Ke Aloha Aina, Volume V, Number 4, 28 January 1899 — Page 2

KE ALOHA AINA

 

KE ALOHA AINA, POAONO, IANUARI 28, 1899

 

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu

pepa n@ ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU......IAN. 28, 1899

 

MAI EMI HOPE.

 

            O ko makou leo hoolana mau no keia mai kinohi mai, mai ka hoomaka ana e hookahuli ia o ke aupuni, aole makou i emi mai i hope, a olelo ae, ua paupauaho, a ua luhi makou i ka hooikaika mahope o ouou e ka lahui, a ua lilo hoi i mea hoowahawaha ia mai e ka pohai o ka poe e olelo nei, ua makou i alakai hewa i ka lahui, a oia nae ka ia poe e nonoi mai nei ia kakou e kakoo aku i ko lakou kahua hana, ke kahua hoi o ko lakou manaolana i upu ai, o kakou ka poe nana e hooholo pono i ko lakou manao.

            Nolaila, ke kono aku nei makou i ka lahui aloha o Hawaii, elike me ka poha mau mai o ka leo o ka manaolana mai ka aina hikina mai, aia no ke kuekaa ia la ka pono a kakou e iini nei, pela no hoi makou e hoike aku la imua o oukou, mai hope, mai kanalua, a mai paupauaho, a mai hoololi i ko oukou mau manao maikai, mahope o na alakai hewa ana mai a kekahi poe, i pipili mau ko lakou mau manao mahope o ka poe loaa, a oia poe, aole ia he hoaloha nou, aole hoi he pilikana ma ka noho ana.

            O ko makou manao keia e hai aku nei imua o oukou e ka lahai, aole ma ka manao hoino pilikino aku i kekahi poe, aole hoi ma ka manao ana, he pomaikai kekahi e loaa ana ia makou ma ia hana, aka, no ka makee oiaio i ke aloha i ka aina, ke kahua nui a kakou ka poe ilihune i hooikaika mau ai me ka @ui ole ae i hope.

            A oiai hoi, ua loihi ae nei na la o ko kakou alo ana i ke ehuehu, o na olelo hoino, pela makou e @@nei aka nei i ka lahui holookoa, mai emi hope mai kuihe, a n@@ puni wale i na olelo hoonuinui, no ka mea, o ka oukou hana ana pela, oia no ko oukou ae ana aku e haawi pio ia kakou iho, a o ka hope loa aku, oia no ko kakou nele loa no ka wa mau loa.

            @@@@@@@ a mai hopohopo no ka @@@@ o Hawaii aina i keia @@@ ka @@@@@, a i ua la no a @@@@ o @@@@@ ola ana ma ka honua nei.

           

KO KAKOU KULANA I UPU IA.

 

            Ua loihi ae nei na la o ka hookauhua ana o na manao o kekahi poe, me ke akenui ana o hoala ae i wahaolelo e paio mai i ko ka lahui aoao, a me ia ano, ua ala ae la ka manao o kekahi poe hawaii e hoala i Hui Nupepa ma ka olelo Hawaii, no ka manao ana, oia ka pu honua e ku ai a e ko ai hoi ka lakou m@u iini e alakai aku ai i ka lahua holookoa o Hawaii, iloko o na houpuupu ana a lakou i moeuhane mau ai, e hoea mai na hooko ia ana oia mau upu ana.

            I keia la, ua oili ae nei, a ua hoikeike mai nei ua hoa kakela la o ka makapeni, he hua kahiko oia i hoomoe ia iloko o ka punana, a ua huaelo kona mau manao alakai, mamuli o ka waiho loihi ana ma kekahi wahi kawa-u.

            O ke ano nui no o keia hoala ia ana o keia wahaolelo hou, oia no ka manao ana e hoolauna aku ia kakou ka lahui Hawaii ma na hana e pili ana i ka hoohui aina, ka mea hoi a ka poai o na hawaii kakaikahi i kakoo ai, ma ke ano e loaa mai ko lakou pono mai ka poe mai a lakou i noho hoopili wale aku ai, a pela i hoea mai la kakou i ka ikemaka ana i ke kino maoli o kekahi wahaolelo hou i puka ae la.

            Ma ko makou ano he wahaolelo no ka lahui, ua makaukau mau makou e hakilo, a e nana pono i ke kahua alakai o ua makamaka hou la o ka makapeni, a i kona wa a makou e ike ai, eia oia ke alakai aku nei ma kekahi alahele okoa e hoopilikia ai i ko kakou kulana kupaa mau, a e hoolilo ai paha i ko kakou noho lokahi ana i mea ole, alaila, ua makaukau mau makou e kue aku ia mau ano hana a pau e hoala ia mai ana e keia poe.

            Nolaila, mamuli o ko makou noii akahele ana i kona maneoao a pau, ua ike iho la no makou he paoa hoohui aina wale kona ano a pau, a na maopopo loa no hoi, i hoala ia ae nei oia i mea ki@@i i ka manao makee o ka lahui kuma, ka mea hoi a kakou e kaulona mau nei, o ka hooholo ana a ka Ahaolelo Lahui o Amerika ka pahu hope o ka kakou mau hana a maluna no hoi oia kahua kakou e ku nei e paio me ka wiwo ole a hiki i keia la.

            A oia ka makou e kahoahea mua aku nei i ola honua, mai nana i na ulaleo a keia poe e hoao mai nei e hoomalimali la kakou no ka mea o lakou no a pau, o lakou no ka poe nana kakou i kumukaia iho nei, a i hoonaikela mai ia kakou me na olelo walama o ke kona-kona, "aohe o kakou wahi pono i koe, ua hui, a ua pau loa ko kakou manaolana ana no ka pono o ka aina a kakou i aloha ai, a oia poe keia e nonoi mai nei ia kakou e kokua aku i ka lakou mau hana hookumakaia, ka mea a ko kakou naau i kue loa ai.

 

"KA MANAOIO KALAIAINA."

 

            He mea nui ka wehe ana ae i ka io a me ke kahua i ku ai ka manaoio, o kekahi poai i kapa ia lakou iho o "Ka Lahui Hawaii," a ke hooholo pau pono loa aku i kona inoa holookoa, "o Ka Lahui Hawaii kakaikahi Repubalika," ka poe no lakou na manao mua i kinohi, e hoino ana ia Hawaii Aloha Aina, me ka olelo ana iho, he poe hupo oukou, mamuli o ko oukou kupaa ana mahope o kakou makee ana i ko kakou aina, no ka hana hoohui aina a ua poe la i manao ai, e holopono ana la i kinohi, me ka loaa ole o na keakea.

            Aka, heaha ka ua poe la i ike ai iloko o ke kowa o elima makahiki a oi, oia no ka holopono ole o ka hana hoohui aina a lakou e manaoio kuhihewa nei, ua pau na mea a pau i ka hana ia, aohe la he olena ana i koe, elike me na hoakaka manao mau ana o ko makou mau hoaloha o ka makapeni, e olelo mai ana imua o kakou, ua pono makou, aohe o oukou wahi pono i koe, a o ko oukou hoopaakiki ana, he me makehewa no ia.

            Oia no keia poe i pukaamaka ae la i ke anoano hula o ka Poakahi nei, me ke ku mua ana mai imua o ke ao holookoa, a hoikeike mai ia lakou, he nupepa alakai no ka lahui Hawaii a o ko lakou mau ao ana mai ia kakou, he mea pono a pololei ia, wahi a ko makou nana ana iho i ke ano nui o ko lakou mau manao alakai.

            Ua hoikeike mai ua poai la i kona mau manaoio pili kalaiaina, e pili ana i ke kulana Panalaau a lakou e olelo mai nei, ua manaoio lakou he mahele kakou no ke aupuni o Amerika Huipuia i keia la, ka mea hoi a makou i olelo ai aole e hiki ia makou ke manaoio pela, me ko makou ike mua ole i ka oiaio o na mea e hana ia la iloko o ka Hale Ahaolelo o Amerika ke kahua a makou i olelo mau ai, aia ilaila ko kakou manaoio ana, a ilaila hoi e akaka ai ua aoao paonioni elua iloko nei o ka aina.

            O ke ka@ua ana o na manaoio pili kalaiaina o Lahui Hawaii, ua hookahua ia @a maluna o kona mau manao koho me he Kaula a oiai hoi, o ua m@u manaoio pili kalaiaina la nona ka huina he umi, he mau manao wale no ia e hoike mai ana i na manao i lia mua ia iloko o ka puawai o ua Hui Lahui Hawaii ala, a kakou hoi e ike ae la, aohe e kala ka hookauhua ana iloko o ka opu o ka makuahino, a i ka wa no i oili mai ai i waho, aole e kala i lahea ai kona mau manaoio pili i ko kakou noho ana lahui, a makou hoi e olelo nei, ke imi mai nei keia poe i wahi no kakou e komo like aku aku ai e kokua i ka lakou mau nana.

            E hookuu aku ia lakou e hana elike me ko lakou makemke, a mai nana aku i ko lakou manaoio ana maluna o na kumuhinu a lakou i hoikeike mai nei i wahi na kakou e apo aku ai, oiai, aole o lakou na wahaolelo e oia ai ka lahui, ka poe e lilo wale ana ko lakou mau manao i ke kuai ia, no ka mea, he poe lakou na hoolimalima ia no ke dala, aole hoi no ka pono o ka lehulehu.  O ko makou manao koho keia, a na kela a me keia e kaupaona nona iho.

 

LAWE IA MAI KA NOONOO ANA I ILINA KUPAPAU HOU.

 

            Imua o ka halawai ana a na lala o ka Papa Ola, ma ka Poakolu nei, i waiho mai ai ai o Peresidena W. O. Kamika, he kumuhana e noonoo ia, oia hoi, kahi kupono e hoolilo ia aku ai i ilina kupapau hou ma keia mua aku.  Ua kokua oia i na manao o ka Hui Ilina Kupapau Oahu, ma ke koho hou ana i ilina kupapau no ka lehulehu a e lilo hoi na ke aupuni e hooponopono a kau aku i na rula.

            E noonoo koke ia aku ana keia kumuhana e na lala o ka Papa Hooko, Papa Ola a me na kahu waiwai o ka Hui Ilina Kupapau Oahu.  O ke kahua a ka Papa i manao ai, ma kekahi mau apana aina waiho wale no ia malalo ae nei o Halawa.  A e malama ia aku ana hoi he kuka ana me B. F. Dilinaham, o ka hoemi ana mai i ka uku o ka lawe ana i na kino make a me ka ohana no keia ilina kupapau hou.

            Ma ka makou manao iho, o ke koho ana o ka Papa Ola i keia wahi i ihua kupapau hou no ka lehulehu, ua hoopilikia loa aku ia i na ohana nele, no ka mea, he lilo okoa ke kaa kupapau e lawe aku ana i ke kino make no luna o ke ka@ahi, a he uku okoa ana no hoi ko ke kaaahi, a pela pu no paha me ka lawe ia ana aku mai ke kaaahi aku no ka ilina.  He nui a lehulehu na aina aupuni e waiho nei ma kahi kokoke i ko kulanakauhala nei, a no ke aha la ke aupuni i hoolilo ole aku ai ia mau wahi i mau ilina kupapau @@@, mamua o ka lawe ana aku ma kekahi wahi kaawale loa mai ke kulanakauhale aku nei, oiai, aole he mau hoopoino ana i keia ua hana ia e na ilina kupapau o Honolulu nei i ke ola o ka lehulehu, a loaa ai hoi ke kumu kupono no ka hookaawale ana aku a lakou ma kahi e.

            Ina e hooko io ia ana keia manao o ka Papa Ola, e hooi ia aku ana ka lilo o na huakai hoolewa e hiki ole ai i kekahi mau ohana ke uku aku i na hoolilo hoolewa.

 

KA HALE KIEKIE LOA MA KA HONUA NEI.

 

            Ua paa mai nei i ke kukulu ia ma Nu Ioka ka hale kiekie loa ma ka honua nei i kapaia ka hale Paka Row.  Ua hoolilo iho oia i na hale kaulana i ke kiekie o na la i hala i mau peke, a koe aku hoi ka puoa (piremida) kiekie loa o Aigupita, nona na kapuai he 450.

            O kona kiekie mai ka honua ae a hiki i kona puoa o luna loa he 390 kapuai, a he 57 kapuai ke kiekie o kona mau pahu hae maluna aku o kona mau puoa, me 54 kapuai o kona kahua malalo iho o ka ili honua, a ke hui ia na kapuai mailalo ae o kona kahua i hookumu ia ai a hiki i ka welelau o na pahu hae e hiki aku ana no ia i ka 501 kapuai ke kiekie.

            O ka nui o kona mau hale mailalo ae a hiki iluna o na puoa e oni ana i ka lewa he 29, o ka nui o kona mau keena i mahelehele ia ai he 950.  O ka nui o na poe i hiki ke noho malaila, ua lawa no ia no 4000.  O ka nui o kona mau puka aniani he 2,095.  He 20,000 tona kaumaha e kaana ana he 8,000 tona i ka hao, a he 12,000 tona i na pohaku, laau, a pela aku, a o ka lilo no kona kukulu ia ana he $2,400,000.  Aka, he hookuku ia ae nae oia me ka mokuahi Kaisa Wilhelm ka mokuahi nui hookahi e holoholo nei nona ka loa o 649 kapuai, ua p@holo pu oia mai kona kahua o lalo a hiki i ka welelau o kona pahu hae iloko o ke Kaiser Wilhelm.  Ua pau ia kona kiekie i ka hale pohaku Judd e kukuluia nei ma ke kihi o alanui Papa me Kalepa.

           

HE PO LEALEA MA KA OFIUMA.

 

            I keia po Poaono iho e wehe hou ia ai ka halekeaka Ofiuma o ku nei ma ke alanui Papu, malalo o ka paani ana a kekahi hui keaka hou, i hoea mai nei maluna o ka mokuahi Garene.

            He nui na hana hoomakeaka e hoikeike ia mai ana me na kii nani o k@@@ o Ropper i hoauwana ia ai.  A no ia kumu ua hoopii ia ae ka uku komo he 50 ke@eta, a o na noho o mua he 75 ke@@@@.