Ke Aloha Aina, Volume V, Number 5, 4 February 1899 — Page 8

Page PDF (881.44 KB)

This text was transcribed by:  Ruth S. Goldstein
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

 

HE MOOLELO WALOHIA

--:NO KA:--

UI SOPAEA.

Iloko o ka Hanohano

--“:A Me:--

TOME BAKALA

Ka Ilihune.

 [Hoohenoia no KE ALOHA AINA.]

 

            Aia ma na Hilana o Wale, e noho ana kekahi kanaka waiwai i lako i na uluwehi o keia noho ana, a aia hoi malalo o kona malu, he mau tausani o na paahana e noho ana malalo o kona hanohano, a ua ohai ia hoi kona home e ke ala like ole o na pua e haiamu ana ma na wahi a pau o ke kakela o ua kanaka waiwai la.

 

            I loko o kona mau la opio ka noho ana malalo o keia kulana kuo noono, ua mare iho la oia i ka wahine, a ua hoohauoli ia hoi ka manao o ua kanaka waiwai la, i ka loaa ana o kona kokoolua o ka noho ana malalo o ka laua home kakela.

 

            I ka hala ana o kekahi mau wa loihi o ko laua noho ana kanea wahine aia hoi, ua hookupilikii ia iho la loa manao o ua kanaka waiwai la mamuli o kona ike ana iho ua waiwai ole loa kona male ana i ka wahine ma oka loaa ole ana o kekahi keiki mailoko mai oka puhaka o kana wahine.

 

            Ua lilo keia nele ana i mea ehaeha loa i kona manao, a ua komo mau, aku hoi oia maloko o kona rumi mehameha, e nonoi ana me ka ehaeha o kona naau, i ke Akua Mana Loa, e haawi mai i hua hookahi mailoko mai o ko laua puhaka,

 

            O keia nonoi mau ana ona imua o ka Mea Mana Loa, ua hoolohe ia mai la ia mohope mai o kona nonoi pinepine ana me ka ehaeha, a iloko o ka wa i maopopo ole iaia, aia hoi, ua hookau mai la na kaulona o ka mea hapai keiki maluna o kana wahine.

 

            Na keia mau mea i hooi aku i ka hauoli iloko o ko laua mau puuwai pakahi, me ka haawi pu ana aku i na hoomaikai palena ole no ka loaa ana o keia haawi hauoli maluna o laua, a oia hoi ka laua e noho ana e kuka pu maloko o kekahi rumi mehameha oloko o ko laua hale Kakela.

 

            I ke kokoke ana mai o na la e hanau ai o kana wahine i ke keiki, ua hookuu aku la oia i na hana a pau malalo o kona malu, a ua kauoha pu aku la hoi i na kanaka a pau e noho ana malalo o kona malo, e noho lakou iloko o ka noho ana haipule, no ka nonoi ana aku i ko na lani lokomaikai, e malama maikai ia ko lakou haku wahine, a e haawi ia mai i hua momi makamae no loko o ko lakou Kakela.

 

            Ua lilo keia mau hana maikai a ka Haku o ua Kakela ala, i mea aloha nei ia e kona poe kanaka a me kona mau hoaaina e noho ana malalo o kona malu, a i ka nana maoli aku no hoi i ke kulana o ua Haku la o ke Kakela, me he mea la, oia maoli no ka moi ma ia mau wahi a pau.

 

            Hiki io mai la na minute o ka nahunahu keiki ana maluna o kana wahine, a oiai hoi, iloko o ka wa po kole wale no, a aia hoi oia malalo o na hoomaemae ana a na kauwa wahine o ua hale la.

 

            I ka pau ana ae o na hoomaemae ia ana o ke kino o ua keiki la, aia hoi, ua ike maopopo ia ae la kona ano, he kaikamahine oia ma na ano a pau.

 

            Nolaila, mamuli o ka manao mai kai o ua Haku la o ke Kakela, ua kauoha koke ia aku ke kahunapule no ka hele ana mai e hoolaa i kana kaikamahine iloko o na hoomaemae Karistiano ana, elike me kana mau leo pule i nonoi mau aku ai ma ka paepae kapu o koke Akua nohoalii.

 

            A elike me kon makemake, pela i hoea koke mai ai ke kahunapule a hana iho la i kana oihana eehia maluna o ua kaikamahine la, me ka papahi pu ana iho i kona inoa bapatema, Ka Ui Nohea Sopeaea, o hn Hilana o Wale.

 

            I kona mau la opipio Ioa, ua kaa kona hoonauao ia ana malalo o kana kumu ponoi,, a oia hookahi wale no hoi ka mea i ike i kona mau helehelena, mawaho ae o kona mau kauwa lawelawe, a maloko no hoi oia o ke Kakela e ao ia ai.

 

            Ua pii pu ae kona nui, a ua pii pu ae no hoi me kona nani i na la a pau, a na keia mau hiona maewa o ka ui, i hoopili paa aku i ke aloha iloko o kona makuakane, i na wa a pau ana e kilohi aku ai maluna o na o na helehelena waianuhea o kana kaikamahine kamakahi.

 

            Mamuli o na hoonaauao maikai ia ana o keia kaikamahine e kana kumu, me ke ao pu ia hoi, e aloha aku oia i ka poe ilihune, a nele me kona naau a pau, oia kana i hoopaa mau ai i maloko o kona puuwai i na wa a pau me ka poina ole.

 

            I ka piha ana o na makahiki he 17 o ua kaikamahine nei ua lawa oia me na ike e hiki ai ke oleloia, oia kekahi o na loaa ma na palapala hoonaauao i ao ia aku e kana kumu, a o ka oi loa aku paha o kana mau palapala i ao ai, oia kona ike maoli ana i ke aloha i ka poe ilihune a nele i hoopilikia ia malalo o ka pilikia o ko lakou noho ana mai kinohi mai.

 

            Oiai hoi keia kaikamahine e noho ana iloko o ka ulakolako a me ka hanohano a kona mau makua i iou ai, o’a no hoi ka wa like loa a ke kalu kanaka opio ilihune, e hakoko ana me ka pololi o kona noho ana, a nona hoi kekahi mahele o keia nanea a kakou e laukaha pu aku ai @loko o na wiliau o ka ehao@.

 

            Aia ma kekahi aoao o na Hilana o Wale, e noho ana o Tome, me kona mau makua iloko o ka ilihune a me ka nele i na mea e pono ai o ko lakou noho ana, a ua nele pu hoi lakou i na mea e hoopiha ai i ko lakou opu, mamuli o ka hao ia ana o ka waiwai o kona makua kane ponoi, a hoolilo ia laua he mau kuewa e anee hele ana ma kapa alae ui o na mau Hilana la.

 

            O ka makuakane o ua wahi Tome la, he koko alii kiekie oia no Sekotia, a o kona makuahine hoi, he hoahanau ponoi oia no ka Moiwahine opio o Wale.

 

            Aka, mamuli o ka manao makee o ka Moi o Wale, ua hao ae la oia i na waiwai a pau o ka wahine opio, a @a hoolilo aku la iaia i mea kuewa a ilihune haalele loa.

 

            Aole hoi oia wale no kana i hao ae ai i kona mau waiwai, aka, o kana kane pu no hoi kekahi, ua komo pu laua iloko o keia haawina o ka pilikia hoomaewaewa ia.

 

            A pela iho la kakou i ike ae la i ke kulana pilikia o na makua o kahi Tome, mamua o kona hoea ana mai i keia ao malamalama, a i maopopo ole ai hoi i kahi op’o nona kekahi hapa o keia moolelo ka hoonea ana aku o ke @o o ka pomaikai o kona noho ana aku me kona mau makua i na la e hoea mai ana.

 

            I na la opio Ioa o Tome, ua haahele iho la kona luau@ makuakane iaia me kona makuahine, a kamoe aku la kana huakai hele no kona aina makuahine ma Sekotia, no ka hel@ ana e hooponopono i kona mau waiwai ponoi, i hooilina ia mai maluna ona mai na kupuna a me na makuamai.

 

KA LA HANAU O KA EMEPERA.

 

            O ka Poalima nei, i hiki aku ai na makahiki o ka Emepera Uilama o Geremania i ke kanaha, a o kekahi hoi keia o na la nui e malama ia nei e ka lahui Geremania a puni ka honua nei.

 

            Ua malama ia ae he anaina ike i keia awakea e ke Kanikela Geremania J. F. Hakafila, a ua hoea ae ka baha aupuni malaila no ka hoohanohano ana i ke anaina ike e malama ia ana.  Ua hanauia ka Emepera ma ka la 27 o Ianuari, 1859.

 

HE MOKUKUNA POINO.

 

            Ua loaa mai nei he mau Iono maluna o ka mokuahi Opalu ma ka Poaha nei, e olelo ana, ua ili mawaho aku o na kapa kai o Kohala he mokukuna kiakolu.  O keia moku ua loaa aku oia i na kanaka oia wahi.

 

            I ka wa i luu ai o kekahi kanaka i lalo o ka lua okana ua loaa aku la iaia ke kino make o kekahi luina.  Aole i loaa hou mai he mau lono i ka Upolu a hiki i kona haalele ana aka ia laula ma ka Poalua nei.

 

KO ABDUL-BIN-ABDULLA MANAO IO HOOMANA.

 

            He nui a lehulehu na poe manao io hoomana e halawai ana me na poe malihini ma Inia, e hele ana maloko o ka aina i aneahe olehelohe ko lakou kino me ka aahu ole, i uhi iho hoi i ko lakou mau kino me ka lepo a me ka lehu, a i hamo ia hoi ko lakou mau lauoho me ka lepo palolo.  O kekahi poe hoi ua hoehaeha ae lakou ia lakou iho, aka, ua malama pono no nae lakou i ko lakou mau kino, mai ka poino ana aku.  E ola ana lakou ma ka makilo hele ana i na poe o ke kulana haahaa.

 

            He nui a lehulehu wale na poe manaoia like ole, e hele ana maluna o na alanui, e komo ana ma na luakini, e auau ana iloko o na miliwai.  He kakaikahi loa ko lakou wa e hoea mai ai i ke kulanakauhale nui a me na taona, aku, e noho ana lakou iloko o na nahelehele, mauna, a ma na wahi kokoke i na kauhale liilii, he maemae lakou, a e hoohala mau ana hoi i ko lakou manawa ma ka pule a me ka hookeai ana.

 

            A no loko oia manaoio o Abdul-bin-Abdulla, ua olelo ae oia he ohana Arabia kona, a he kanaono hoi ka nui o kona mau makahiki.  He lehulehu wale o na makahiki i hala ae nei, wahi ana i olelo ae ai, ua hoomaka oia e ao i na mea pili hoomana, malalo o kekahi kumu Mahomeda, ma kekahi kauhale ma ka akau o Inia.  Ua ao ia mai oia o ka loaa ana laia he ike kupanaha a me kahi maikai o ka Paedaiso, aole wale no ia ma ka pule a me kahookeai ana, aka, ma ka hoehaeha ana i ko kino, ua loaa iaia he maua i oi ae.

 

            Mahope iho o ke kuhikuhi ana a kana kumu, ua haalele iho la oia i kana haumana e hana nona ponoi iho.  I ka hooko ole ia ana o kana mea i upu ai, ua hana iho la oia me kona manaoio ponoi iho.  Ma ka lei ana i kekahi apo hao kaumaha ma kona a-i, a i kela a me keia wa e pakui mau ana oia he mau kaula hao nunui i keia apo hao la.  i hiki ai iaia ke auamo.  I keia manawa ua hiki ka huina o na paona kaulahao ana e lawe nei i ka 762 paona, O keia mau kaulahao ana e auamo nei, aole ia i wehe ia i ke ao a me ka po, no ka mea, ua hanaia a paa loa ma kona a-i, na lima a me na wawae.

 

            Ua olelo hou ae oia, aole i pau kana hooili liilii ana i na kaulahao maluna o kona a-i a hiki i ka @1500 paona, a oia ka wa e piha ai o kona misiona ma keia honua,.  Ua haole ae oia i ka ike ana i ka eha, aka, ku hauoli la oia i ka hoomanao aua ae, aia he pomaikai nui nona i hoahu ia maloko o kela Paredaiso.

 

            E momo aku ana ka Ilamuku a me kona mau paa lalo i na aahu makalike o ka oihana makai ma keia mua iho, elike me na kulana a lakou a paa ana.

 

            E kipa mai ana ianei mai Kina mai, o Haku Charles Bradford, ka Adimarala nui o Enelani, kahi hoi ona i hoouna ia aku ai e kona aupuni no ka nana ana i ka oihana kalepa.  Iloko o Feberuaru ae nei oia i manao ia ai e hoea mai ana i Honolulu nei, maluna o ka mokuahi Iapana American Maru.

 

OLELO HOOLAHA.

 

            E ike auanei na mea a pau loa.  Owau o D. Kaihenui, e noho ana ma Kailua, Oahu, ke papa a ke hookapu loa aku nei i na Aina o kuu wahine ma@e ponoi i make kauoha ole e waiho la ma Kaawa, Koolauloa, Oahu.  Aole e moraki malu ia e kekahi mea, a kuai malu i keia mau Aina, a lawe paha ma ke ano aie.  Oiai, ua hoolaha mua au iaia no kona haalele kumu ole ia’u iloko o eha makahiki a oi, a ua papa au i na mea a pau, aole e hoaie iaia a olelo iho kahi mea he poho kona a koi mai ia’u e mahele no kona poho a luhi paha i malama ai iaia.

 

            He mau lio kekahi aole e lawe a kuai maluaku, aia au a ike mua.  Oiai he ekolu wale no poe hiki, o ia o Ululani, he kaikunane ponoi, a me elua pokii o Pau (w), a me Haliaka (w).  O lakou ka poe kupono a no kekahi poe a’u i ike ole ai aole e hiki, oiai, he mau keiki kekahi a maua me kuu wahine mare, Mrs. Kealoha.  Aole hoi he kuleana o kana mau keiki ekolu me ke kana manuahi me keia mau waiwai, oiai, ua kii mai no ua kane la a noi mai e hoohiki aku nana i kuleana ai i kona waiwai, a ua hana ia kela me ko lakou kuleana ole i ka waiwai o kuu wahine mare.

 

                        Owau no me ka oiaio,

                                                KAIHENUI.

            Kailua, Koolaupoko, Oahu, Ian 16, 1899,                                          1m

 

HE KUAHAUA AKEA!!!

 

            I kulike me ka mana i loaa ia’u ma ka Palapala Aelike o ka Hui Hoahu Dala o ka L@hui Hawaii.  Ma keia ke kauoha ia aku nei ua poe a pau i lilo i mau lala, a i kakauinoa hoi malalo o ua aelike ala e hookaa mai i na koena o na uku auhau a me na uku e ae i oleloia no ua Hui ala, a no ka mea hoi e piha ana ka makahiki mua o ke ku ana a keia Hui, ma ka la l@ o Maraki, a ua makemake puia no hoi na poe Hawaii e komo pu mai ma ke kakoo ana i na hana imua me ka ikaika a me ke ahonui.

                                                            Moses Palau,

            Peresidena Nui o ka Hui Hoahu

Ala o ka Lahui Hawaii.

            Honolulu, Ian. 10, 1899.  3m.

 

JAMES K. KAULIA.

Loio a Kokua ma ke Kanawai

 

            He mea Hoale Dla ma ka Moraki no na Waiwaipaa, a he mea kuai aku a kuai mai i na Waiwaipaa.  Ua hiki no i ka poe mea aina ke waiho aku ma kona lima i ko lakou mau aina no ke kuai aku, a i ole, o ka poe makemake aina i mau home ao lakou, ua hiki no ke hoolawaia no manawa a pau e makemake ai.

 

            @ Keena Loio:  E loaa no ma ke heena o Kale Kalekona, ma Waikiki iho o ke keena o Keo Kaaka, kokoke i ka Banake o Bihopa, ma Alanui Kalepa,        jan @                           tf,

 

OLELO HOOLAHA.

 

            E ike auanei na kanaka a pau ke nana mai i keia hoolaha.  O maua o na mea nona na inoa malalo iho nei k@ hoike aku nei maua i ke akea, ua kuai a hoolilo aku maua i ko maua kuleana a pau i ka aina o Nua (k) i mahele ole ia, e waiho ana ma Makapal@, Kohala aAkau, Mokupuni o Hawaii, ia Pukaua Moku (w), a i kona mau hooilina.  No keia kumu, ua loaa pono mai ma ko maua lima na dala he hookahi haneri me kanalima ($150) aole hoi he kuleana o kekahi mea e ae @ kua ai i keia.  No ka olaio o keia, ke kakau nei maua e ke maua inoa pakahi i keia la 6 o Dekemaha, 1898.

                        K@ (k) a me kaa!

Honolulu, Jan. 7, 1899.