Ke Aloha Aina, Volume V, Number 5, 4 February 1899 — Page 5

Page PDF (917.72 KB)

This text was transcribed by:  Casie Aniya
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA, POAONO. FEBERUARI 4, 1899.

 

o na paemoku o Hawaii aloha, ka aina a pau a kakou i haaheo mau ai, he aina ko kakou i hanau ia mai me kona lahuikanaka puuwai heahea, a i like ko lakou ano, me na pohaku daimana kumukai nui.

            Oia leo ka makou e haha ae nei ma o a maanei, a i ka hoohalike ana ae ia mau leo i pae mai, ua like no ia me ka leo i pae mai, ua like no ia me ka leo o ka hanehane e pa-pa ana kona leo iluna o kailiwa@, aole ia he mea io, e hiki ai ia kakou ke hopu aku a manao ae he mea waiwai ia, a he mea hoi e pono ai ke manaoio aku, ua paa a ua kuio ka halau aupuni Panalaau maluna o kakou a pau, e like me ia mau olelo a kakou e lohe mau nei mai kinohi mai a hiki i keia la, mai ka wa hoi o ka hookahuli ia ana o ke aupuni kumu, ke aupuni i ike ia mai kona hookumuia ana he aupuni alii.

            Ua ikuwa na leo, mai ka la 12 mai o Augate, 1898, aia hoi paha la, ua ko ka makou mea i olelo mau ai, ua hui io no kakou malaio o Amerika, ua panalaau kakou, e noho mai ana he kiaaina. a e rula mai ana ia kakou, ma ke ano o lakou ka mana, o lakou ke kuleana maluna o na mea a pau.

            O keia mau olelo makani, ua manaoio maoli ia no e ke ahi poai o na Repubalika Hawaii kakaikahi, me ko lakou nonoi mai, e kokua aku kakou ia lakou ma keia manao o lakou.

            No makou iho, ma o ko makou ano, he nupepa i hookumu ia no ka pomaikai o ka lehulehu, a he hiialo hoi na ka lahui Hawaii, ke hoike aku nei makou me ka hopohopo ole, oia mau lono hauwawa a kakou i lohe wale ai, a i ike ai hoi maloko o kekahi mau nupepa mai na aina e mai aole ia he mau olelo e hiki ai ia kakou ke manaoio aku, e pono ana kakou ma ia ano olelo, a i ole, e komo aku ana paha kakou iloko o kekahi pilikia kuhohonu, ma muli o ko kakou kupaa mau ana me ka hoi hope ole, a me ka nana ole hoi i na ano olelo huikau a ka poe kinai make, ka poe hoi aohe o la@ou mau hoaloha iloko o ko kakou poai lahui.

            Me keia mau hoakaka ana makou e hoike aku nei, e hoole ana, aohe halau i paa a i ku o ke Panalaau ma Hawaii nei i keia wa a kakou e hakoko nei, a malia paha, o hoea io mai no ka wae hoopau loa ia aku ai ka @oonoo aua no ia mea, ma na pohai o ua poe kalaiaina o Amerika, oia no auanei ka wa e hooko ia ai ko kakou manao lokahi. Nolaila, e manaolana mau me ka hoi hope ole.

            Ua koho ia aku la o Kauka Hubert Wood i kauka aupuni no ka @ o Waialua, no ke @aui @ ma kahi o Kauka Reid i wa@o mai.

KA LA HANAU O KA MOI LUNALILO

 

            Ma ka Poalua, Ian. 31 oia ka la hanau o ka Moi Lunalilo, e waiho nei kona kino make maloko o ka pa luakini o Kawaiahao. Ke Alii puuwai aloha hoi nana i kukulu ae i home na na poe ilihune o kona lahui, a ike ia ka Home Lunalilo e ka nei mauka o Makiki.

            A no ka hoomanao ana aku iaia ua haawi ia ae la he paina luau nui no kona mau makaainana ilihune me ka hoea pu ana aku o ka hana aupuni mauka o laila e hoohauoli ai ia lakou.

            Ua hookuu akea ia ae o loko o ua hale la no na poe makaikai, a ua nui a lehulehu no hoi na poe i hoea aku malaila. Ua hala kahiko aku ka Moi Lunalilo ma kela aoao o ka muliwai eleele o ka make, aka, na haalele iho nae oia he kia hoomanao na Kona lahui e hoomanao aku ai no ka manawa pau ole, oia hoi, keia home no na poe ilihune. Aloha no.

HE POE HIAMOE LOIHI.

 

            Mawaena o na poe hiamoe loihi i ikeia, he kanaka opio kekahi i hiamoe ma ka mahina o Novemaba 1894, a puoho ma ka mahina Ianuari o kela makahiki aku nei, mahope hoi o kona hiamoe ana no 38 mahina. Ua hoopalau aku oia i kekahi wahine opio me ka manao ana e mare, aka, ua kue aku nae kona mau makua. Na keia hoole ia ana i hoi@ loa ae i kona lolo, a ma kekahi la ua ki ihoa la oia i kona mau makua a make loa, ua hopu koke ia oia a lawe ia aku la no ka hoopaa ana.

            Mamua ae nae o kona lawe ia ana mai e hookolokolo, ua hiamoe iho la oia, me ke kakaikahi loa o kona puoho aua. A i ka hoea ana mai i ka hopena o kona hiamoe ana, na hoole ae la oia i kona pepehi ana i kona mau makua, a ua like iaia keia manawa loihi ana i hiamoe ai me kekahi po hookahi wale no. I ka wa e ninau ia aku ai, he ehia la ka nui o kona mau makahiki, ua olelo ae oia he 20, ka nui hoi ia o kona mau makahiki mamua o keia hiamoe ana.

            He manawa pokole mamua aku n@i ua hoike ae he nupepa kauka Geremania, no ka hiamoe ana o kekahi ma'i no cha mahina. Ua ike pu ia hoi ma Faraui kekahi haole ona i hiua ma kekahi alanui nui o Faraui, a i ka ike ia ana e na makai, ua lawe ia ola uo ka hale paahao, aka, i ke kakahiaka ana ae e hiamoe ana no ola, a ua lawe ia aku oia no ka halema'i mahope o ka naua ana o ke kauka a ike aoie ona wahi i poino, a malaila oia i hiamoe ai no hookahi mahina, a he kaikamahine kai hiamoe no hookahi pule na Oheltenham.

HE MOKUKAUA HOLO LOA.

 

            Ua holo ia mai nei e ka mokukaua holomama Beritania Diadem mai Giberaleta aku a hiki i Nore i kela mahina aku nei iloko o ekolu la ma ka averika o iwakalua nota i ka hora. O keia ka manawa holo loa i holo ia e kekahi mokukaua no kahi mamao.

            O ke Diadem oia kekahi o na moku ewalu i kukulu ia he ekolu makahiki i hala ae nei o ke kulana a me ke kii hookahi, he mau moku lakou i uh@a, no lakou na tona kaumaha he 11,000 ma 16,500 lio huki, he mama holo hoi o 2.05 nota i ka hora.

NA MOKUKAUA LUU O FARANI.

 

            O ka moku luu o Farani Gustave Zede, ua olelo ia ae, ua holo pono kona mau hoao ia ana mai nei. Me ka olelo ia ae, na hou topido ia aku ka mokukaua palekila Farani Magenta no elua manawa, he hookahi i ka wa o ka moku e ku ana, a o ka lua i kona wa e nee ana. O kona wahi wale no i haule hope ai, oia no ke kumakaia ana a na mimilo kai i kona alahele i ka wa malamalama o ka la mai kahi mamao o 1500 ia.

            Ua hana ia e kekahi mau lutaneia elua he maka aniani, a nolaila, ua hiki ke ikeia na mea mamua o kona alahele. O ka moku luu Farani Gymnote, ua hoolako ia me na topido, a o ka ekolu o na moku, e kapa ia aku ana oia o Moree, e makaukau ana iloko ae nei o Maraki.

HE MOKUKAUA KIAI AWA.

 

            O ka mokukaua holomama kokua o Amerika Huipuia, nona ka inoa "The Badger," e lawe ana he 200 luina, aia oia ke hooponopono ia la, ma ka pa kapili moku Norfolk, no ka hoouna ia ana mai i Honolulu nei, no ka lawe ana i ke kulana kiai paa i keia awa.

            O keia lono ua haawi ia mai ia e na aliimoku o ka Iroquois. O ka Badger he moku oia nona ke kaumaha o 4000 @ona. A ua manao ia maloko eha, a i ole, elima mahina oia e hoea mai ai i anei.

            Aia ma kahi o kauaha mokupea e holo mai nei no keia awa, a he heluna nui o lakou he mau moku nanahu, mai Nu Kakela mai.

            Imua o Lunakanawai Wilikoki i hookolokolo ia ai na poe hana auaipa o Honuakaha, ua ae aku iakou i ko lakou h@a, a ua hoomalu mai ka Lunakauawai la lakou no 13 mahina aole e @ auaipa hou.

NO KA HOOPAA ANA I KA HOLO O NA MOKUAHI.

            Mai Viena Ausesuria, i hoikeia mai ai, ua hanaia mai nei e Demer Czvetkovicz, he eneginia, kekahi mea ano hon no na moku. Ma kana mea hoopaaa moku i hana mai nei, ua hiki loa ke hoopaa ia ka holo o kekahi moku e nee ana me ka puahi nui iloko o ka manawa pokole loa. Ua koho ia ae he mau komite o na loea holo moana, a ua hoike mai hoi lakou i ke kupanaha o keia mea hoopaa moku.

            Ua hoao ia oia maluna o kekahi mokuahi 2000 tona a e holo ana he 12 nota i ka hora, ua hoopaaia kona neeu ole aku he 40 kapuai imua, oiai no nae, na enekini e hoomau ana no i ka hooniniu ana i ka epaepa. He nui na hoao ia ana, a ua ikeia iho ia no ia hopena hookahi.

            Ua hiki keia mea hoopaa moku ke hookau ia aku iluna o na moku o keia a me keia ano. A na olelo ia, he hoemi ana mai keia i na poino hookui ma ka moana.

LOAA KE KINO O KEKAHI MOO PILIKUA.

            Ua loaa mai nei ke kino iwi o kekahi moo nui weliweli, e ola ana maluna o na Ian nahelehele, i kapaia he dinsouar, a ua manao ia, ua malamala he hakaka hahana mawaena ona a me kekahi moo e ola ana maluna o na io holoholona nona ka loa he kauakolu kapuai. O ka loihi o keia moo i loaa iho la he 90 kapuai, a nona hoi ke kiekie i hiki ke hele ku mai kahi aoao aku o ka hale kupapau o Kenerala Kalani, e ku nei ma ke kapa o ka muliwai Hudson a pae ma kahi aoao me @ pulu ole o kona poo i ka wai.

            Ua l@ aku keia iwi ia Kauka Wertman a lawe ia mai la no Nu Ioke, no ka waiho ana maloko o ka Hale Hoikeike American, he hapa o kona kino kai hoopiha ae he elua kaa, a o ke kaumaha o kona kino iwi holookoa e hiki aku ana no ia ma kahi o 20,000 paona.

            O kahi o keia moo i loaa ai maloko no ia o ka mokuaina o Wyoming. A ua koho wale ia ae he 3,000,000 makahiki i hala ae nei, he kaikuono o Wyoming. a malaila i malamaia ai he hakaka weliweli mawaena o keia mau holoholona, a i kona make ana ua piholo oia iloko o ka lepo poho.

            E kau ana maluna ona iwi ami o kona huelo he mau hoailona moakaka o kahi kapoo aku ai o na mai@ iloko o kona kino, a ua haki hoi kekahi wahi o kona iwi kuamoo e hoike maopepe mai @, ua malamala he hakala weliweli @waena o @.

KA MOKU KIAKOLU POINO.

UA MANAO WALELA O KA EMMA CLAUDINA.

            Aia ka Oihana Makai ke Huli Ia i na Mea e Pili ana Nona- Pae he Kino Make Iuka o ka Aina.

            O kela mokukuna kiakolu poino i lo@a aku ai, ua ili mawaho aku o ua kap@kai o Kohala, aia no oia ke waiho la ma kona wahi i ili ai me ka maopopo ole o kona inoa. Aole he mau lono ano nui a na mokuahi holo piiiaina i lawe mai ai nona, ma ke kakahiaka La Pule nei.

            Ua koho waleia o keia moku poino, oia no ka mokupea kiakolu Emma Claudina, he moku Amerika a ua haulele iho oia ia Honoipu ma ka la 16 o Dekemaba me ka mea hookaumaha moku ole no Kanalakiko.

            Ma ka hoike a Mooheau (Geo. C. Beckley), ua kaalo ae ke Kinau ma ka aoao o ka moku poino, a ua ninaninau aku oia i na kanaka lawaia no na mea e pili ana no keia moku poino, ua hoike ia mai iaia, he pauku o ke kino o kekahi mea make kai pae aku iuka o kahakai, me ka loaa pu ana aku o kekahi hae Amerika maluna oka moku, aole he ukana maloko ona, a i ole, e lana ana ma kahi kokoke iaia.

            Ma ka hoike a kupakako T.C. White o ka mokuahi Notau, ua ili aku he iwi kaele laau nui iuka o ka aina, ma Apua, Hamakua, me kekahi hae Aermika i hoopaa ia aku. He kino make kai loaa aku i kahakai. A ua hala aku ka Hope Makai Nui no ka huli pono ana.

            Ua loaa mai nei he mau lono mai Kohala mai, e olelo ana, ua manao wale ia he ekolu pule i hala ae nei ka ili ana o keia moku, a ua hoopuka ae hoi kekahi mau kanaka i keia @ono ia manawa, aka, aole nae i hili nei ia keia olelo a hiki i ka loaa hou ana i ka poe iawaia ma kela Poakolu aku nei.

            Ua teleponaaku ka Hope Makai Nui Overen mai Waipio aku ia Hope Makai Nui Laimana, ma Honok@a ma keia Poalima aku nei. Aia malaile, ua loaa iaia kekahi kanaka i@ke i na mea e pili ana no keia moku poino.

            O keia kanaka, wahi a ka nupepa Hawaii Herald, ua olelo ae oia ua pae mai ua apana Lau Like olo iuka o k@hakai, mai ka mahina mai o Dek@. O kahi o keia mau mea ua hoea loa aku ia i Waimanu a me Waipio. He @a mau @le i hala ae nei, ua pae aku la iuka he aoao o kukahi moku ma ke awa o Honopue a @ na kanaka e nana ana i keia mea, ua @ mai la he kino make o kekahikanaka i nele ma ke poo a me na @e, a e hoopuni ia ana hoi e ka limu.

            @ ma@ o keia kino @ i @ mai @ aka, ua @ aku @ laua a @ i kahi h@hi a ma @ nana pono ia ana, me he mea ia @ ai @ e @ ma@.