Ke Aloha Aina, Volume V, Number 7, 18 February 1899 — Page 3

Page PDF (883.94 KB)

This text was transcribed by:  Michele Anna Jordan
This work is dedicated to:  for Wayne Kalioholani, graduate of Hogan High School, Vallejo, Class of 1967

KE ALOHA AINA

 

POAONO.

 

FEBERUARI 18, 1899.

 

WELA KA HAO IA AMERIKA.

 

–––––

 

OKALA NA HULU O KA POE HOOHUI AINA

 

–––––

 

Ike Pono i ka Hua o ka Paakiki–Aia na Hale Aupuni Iloko o ko Amerika Mana.

 

–––––

 

( Mai ka Nupepa Hoku mai, Feb. 14. )

 

Ma kela pule aku nei, ua waiho aku la o Mekia Langfitt he noi ma ka olelo waha ana, e hoihoi mai ke aupuni Hawaii iaia ma ka i noa o Amerika Huipuia i na hale i noa o Amerika Huipuia i na hale aupuni a pau, na lako kaua, a pela aku, elike me ia i hoike ia maloko o ka olelo hooholo hoohui aina. Ua hoike mai oia, ua a'o ia mai oia e ke keena kaua no ka waiho ana aku i heia koi.

 

O ka pane i loaa aku mai ia Kuhina Kupa aku, ua makaukau ke aupuni o Kawaii, e hoihoi aku i na waiwai i hoakaka ia ma ka olelo hooholo, aka, e noi mua aku ana nae oia e kakau palapala ia leia koi a Mekia Langfitt me ka hoakaka pono ana i na mea a pau i makemakeia. Ua ae aku o Mekia Langfitt e hana koke i keia mea e like me ka hikiwawe e loaa ana.

 

O ke poo o ka oihana kaua ma@nei e lilo aku ana ia malalo o kana mau kuhihuhi ana. E haawi ia aku ana lakou i keia pule, a me he mea la i ka la opopo paha. Ina ma ka huli ia ana, ua pololei na mea a pau, e koho ia ana he la no keia hoololi ana.

 

Ua hoomaopepeia, o na hale aupuni, e hoomau ia aku ana no ia malalo o ka hoomalu ana a ke aupuni teritori. O ka Hale Akala, ka Haiekoa kahiko a me kekahi mau hale e ae e lawe ia ana ia e Amerika Huipuia. O ka Halepaikau e mau ana no ia no na koa Hawaii, a o na lako o ka regimana koa e mau ana no ia, a o na pualikoa e lilo ana no ia, a o na pualikoa e lilo ana lakou i mau koa lahui, i makaukau e haua no America Huipuia.

 

O na pukuniahi a na koa i kiai iho nei, e haawi ia aku ana ia Mekla Langfitt. O kona manao oia no ka ohi ana i mau kanaka no ka haawi ana i na pu aloha. A me he la, e haawi ia ana he mau rumi no lakou malalo o ka Hale Mana Hooko. Ua manaoia aole e lawe aku ana o Amerika i kekahi pu mai Honolulu aku nei.

 

–––––

Nolaila, ma keia ae la e iko ai kakou, eia o Ameirka ke lalau lima okoa mai nei i na hooponopono ana o ka oihana kaua iloko o kona lima mai na pukuniahi iloko o ka halekoa, hale aupuni, a me na hale hoahu  dala o ka lehulehu, elike me Ahiolan@ Hale, Hale Mana Hooko, Hale Dute a me kekahi mau wahi okoa e ae oloko nei o ke kulauakauhale, e hului pau ia aku ana ia a paa iloko o ko Amerika mana, alaila, heaha iho ka mea i koe a ke aupuni Repubalika Hawaii e ku nana hou iho ai, oiai, ua hao ia aku la na pono hooponopono aupuni a pau a paa iloko o ka lima o ka malihini, a ua like no hoi ia me ka olelo ana mai, e ku ae oukou a hele pela.

 

Heaha ka waiwai o ka noho hookananeo wale aku no, i na ua nele ke kahua me ka hana e hiki ai ke manaoia aku, he wahi pono ia o ka hoopupu ana iho, o ka oi loa aku o ka pono, o ka haalele koke iho i ka paa ana i na hana aupuni a pau e paa ia nei iloko o ko lakou mau lima, a na Amerika hoi oukou e rula mai, elike me ka oukou noi hoomano mai kinohi mai. Hewa ia la, o oukou no kai ike i ka pomaikai, a na oukou no hoi keia mau hana hoohauhili i poino like ai kakou ma kela olelo hooholo a Newland. Loaa pono ka uku panai o ka oukou mau hana hoopilikia i ka lahui Hawaii.

 

–––––

 

UA MAKE HIKIWAWE.

 

–––––

 

Ua make hikiwawe ma ke kakahiaka Poaono nei o Moke Kaalua, he limahana no loko o ke keena mekini o ka Hale Hana Hao.

 

E hapai ana o Kaaiua a me kekahi poe ekolu he rola o 14 tona ke kaumaha. O kaalua ma kekahi aoao, a o na poe e ae ma kekahi aoao lakou o ka rola. I ka wa i hiki ai o ka rola ma kahi kiekie kupono, ua hookomo ia ae la he pine no ka paa ana iaia, oiai, lakou e hooponopono ana i kekahi mau wahi o ua mau rola la, i ka pau ana o ua rola la i ka hana ia, ua hapai hou ia ae la oia no ka wehe ana ae i ke pine. I keia wa no i ikeia aku o Kaalua i ka puliki ana ae i kona umauma a haula aku la he kanaka make.

 

Aole hecha ninaninau i malamaia oiai, aole he mau kumu e hiki ai ke hoohuoi ia. He ma'i puuwai kona kumu i make ai. Ua hoihoi ia aku kona kino make no ka home o kona ohana, a ma ka auina la Sabati nei i nalo aku ai kona kino make.

 

NA HUI KINIPOPO O KEIA KAU.

 

–––––

 

He eha hui kinipopo e komo ana no ke aumeume i ka inoa moko o ka makahiki 1899, oia hoi, na hui kinipopo Punahou, Kamehameha, Eneginia a me Wela Ka Hao. Eia keia mau hui ke hoomaamaa mai nei, a ma ka pule mua ae nei o Apeuila manaoia ai e hoomaka ana keia kau kinipopo.

 

–––––

 

NA KANIKELA HOU NO HAWAII NEI.

 

–––––

 

Us hoe mai nei maluna o ka mokuahi Auseteralia he elua mau kanikele hou no Hawaii nei, he hookahi no ke aupuui o Beritania Nui, a he hookahi no ke aupuni o Farani. O W. R. Hoare, ke Kenikela o Beritania, a o J. Poilio hoi ke kanikela o Farani.

 

POHA KE KAU MA MANILA.

 

–––––

 

NUI NA AMERIKA A ME NA PILIPINE I MAKE.

 

–––––

 

Kukala o Aguinaldo i ke Kaua me Amerika Uuipuia–Kupilikii ke Kulana ma Manila.

 

–––––

 

Manila, Feb. 5, 9 a. n.  Ua lele kaua aku na poe kipi i na pualikoa Amerika ma ka po nei a ma keia hora eia no ke kaua ke hoomau nei. O ka manawa i hoomaka ai o ke kaua ma ka hora 8:30 o ka po Poaono nei, i ka wa i ki ia ai o kekahi pu hoailona mai ke kahua hoolulu mai o Aguinaldo. Aole he maopopo o ka nui o na poino o na aoao a elua.

 

EMI HOPE NA KOA PILIPINE.

 

Manila, Feb. 5. Mahope o kekahi hoouka kaua hahana ana me ka hoao ana e wawahi i na laina Amerika a komo aku iloko o ke kulana–kauhale o Manila, no umikumamaha hora i kaua hoomaha ole ai, ua emi hope aku la na pualikoa Pilipine mai ke kulanakauhale aku o Santa Anna, paco a me  Santa Mesa. Aia lakou ma kahi mamao mai ke kulanakauhale aku.

 

He nui na mokukaua o Diuwe i komo pu aku ma ka hakaka ana, me ke ki ana i na kanaka ma Malaie a me Calvocan, a hoauhee aku la ia lakou no loko o ka a na ma na wahi elua. O ka nui o ka make ma ka aoao o na poe Pilipine, ua olelo ia ae, he mahuahua loa, a he uuku hoi ma ka aoao o ka poe Amerika.

 

KAUOHAIA O KENERALA MILA E LAWE IA ILOILO.

 

Nu Ioka, Feb. 6. Ua hoouna mai nei ka mea kakau o ka nupepa Herald ma Wasinetona i keia mau lono: Ua hoounaia aku la na ao ana ia Mekia-Kenerala Otis i keia la e kauoha ana iaia e launa aku me na poe kipi, o ke kuikahi o P@risa ua hooholo ia e ke Senate, a no ka hoomau ana aku i ke kaua kue ia lakou a hiki i ka opa pu ia ana o ko lakou kue ana i ko Amerika mana. O ka mokukaua Bosetona ua haalele iho oia ia Manila i keia la no Iloilo, no ke pani ana aku i ka Balitimoa, ua lawe pu aku oia he kauoha ia Kenerala Mila e lawe koke ia Iloilo, me ka ae a ae ole paha o na kanaka malaila.

 

HOPUIA HE MOKUKONA ME NA LAKO KAUA NO AGUINALDO.

 

Nu Ioka, Feb. 6. Ua hoonoa mai nei ka mea kakau o ka nupepa Herald mai Wasinetona i keia mea malao iho nei. Ua hoike mai nei o Adimaarala Diuwe i ke Keena Kaua Moana, ua hopu hou ia iho le he mokukona i piha me ua pu a me ua lako poka i manaoia no ka hoouna malu ana aku ia Aguinldo a me kona mau kanaka. O na hoike e paa ia nei o ke aupuni, na ka Kanikela Geremania ma Konokaona e kuai malu nei i na lako kaua i@na Pilipine A ua hooholo ae na mana hooko aole e hookuu aku i ke Kanikela Geremania e hoomau aku ma lana hana hoaloha ole.

 

KE KUKALA KAUA A AGUINLDO.

 

Manila, Feb. 7. Ua hoopukaia ae o Aguinaldo, ke alakai o na poe kipi he elua kuahaua kaua ma ka Poaono a me ka La Pule. O ke kuahaua o ka Poaono nei e olelo ana.

 

Ke kauoha nei au me ka hoomalu ana:

 

Akahi–O ka maluhia a me ka launa hoaloha ana me na  Amerika ua uhaki ia, a e hoolilo ia ua mea hope la, ma ke ano he enemi maloko o na palena a me ke kanawai kaua i hoakaka ia.

 

Elua–O na Amerika e hopu pio ia ana, e paa ia lakou ma ke ano he pio no ke kaua.

 

Ekolu–O keia kuahaua e hoikeia aku no ia i na kanikela, a o kauoha a ka Ahaolelo a me ka aelike no ka hoopanee ana i ka hooiaio ana i na kumukanawai ua hoea, mai la ka hopena o ke kukkuaia kaua.

 

KA HOIKE POINO O NA AOAO ELUA.

 

Wasinetona, Feb. 7. Ua loaa mai nei he lono i ke Keena Kaua i keia la mai ia Kenerala Otis mai penei.

 

Manila, Feb. 7.  Aukukana Kenerala, Wasinetona: O na pualikoa kipi e  hoakoakoa nei a puni o Manila mai na apana mai O Luzon, aia no ia maluna aku o 20,000, a ua lako me na pu kanipinapinai a me na pukuniahi a Krupp. He nui na kanaka i lako me na pu raifela ano hou Mauser. He elua pukuniahi a Krupp a me na pu raifela i hopu pio@a. Ua ki ia e na poe kipi he heluna nui o na poka.

 

He heluna o na Sepania i hui pu me na poe kipi ma ke kokua ana i na pukuniahi, O na nuwaha ma kahi kokoke i ko makou mau laina, ua hana ia me na paku ohe. Ua lele kaua aku ko'u mau kanaka, me ka luku a hopu pio ana he lehul u wale o na enemi.

 

O ka nui o ko makou poino ma kahi no ia o 250. E loaa aku ana na hoike piha i keia la. O ka nui o na poino ma ka aoao o na enemi he koikoi loa. Ua kanu ia he 500 poe make me ka hopu ia he 500 o lakou. O ka nui o na kipi i ma@@e, hoeha ia a hopu pio ia ma kahi no ia o  4,000.                               Otis.

 

EI MALU IA NO KOA KANSAS.

 

Manila, Feb. 8, 10 a.m. O Lu@anela A. T. Ford, Puali I, o na koa Iwakalua o Kansas, a me kekahi koa o ia puali kai make a ma eono poe e ae o ua regimana la i heoh@@@ ma kahi kokoke i Caloocan ma ka no nei i ko lakou wa o ana @@@. @@@ ko lakou o ka nehelehele i ka wai lele kana malu ia mai ai. He elua mau puali o ka regimaua Kansas @ hoouna ia aku no ke kokua ana i ko lakou mau hoa, a ua hoauhee is aku na Pilipine mailoko aku o Calcoon. A mahope iho ua kipoka mai la na mokukaua.

 

NUI NA WAHINE I LOAA ME KA AAHU KANE.

 

–––––

 

Manila, Feb. 7. O ke kulana maanei he oia mau ka pioo. Eia na pualikoa Amerika ke hookuemi aku nei i na kanaka no loko o ka aina me ka lelel kaua ana aku ma Santolan, he umi mile ma ka hikina aku o Manila, a ma Coloocan he eha mile ma ka akau aku.

 

Aia o Otis ke hoike la i kona kulana kenerala nui. He makaukau oia ma na hoonee kaua ana. A ua ikeia ka wiwo ole o kona mau alii a me na kanaka. Ua lukuia na poe kipi elike me na manu iloko o na auwaha, hoe wale no o Ygorotes, ua nee mai oia imua me ka wiwo ole, aka, he waiwai ole nae.

 

Eia na Amerika ke hula nei i na poe make a hoeha ia o na poe kipi me ka hoihoi ana mai he mau haneri o lakou no ka haukipila. O kekahi o na mea hoohikilele i ikeia, a i loaa aku i na poe lawelawe o ka haukipila, oia hoi, ka loaa ana aku he lehulehu wale o na kino make o na wahine i komo i ka aahu kane a i ako ia ko lakou lanoho, mawaena o na kino make o ka poe kipi. Ua manaoia ua komo pu aku lakou ma ke kue ana i na Amerika.

 

O ke alii Ygorotes, kekahi o na kanaka Pilipine wiwo ole i lele kaua mai me kona mau kanaka maluna o na puali pu kuniahi me ke kakaka a me ka pua, a eia oia ke waiho nei maloko o ka haukime kona uha i hoopoino ia. A aole hoi a lakou mau pu raifela e like me na koa Amerika, a pela lakou i hoopoino nui ai.

 

–––––

 

KE HOAO NEI E OHI I MAU KOA NO MANILA.

 

–––––

Eia kekahi haole ke hoao nei e ohi i m@u kanaka e lawa ai he hookahi puali no ka lawe ana aku no lalo o Manila no ka hoopiha ana i kekahi regimana pokole. O ka nui o na kauaka i mekemakeia he 106, a na olelo ae oia, i ka wa e piha ai o kaia huina, na makaukau loa ke aupuni o Amerika Huipuia, e hookomo aku iloko o kona oihaua kaua me ka kakalia ole.

 

–––––

 

Ua hoea aku la i Kapalaiko, ka mokukaua Iowa, ma ka la @ o keia mahina, e hookaulua ana oia no ka hana ana i na wahi poino o kona mekini a holo aku no Manila, ua mauaoia e kipa mai ana oia i Honolulu nei.

 

Ua loaa mai nei ma una o ka @@ kuahi Anseteralia no lono o ke poha ana ae ia o ke kaua mewaeua o na @@@ Amerika a me Pilipine, a oia hoi ka makou e huepau aku nei no ka pomaikai o ko makou poe heluhelu.