Ke Aloha Aina, Volume V, Number 5, 4 February 1899 — Page 4

KE ALOHA AINA

 

Hookumuia no ka

Eomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa

no ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE

 

Lunahooponopono

EMMA A. NAWAHI

Puuku o KE ALOHA AINA

 

HONOLULU……FEB. 4, 1899

 

NO KA IKE PONO KA MEA I

PAAKIKI AI

 

            He olelo oiaio kela a makou i puanaae la maluna, aole a kiki i kekahi poe ke paakiki wale iho no, me ka ike ole i ke kumu o ka paakiki ana, a oia hoi ka makou e makemake nei e hoakea ai i na manao o ko makou poe heluhelu, me ka moakaka lea, elike me ke kupono ana o ka la i ke kikowaena o ka hora 12, ka la hoi i hoonalonalo ole ia me na pohina ao e uhi ae ana i ka malamalama olinolino, pela ke lilelile o na hana hoonaikola i hookau ia iho maluna o ko kakou mau poohiwi. 

            Ke oieloia nei ka lahui Aloha Aina, e na poe Repubalika Hawaii-Amerika, naau Amerika a @olokaa Amerika, i ko lakou paakiki, ka mea hiki koke ole ke hoololi koke ia ae kona ano iloko o ka wa pokole, i ko lakou ku mau a naue ole, oiai na pilikia he nui a lehulehu imua o ko lakou mau alo, oia hoi, ua hoopaa ia iloko o ka halepaahao no ke aloha i ka aina, ua pau i ke kipaku ia mai, mai na hana aupuni mai no ke aloha no i ka aina, a ue haawi a hoolilo ia aku ke kuokoa o ka aina no ke enemi ia o na kanaka Hawaii no ko lakou aloha i ka aina ia Amerika.

            No keia mau hana kumakaia a ka poe i okomo ia ko lakou mau noonoo me na haku elua oia ia e kau mai nei na maka o ko kakou aui aku, a nana aku i ko lakou mau leo nonoi e ake mai nei e komo pu aku kakou iloko o ke apo o ka noho ana kauwa kuapaa ana, malalo o na alakai ana a ko hai manao, aole ma ko makou manao ponoi iho, ke mea i haawi ia mai he hanu a he ike no ke kanaka e kaana iho ai nona ponoi iho.

            Ua nui no na kumu hoohauhili a kekahi poe e olelo nei, i hoike pinepine ia maloko o na nupepe, a ke poai o ka poe hanohano a makou e olelo mau nei, aole kakou e pono, a e oluolu ko kakou noho ana, malalo o ka lakou alakai ana, oiai he poe lakou o ka hanohano wale no ka mea nui imua o ko lakou alo, a ke kakoo aku kakou a lanakila ua poe nei e a@e mai nei e loaa aku mai a kakou aku, o ko lakou la wa no ia e keehi koke ai, pau mai la ka ike ana ia oe, he kapena ka hoa olelo.

            Aka, ua ao ia kakou a ikemaka i ka lakou mau hana pili hookano o na la i hala, i mea no kakou e naauao ai i keia la, a o ko lakou mau leo nonoi e uwalu mai nei, e pupukahi like aku kakou, ua akaka wale no ia ia kakou me he aniani la, malalo o ka manao ana o ko kakou huliamahi ana aku, oia ke mea e loaa ai ia kakou ka pomaikai, a e hooko ia ai hoi ko kakou mau manao, e kaana like ia na pono a me na pomaikai iloko o ka lima o ka poe ilihune.

            Ua hala ae la keia mahele mui o ko ka lahui aloha aina paakiki ana, a eia hou mai kekahi mahele o ko lakou paakiki ana oia hoi ke kuokoa mau loa o ko kakou aina aloha.  O keia paha ka io a me ka mole, o ka hapanui o ko ka lahui paakiki ana, a i kokua ia hoi mamuli o ko lakou iekmak ana, o ka poe naauao e noho hoomalu ana i ka aina, aole lakou he poe hoaloha no ka lahui Hawaii, aka. he poe lakou nana kakou i kumakaia iho, me ka manao ana, e ka ia kakou iluna o ka pohuehue.

            O ke kuokoa o ka aina he mea hiki ole hoi ke manawalea wale aku no malalo o kekahi kumu ano ole, elike me keia i hanaia aku la e ke aupuni Repubalika Hawaii, uumi ia kona hanu a pau ke aho, a o kona kahoaka e ku nei imua o ko kakou alo, he maewae ia i piha me na palapu a o ka poe nana i hana ia mau mea, oia no o kumakaia aina ma, o hoohui aina ma, a o Repubalika Hawaii-Amerika hoi.

            Ua nana aku kakou ka lahui aloha aina i ko lakou have o ke kuokoa me ka naau i piha i ka walania, a o ko lakou mau kulu waimaka i ka wa i hanaia ai oia mau mea, aole i kanamai ka lihaliha a me ke ehaeha maoli no o ka naau, i ka wa e iho iho ana ka have nani o Hawaii mailuna iho o na kaupoku hale o ko kakou mau hale aupuni. Na @a aloha a mea ia ikemaka i hoomau ai ka lahui i ko lakou kupaa ana, me ka nana ole i na hoino ia mai, kapae aku lakou i ua ano olelo o kela a me keia ano, a hookahua iho la me keia mau olel e lalapa ana iloko o ka lakou mau puuwai, imua no ka lanakila o Hawaii. 

            Ua paa loa ia mea iloko o na mea a pau, no ka mea he@@a ka waiwai o ke pelukua ana aku amhope o ka poe uaua kakou i hookikina oiai, aole kakou e nana ia iho ana i ko lakou la mau la o ka waiwai, no ke mea, ua ike mau ia ko lakou mau kee e ka lehulehu o ka lahui a ke puni aki kakou, helu papalua lakou ma ka lahou la buke hoomanao me ke kani pu o ka lakou la aka.

            Nolaila, e ku a hiki i ka wa hope loa o ke noonoo ia ana o keia hana e hoonaluea nei i ko kakou noonoo, a ilaila kakou a pau e ikemaka ai i na haawina e kau mai ana maluna o kakou, in a paha no ko kakou lanakila ma kekahi ano e loaa ai ia kakou kekahi mau pono o ka noho ana, a i ole paha, iloko paha, o ko kakou nele io ana, elike me ka lakou nei e hoonuinui nei. O ka ikemaka oia ko kakou kukui, aole o ka puni wale aku. I nui ke aho e Hawaii Lahui.

 

 

"KA LOKAHI O KA LAHUI HAWAII"

 

            O keia ka mea a ko makou puuwai i hauoli mau ai, i ka ike ana aku i ka manao maoli o ko makou mau makamaka i alo pu ai i ke ehuehu o noa la i hala, e hoomau ana no i ko lakou noho kupaa ana, malalo o kela apo makamae i hoopaaia iloko o ko lakou mau umauma, me ka hoololi ole ia malalo o na alakai ana a kekahi poe e olelo mai nei me ko lakou keha ana, e hoea io aku ana ka kakou i kahi e ku ai ko kakou lokahi ana, ma ka puni wale ana aku i na manao alakai o na poai kalaiaina, o ka pe a makou i olelo ai, he makuahine ka hanohano a me ka puniwaiwai no ua oe la, e pelu hou mai la na alo ihope, a olelo mai la ia kakou me ka hoomalimali pu ana mai, "Ka lokai o ka lahui."

            A oia ka makou e ninau ae nei, i kokahi ka lahui no ke aha? Aole anei no ka ike kumaka ana o na kanaka oiwi ponoi o ka aina i na hana hoomaewaewa a ka poai o ke aupuni Kuinawa a i loli ae hoi i Repubalika Hawaii mahope mai, a i haina ia aku nei no e ua poai la iloko o ka lima o na poe Amerika naau haakei a piha i ka loloino, a e kamau wale nei no me ka mauliawa ana i na wa a pau no kona poholo aku iloko o ka lua pa-u o ka make mau loa.

            O keia ke makou e makemake nei e hoakaka piha aku i ke kumu i loaa ai oia lokahi ana o ka lahui, ka mea hoi e olelo ia nei e ka poai i kana ia lakou iho, ka lahui Repubalika Hawaii, a lakou hoi e kapa mau mai nei ia kakou ka lahui Roiahti Hawaii, na mahele elua hoi o keia lahui aloha i mahele ia, mamuli o ka hookaheli aupuni i haunia mamuli o ke manao ino, no ka pono o ka poe hanohano a waiwai o na aina e, a ka poe Hawaii kakaik@ kahi i kakoo ai me ka manao, e lilo ana o lakou kekahi pe ma heluhelu puu, i ka wa i loli ai ke aupuni kumu.

            E naua ia na pomaikai a ke aupuni Repubalika Hawaii haawi ai i na poe Hawaii puni hanohano a ake nui i ka loaa, a e ike ia penei: I ka la 19 o Ianuari, 1893, ua holo aku la he huakai Komisina Hoohui Aina no Amerika Huipuia, me ka papa pu ia o na poe e ae, aole e kau maluna oia moku, kekahi leta, nupepa, a kino kanaka palia ma ka aoao o ke aupuni moi o Hawaii, a iloko o keia poai o ua Komisinia la, aole loa i makemake ia i hookahi kanaka Hawaii iloko o keia puulu Komisina Hoohui Aina, oiai, ua lana haakei ka manao o ka poe nana i hookahuli ke aupuni, e holopono ana ka lakou mau hana kolohe, a e hui io ana kakou me Amerika iloko oia huakai awiwi o ke pihoihoi nui, oiai ka Peresidena o Amerika e noho ana iloko oia mau la, he kanaka i kulike me na hana a ka poe e holo aku nei e haawi i ka aina.

            Nui ke kaumaha, ka luuluu a me ka ehaeha o ka naau o na kanaka oiwi ponoi o ka aina kulu ko lakou mau waimaka i ke aloha i ka leo o ko lakou Moiwahine aloha, i ka i ana mai: "E hoi oukou a e malama i ka maluhia;" haule koke iho ko lakou mau kuli ilalo, a nonoi aku la i ke ahonui o na lani e kokua mai i ka lahui nawaliwali o Hawaii, ka poe i makee i ko lakou aina no kona kuokoa mua loa, ka poe hoi i aloha i ko lakou Moiwahine no kona hoolohe i ko lakou leo, me ka nana ole i kona hanohano, kona mau loaa makahiki, a pela aku.

            Ua ala io aku la na Komisina Hoohui Aina no Amerika, ke kamoe la maluna o na Kaaahi no Wasinetona, a oia no ka wa i pahola ae ai ua hana hilahila ole a keia poai o na poe puni wale o keia la e olelo mai nei, e komo pu aku kakou iloko o ka noho lokahi ana me lakou, a o ua hana la a makou i hoowahawaha loa ai o ko makou naau a me ka hapanui o ka lahui holookoa a pau, oia ke kuuoha maoli ia ana mai o na kanaka Hawaii e noho lawelawe ana malalo o na wahi hana aupuni, e hoohiki malalo o ka aupuni Kuikawa, no ke kakoo ana i kona Kumukanawai a me kona @ula pili oihana.

            Na keia mea i hookomo aku iloko o ka manao aloha o kekahi poe Hawaii makee i ko lakou aina oiwi i na manao kona-kona a waiho aku la lakou i ka hana a lakou i paa ai no kekahi mau makahiki loihi, mai na Alii Aimoku mai a hiki ia Liliuokalani a @o@ kakaikahi aku ka poe ma kee i ka hanohano, oia o Bila K@@@aki ma, a me Kale Hapakini ma, a me kekahi poe e iho o lakou, i paanaau ko lakou mau inoa i ka lahui a hiki i keia la.

            Nolaila, o ka poai anei o na poe ilohae, ka poe i piha ko lamau naau i ke kumakaia ia kakou, ka poe ilihune, a nawaliwali i na la o ko lakou maui umauma e ka ana i ka lani, aohe ike wale iho ia kakou ka poe haahaa, oia anei ka kakou e ake aku ai e hopu lewalewa mai mamua o ko kakou alo, me ka manao ana, ia kakou e ko hou ai ko lakou mau makemake oihana o keia mau la aku a hoea mai. O ko makou manao, e hookuu aku ia lakou e hana no lakou, a e hoomau i ko kakou noho ana iloko o ka lokahi mau, e ike me ka makou e olelo mau nei, e hoomanawanui a e manaolana mau, aia iloko o ko kakou lokahi ko kakou ikaika.

 

UA PAA MUA IO ANEI?

 

            He ninau keia na makou e hoohuoi e nei mamua o ka hoea ana mai o kona haina polelei, a oiai hoi, o ko makou kahua ia o ka imi pono a me ka hakilo ana, i na iliili hoonee o ka papa konane o ke kahua aupuni hou nou e Hawaii i keia la, he aupuni panalaau, malalo o na hooponopono a me na mahelehele ana a ka poe a kakou i lihi launa ole aku ai, a i kuka pu ole ai hoi, penei, a penei ke kulana aupuni a ka lehulehu i makemake ai, e like me keia olela kaulana a na poe naauao o ka wa kahiko, "o ka leo o ka lahui, oia ka leo o ke Akua."

            Ke hooia mai nei ka pololei o kela olelo aia poe naauao i moe kau a hooilo, no na keneturia i i hala, oiai, alole loa e holopono kekahi hana iloko e kekahi lahui kanaka, in a o ka hapa nuku wale no oia poe kai ae, a haawi a hoolilo aku paha i ka pono o ka hapanui o ka lehulehu, i mea piepiele no ka pono pilikino o kekahi poai kakaikahi, e like me ia e ikeia nei iloko o Hawaii aina i keia la.

            O ka hua e loaa mai ana mai loko mai o ia hana, aia he mokuahana ana he maui kuee ana, a he mau haunaele hoi e houlu ia mai ana no ka hakoko ana no ko lakou pono i kaili a naowale ia e ka mana kakauha o ke @ala, ka makuakane a me ka makuahine o na hana ino ma keia ilihonua, a i ike maka ia hoi ma na wahi a pau a ke ao nei, i lawelawe ia ai keia mau hana i kue ka pono o ka lehulehu.

            Aka, aole nae makou i hoohakalia i ka pane ana aku maluna o keia kahua kukulu manao ana, oiai, aia ke wawa mai nei na leo e olelo ana "na paa, a ua ku ka halau aupuni mahele panalaau