Ke Aloha Aina, Volume V, Number 6, 11 February 1899 — Page 2
| This text was transcribed by: | Keala Parker |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
KE ALOHA AINA
Hookumuia no ka
Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii
--
EDWARD L. LIKE.
Lunahooponopono.
EMMA A. NAWAHI.
Puuku o KE ALOHA AINA.
---
HONOLULU……. FEB. 11, 1899
---
KA PAPA OLA O NA LUA KUPAPAU.
---
He mea na makou e kamailio ai ma ke akea, ka hoike ana aku i ka nui o ka makaala o ka Papa Ola, no na lua kupapau kahi e kanu ia ai na kino make, e like me na noonoo ana o au Papa Ola la, e hoonee aku i ke kanu ana mai na I@oa aku o Nuuanu, Makiki, Koula, a me Kawaiahao, a i Halawa, ua ulu mai ia makou na manao hoohuoi i kupono ke ninau ia aku, no ke aha keia manao a makee nui ana o ka Papa Ola i ka honee ana aku i na Ilina mai na wahi i oleloia ae la, a i Halawa ma Ewa. Ua inoino anei ke ea o na Ilina e waiho mai nei, mamuli o ka piha hu o ua mau Ilina la, I lilo ai i mea hoopilikia mai i ke ola o ka lehulehu?
Ua makaikai mau aku makou ma ke kahua o na Ilina ma Maemae, Makiki, Koula, a me Kawaiahao, aole makou i honi i kekahi ea ino e lilo ai i mea hoopilikia mai i ke ola o ka lehulehu, i oi aku ke ino a me ke kupono ole o na wahi e ae a makou i ike maka ai, he mea hoopilikia mai i ke ola o ka lehulehu, a i hoohemahema maoli ia e ka Papa Ola a me kona mau agena, aka, ua lilo nui ka noonoo o ka Papa Ola ma na lua kupapapau, kahi a makou e olelo ae ai, he haua imi loaa wale no ia e hoopomaikai aku ai i ka Hui Kaaahi Oahu, a makou e koko nei, aia no he mau lalo o ka Papa Ola i loaa na mahele iloko o na Hui Kaahi la. A i na oia iho la ke kaona o keia manao ana e hoonee i kahi e kahu ia ai na heana o keia @ona aku ma Halawa, alaila, ke olelo nei makou, he mea pono i ka Mana Hooko @@@@paku i ka poe e hoao ana e @@@@@@ha pono o ka lehulehu @@maikai no ko lakou mau pa@@@ ponoi iho.
@@@@ na lilo haahaa loa o ka mea @i@ane e uku ai no kekahi e kona ohana i make, i ka mea hana pahu a me ke kaa kupapau no ka lawe ana i Koula, Makiki a me Kawaiahao i keia la, he $3 no ka pahu, a mai ka $5 a ka $10 o ka kaahupapaa, o ka awalike o na lilo no ia hana he $15, aka i na no ka lawe ana i Halawa Ewa, he elua wahi e pakui hou ia mai ai na lilo, oia hoi ka lilo kaaahi ehia la ia? Lilo mai ke alahao kaaahi aku ma Halawa a hiki i ka Ilina e kanu ia ai ehia la ia? Aole paha e emi iho ana i ka $5 oia mau lilo hou aku la $5 no wai ia pomaikai? aole anei no ka poe paa mahele o ka Hui Kaaahi Oahu, a owai lakou, aole anei o kekahi no o na lala o ka Papa Ola lakou. Oia ka makou i olelo ae nei he hana piepiele keia i ka pono o ka lehulehu, o na hana ino i maopopo loa, aole loa he hiki i keia Papa Ola ke makaala ae ia pono o ka lehulehu.
Maila paha e ninau ia mai makou no ia mau hana ino, a i lilo i mea e nana maka ia ai ke ola o ka lehulehu, oia ka makou e hoike a ao aku nei i ka Papa Ola, e ao iho i ka agena nana i na mea ai a i ole ka Papa Ola no a pau, ma na hale aina a me inu kope o na Pake ma Honolulu nei, e nana ai i ke kope, ke ti, a me ka waiu, a me na mea ai, a ka lehulehu e ai mau nei i kela a me keia la.
Ua aa makou ke olelo ae, aole loa e hiki i na lala o ka Papa Ola a me ka agena palaualelo nana mea ai, ke inu i ke kope a me ti, o ua mau hale la, me ka nele i ka noonoo ana e loaa ana kona opu i ka ma'i, oiai, aole he hauna kope a me ti ke honi iho ka ihu, oki loa aku hoi kahi waiu i pai ia mai me ka wai. A oiai nae, o ka hapanui o na kanaka Hawaii o keia kulanakauhale, ke ai nei i keia mau mea ai, aohe noonoo ia no ko lakou pono, aia wale no ao ka waiu a na haole e inu ai nana ia e ka Papa Ola a me ka agena nana mea ai. Ke ano iho la anei keia o ka mea i wanana ia mai ma na huina alanui a me ua awai, he aupuni no ka pono a me ke kaulike? Oia ka makou i olelo ae la, ka Papa Ola o na lua kupapau.
---
KEKUMU O KA MAI LEPERA
---
Mamuli o ka hoike a kekahi hoaloha a makou i hilina i ai, ua hoike mai oia, o ka mea mua loa i loaa i ka mai lepera he wahine no ia no ua Paemoku aku nei o ka Hema, a mai iaia ka i hoomaka mua ae ai keia mai e pahela maluna o keia lahuikauaka, me ka l@k@ nui a@@ me ka weliweli
O keia ka mea a ia hoaloha i hoike mai ai na makou, mamuli o na hoike i loaa iaia, ma kona ana he keiki kupa no keia aina, a he mea hoi ua maa i ka hakilo ana i na mea ano nui o ka noho ana o keia lahui mai ko kakou mau Alii Aimoku, a mamuli oia kumu, i manao ai oia, oia ka makuahine i laha ai ka mai lepera i keia Paeaina.
Ma ko makou nana pono ana, a me ke kaa@a ana mai ka wa i poha mua ae ai o keia mai, au ike a au hoomaopopo makou, aole loa o kela wahine o na Paemoku o ka Hema, ke kumu o ka laha hikiwawe ana o keia mai, aka, mamuli no ia o na o a na Kauka i hookomo aku ai i na palahehe inoino iloko o kela a me keia Hawaii ponoi, ka mea hoi a makou e olelo nei, aole loa e hiki ke hoopakele ia keia lahui mai keia mai ino ae i hookau ia mai maluna o kakou, a makou hoi e kapa nei i ka poe nana i hookomo mua i na palahehe bipi keiki a ua poe la i olelo ai he mea maikai, he poe pepehi kanaka lakou, a o ua poe la, o kekahi no ia o na poe nana kela olelo wanana, aole e hala he kanalima makahiki ma keia hope aku, a e nalowale aku no keia lahuikanaka.
He oiaio, ua hala ae nei ka ha panui ka manawa oia wanana, a ua ike ia me ka hoohewahewa ole ia, o ka lahuikanaka o Hawaii, ua like lakou me na pua a me na lau o na laau, e helelei mau ana i kela a me keia la, ke lawe nei ka lua kupapu i kela a me keia makahiki, he mau haneri mahuahua, a ke lawe nei hoi ke Panalaau o Molokai, he huina nui i kela a me keia mahina, iloko o ko lakou hoomainoino palena ole ia ma kahi kupono ole e moe ai, a i hoohalike ia hoi, me he poe holoholona ia hoi, me he poe holoholona la, e lawe ia ana no ko lakou kuai ia aku.
Aole keia he mau olelo hakuepa wale iho no, aka, he mea oiaio loa no, mamuli o ko makou ikemaka i ka lawe mau ia maluna o na mokuahi Mokolii, Hawaii. Lehua a me Kilauea Hou, us hoonohoia lakou ma kahi a ka bipi, lio hipa, a me ka puaa, e moe ai, ka mea hoi i kuporo ole no keia poe ola kino uhane e noho pu ai, me ka momi ana i na ale o ka moana, e uhi mai ana maluna o kahi a lakou e pupue ana me ko lakou mau kino nawaliwali.
Aole anei he uhane aloha iloko o ka Peresidena o ka Papa Ola, a me ua lala oia Papa, e kuai maoli ai no i mokuahi no ke aupuni, no ka hoolilo ana no ia hana wale no? i mea hoi e hoomauanalo ia ai na hana ino e pahola nei iloko o keia mau ia. Me he mea la, o kekahi kumu nui keia o ka makau o kekahi poe, i ka hoi ana a noho i Molokai a mahuka pinepine mailoko aku o ka Pamai o Kalihi.
E pono e lawelawe ia ua keehina mua o ke aloha mai ka poe aku na lakou e malama nei i ke ola o ka lehulehu, mamua o ka hoolilo wale ana no i na dala o ke aupuni ma na @aua waiwai ole. Ua lana ko makou manao e ao ka @aka ae au@ paba ua poo oia oi hana a noonoo iho, he hana pookela loa iau lakou e lawe ai a hoohana aku no ka pomaikai laulaha o ka lahui Hawaii i hoopilikia la e keia mai.
---
KA UKU HOOMAU O KE KAMAALII KAIULANI
---
Ua ike iho makou maloko o ka nupepa Kuokoa o ka Poalima nei, no na mea e pili ana i ka uku hoomau o ke Alii opio a Hooilina Moi o ke kalaunu o Hawaii, i ka wa o ke aupuni moi, a ka pha o ka aoao Repubalika Hawaii. I hoouna aku nei iloko o na Hale Ahaolelo elua o Amesika, no ka noonoo ia mai i haawina uku hoomau no ke alii opio.
Ua ulu mai iloko o makou ka noonoo ana, pehea la i ala mai ai na manao iloko o keia poe e nonoi aku i haawina hoomau no ke Kamaaliiwahine Kaiulani, ka mea i pilikana ole ia lakou, a hoonele ia iho la hoi o Peresidena Dole, ke alakakai kaulana hoi o ka hookahuli aupuni o ka 1893, aole anei hoi oia ka hana pono loa i na Repubalika Hawaii e hana ai no ko lakou Peresidena, mamua hoi o ka nana ana i kekahi mea mawaho loa, i pilikana ole ia lakou.
Ua hiki no ke kohia aku, aia he mau ooloku manao iloko o keia poe kahi i lohi ai, no ka hoala ana mai i ka inoa o ke kamalii, i moho na lakou no kekahi kulana aupuni o keia mua aku, ina io e loli ae ana ke kulana aupuni ma ke ano Panalaau a Mokuaina paha, a ke hoi mai ke koho ana o na Luna Aupuni poo na ka lahui e koho, oia auanei ka wa e hapai koke ia mai ai ka inoa o ke alii opio i moho no ke kulana Kiaaina, i wahi e hoi ai kaia mau makana uku hoomau a lakou i painuu nei i keia la.
He hoike maopopo keia o ka nawaliwali maoli o ke kulana o ka aoao hoohui aina, a ke hoao nei lakou e onou hele i kahi e apo ia mai ai o ka lakou wahi maunu, manao ae ka pono o keia mau la aku e hoea mai ana he hoike hoi, aia mau lakou iloko o ke kulana powehiwehi i na wa a pau. O ka hoao ana e noi aku i Amerika no keia haawina, e akaka loa ai, aohe o lakou puuhonua e ae e hiki ai ke hoala ae mai ko lakou nawaliwali ae, a i ke kulani @olea.
No makou iho, ke akaaka nei makou i keia kanaka ua poe ai halale nei i na pono o ko kakou aina hanau a i kulike loa hoi ka lakou a@@ haua me ka na poe Hawaii puni wale, a ake oihana i nonoi nui iho nei i na Komisiua Hooponopono Kanawai, e uwalo aku ana e haawi ia mai i uku hoomaku no ka Moiwahine Kanemake Kapiolani a me Kaiulani. A pela iho ia e ike ia nei na hana lolelua a keia poe
Ua manaola no hoi ma ka hanai ai ana a hewa ka waha o ku alii opio ma la ano e huli@mahi aku ai na Hawaii Aloha Aina a pau a kakoo mahope o ka moho a lakou i makemake ai, a i ka wa e pono ae ai, aia no ia lakou la na kaula kaohi o ka mana hooponopono aupuni, a he noho wale iho no ka ke alii opio me he kii leo ole la, e hooko ana i ka makemake o keia poe ae la, Oia maoli no ko lakou manao, a pehea la ko ke alii opio, ua kulike paha kona me ko lakou. aole paha, he maa hiki ole ia ke koho ia aku, oiai, he auwai ka maaao o na @lii.
He hauoli uni ko makou naau, ke loaa io mai i ke alii opio keia makana haawi wale, mamuli o ke noi ana a keia poe, a ke hookaokao loa mai hoi ke alii opio mai ka hahai ana mahope o ka pohai o ka poe nana e kumakaia nei i kona makuahine alii, a me ka lahuikanaka holookoa o Hawaii. O ka makou pule, e hookupaaia ka manao o ke alii opio, ne ke aloha i kona aina, ina io o ke alahele keia o kela haawina dala i noi ia aku la e keia pohai e noho mana nei i ke aupuni.
--
UA HOOKUU IA MAI O KIEKE KAAE
--
Ma ke kakahiaka Poakolu nei, i hoolohe ia ai ka hihia. @ Mrs. Kieke Kaae imua o ka Aha Apana, no ka hewa kue i ka hana a ka makai. Ua hoea ae he kopala o na koa Eneginia nona ka inoa o David Shea, a hoike ae la ma ka aoao o Mrs. Kaae e hoole ana i kona hewa, oiai he kaapio e ae no kekahi e kokoke ana maliala aka, aole nae i kii aku o Akakani ia kaa, no ka lawe ana aku i ke koa poino no luna o ka moku. Ua ike oia i ka makai i ka lalau ana a huki mai la i ka wahine mailuna mai o ke kaa a kaualako aku ia iaia no kapa alanui.
Mamuli o ka hoike a keia koa ua hookuu ia mai la o Mrs. Kaae e Lunakanawai Wilikoki. O ko Joe Kalan hihia na hoopanee ia aku la a hiki i la 14 o keia mahina.
--
HE HALE POHAKU HOU
--
Eia ke kukulu ia nei he hale pohaku e Chas. S. Desky, ma ke alanui Papu, mama mai o ka hale keaka Otiuma. He hale pohaku keia nona ka loa he 120 kapuai, laula 60, kapuai, a he elua hale ke kiekie.
O ka hale malalo e mahele ia ana iloko o 5 rumi i kupono no ka hale kuai, a o ka hale maluna a mahelehele ia ana i mau rumi moe no lakou ka nui he 29. A mawaena ou@ e hookaawal@@a ana he alahele e hiki aku ai i ka hale keaka Otiuma.