mamua aku nei, wahi a kekahi nupepa, o ka uwati kulanakauhale e kau ana maluna o ke towera o ka City Hall, ua poino iho la oia, ua pii aku keia makapo a hooponopono iho la i ua uwati la, nona ke kiekie o keia uwati e kau ana mai ka honua ae he 180 kapuai. O ka inoa o keia makapo o William Drinkham.

 

KE KEAKA LEALEA LOA.

            E haawi ia ana he keaka hui lealea loa o na Pake a me na haole malalo ae nei o ka hale keaka Pake e ku nei ma ka aoao ma Ewa o ke alanui Aala. He mau po pokole wale no lakou e keaka ai malaila. A e ike ia ana malaila o Rosa, ka wahine opio haole puukani ma ka himeni a me ka hulaku'i, e himeni mai ana oia he mau mele Hawaii. A e komo pu aku ana e kokua iaia o Eddie Armond, kekahi o na haole akamai ma ka himeni a me na hana hoomakeaka. Nolaila, ano ke wa no na poe puni lealea, e hele ae malaila. He 50 keneta o na pahu i hookaawale ia, he 25 keneta ko na wahi a pau o ka hale, a he 10 keneta o na opio. E hoomanao ma ka po Poalua, Ian. 17, keia keaka.

           

HE KUMULAAU MAKE.

            Ua loaa mai nei ia Prof Leipsic, ke Komisina Ululaau o Geremani, kekahi mau kumulaau kupaianaha loa e ulu nei iloko o ka naele o Inia. O keia mau kumulaau, ua like loa lakou me na ipu uwila, i ka wa e pa aku ai o kekahi mea ola i kekahi o ua mau kumulaau la, e holo koke mai ana ke maeele iloko o he kino me he uwila la.

            Ua lohe o Leipsic i na mea e pili ana no keia kumulaau mai na kamaaina mai, no ia kumu ua koi aku la oia i na kamaaina e hele pu aku me ia no kahi o keia mau laau e ulu ana, ua alakaiia aku oia no ua wahi ia, a malaila i ike aku ai oia i ka waiho mokaki o ke kino make o na manu liilii a me na pu'elehua ma kahi koko ke loa i kahi a na laau kupaianaha e ulu ana.

            No kekahi mau pule ko Leipsic huli pono ana i na mea e pili ana no keia laau, ua hoomaopopo iho ia oia he ikaika ume no ko keia kumulaau e like me ka makeneki i mea a pau i komo aku maloko o kanawalu kapuai, o ke awakea kona wa ikaika loa i ka ume ana, a he palupalu hoi i ka po. A me kekahi la ua i oki ai oia i kekahi laau. O ke kiekie o keia ano laau he 28 a 30 kapuai.

 

HE KULA AO KAUA NUI.

            Ua hoomaopopo ia, eia na luna koa kiekie o Amerika Huipuia ma Honolulu nei, ke hoouna nei i ka lakou mau palapala hoike i ke Keena Kana o Wasinetona, no ke kupono loa o ke kukulu ia ana i halekula a'o kaua nui no na kanaka he 12,000 ma kekahi mau aina kiekie o Honolulu nei, me ka loaa pu hoi he kahua no ka paikau hookahakaha ana.

            O ka manao o keia, no ka hoomahuahua ana aku no ia i ka nui o na koa kumau, a me ko lakou makaukau ma ia oihana ano nui. Aole wale o ke koa ke a'o ia ana malaila, aka, o ka nee ana o ka puali bataliona a me ka regimana kekahi mea nui e kula ia mai ana.

            O na kumu i makemake ia ai o keia wahi, mamuli no ia o ke kaawale oa ana mai na kulanakauhale nui mai, a o kekahi aia lakou iloko o ka aina nona ke ea i ano like me ka lakou e ike aku ai ma Manila a me Cuba. Elike me Farani e hoomaamaa la i kona mau koa ma St. Cyr a me Enelani e hoomaamaa la ma Inia a me Aigupita.

            O kahi nae e noonoo loa ia nei no ua halekula la, oia no na kula e waiho wale la malalo ae nei o Ewa. Ua olelo ae o Konela Rhulin o keia na mea i kukaia, aka, aole nae i loaa mai iaia na kauoha no ka hoonee mua ana aku i keia hana.

 

HE KUAI BANAKARUPA NUI.

            Eia o L. B. Kerr, o ke alanui Moiwahine, ke malama nei he kaui o na waiwai banakarupa o ka Hui Nui o Nimmo & Co., helu 16, alanui Regent Ladana, ma ke kumukuai haahaa loa nana e hoopuiwa i na mea a pau e ike ana ia lakou.

            Mamuli o ka nui loa o na waiwai, ua hoolilo ia he manawa loihi no ka hoonohnoho pono ana ia lakou. Aia ma ka hale maluna ua hoopiha ia me na waiwai nui hewahewa i pili aku i kaupoku, a ua lako pono me na aahu a pau i makemake ia.

            Ua kono ia na mea a pau e kipa mai e makaikai i keia mau waiwai.

 

HA KANAKA PUPULE.

            Ua lawe ia ae no ka hoopaa ana ma ka halewai o Pilino, no ka pupule, ua loaa aku oia i ka maka@ pinana ana iluna o ka hale. Ua olelo ia ae o ke kumu o kona pupula ana mamuli no ia o kona hoohuikau ana i ka baiabala me ke gini. He kahu oia no ka Moiwahine Ema i make. E hiki ai ana o kauka E@@ kona malaila, no ka nana pono ana i kona pilikia.