Ke Aloha Aina, Volume V, Number 7, 18 February 1899 — Page 5

KE ALOHA AINA

POAONO, FEBERUARI 18. 1899.

 

MAI HEA MAI NA PEPEHI KANAKA.

 

  Ua lilo i mea hoohuoi nui ia iloko o makou, ka ulu nui ana mai o na pepehikanaka iloko o keia mau la, i oi aku i na mahina mua la, i oi aku i na mahina mua o na makahiki i kaahope aku la, a ulu koke mai la iloko o makou ka niuau ana, pehea hoi keia o kakou e hoomaunauna mai nei i na wahi kauna kanaka i koe o kakou, oiai ka make e luku ana me ka weliweli, a e noke ana hoi ka mai lepera ia ka ohi hapuku no Molokai, kekahi hoi o na mahele nana e kinai koke nei i keia lahuikanaka i ka lua mimilo o ka make mau loa.

  Mai hea io mai la keia pepehi kanaka e ulu mai nei, mailoko mai paha o na hana ulaia i malama ia e kekahi poai o ka poe puni lealea, a i ole, mailoko mai paha o ka poai o ka poe puni dala, powa, a i maa ko lakou mau lima me ka menemene ole i na hana lawe i ke ola e hoopoino aku ai ia hai.  O keia paha na mahele nui a kekahi poe i koho wale ai ma ke ano o na hana e laulaha nei iloko o ka aina, me ka olelo ana, o ke kumu neu ka i ulu mai ai o keia hana, oia no ka lilo nui o na kanaka ma ka inu suaipa ana a mailaila ka i ala mai ai na hana pepehi kanaka weliweli e pahola nei iloko o keia mau la.

  He mea nui keia, a makou e olelo ae nei, aohe wa i oi aku ka manoanoa o ka lepo o ka honua me na kulu koko o keia poe, elike iho la me ko keia wa, i olelo ia ka wa o ka pomaikai a me ka waiwai i kaena ia, ke au hoi i olelo mau ia, ke au o ke aupuni o na mikanele,” aka, heaha ka waiwai o ka nui o na pomaikai, aia nae ka pepehi kanaka ke hele laula la mao a maanei, e luku ana me ka manaonao, a heaha hoi ka waiwai o kekahi aupuni ke nui ka waiwai a nele oia me ke kanaka ole?

   He mea oiaio paha, o ka pipili nui ana o ka manao o kekahi poe maluna o na hana lealea, oia io no kekahi kumu nui nana i hoopiha i ka aina me ka nui o na hana ino, oiai, i ka hoomaopopo io ana aku, eia ke komo pu nei na opio a me na poe olopala o na lahui like ole, ma na hana lealea, a o ka oi loa aku no paha, oia no ka pohai o ka poe e inu ana i na wai awaawa, e laa ka bia, ka waina a me na waiou@ikaika e ae. 

  A oiai nae hoi ke aupuni iloko o kona kulana maloeloe malalo o ka Hamuku Nui a me elua Hope Hamuku, a Hoko oia kulana konekouea, a wikani paha hoi ma ke ololo ana ae, beaba ka mea ike ia, ua oi aku anei ka maluhia o keia wa i ko ka wa o ke aupuni Moi, i ka wa hoi hookahi wale iho no Hamuku a Hope Hamuku.

  Ua kanalua ole makou ke olelo ae, ua hoea mai keia mau anoano mamuli o ka loli ano e ana o na hooponopono aupuni iloko nei o aina, mamuli o ke komo nui ana mai o kekahi poe i maa loa i na hana ino mai waho mai, a hookamaaina iho la maluna o ka lepo o ka aina i olelo ia e ka poai Hoomaemae aupuni o ke 1887, nana keia mau olelo kaulana e poina ole nei iloko o ko makou mau pepeiao, mai kekahi o na loea kanawai o keia mau la i lilo oia kekahi alakai o ka poe hookahuli aupuni Moi o Liliuokalani, nana keia mau olelo keha; :Heaha ka waiwai o ka hoomahuahua ana i na koa, a me ka hoonui ana i ka haawina no ia hana, oiai, he aupuni maluhia keia.”

  Nui ka maalea a me ke akamai o ke diabolo i ka hoowalewale ana i na Lunamakaainana e manaoio aku ia mau ano olelo, a mamuli hoi oia kumu, i puni wale ai ko kakou mau Lunamakaainana a me na alii Ahaolelo ia mau ano olelo, a o na hua maikai keia e ulu mai nei iloko o keia mau la, me ka hoohewahewa ole ia.

 

HE OIA MAU NO KO KAKOU MANAO.

  Oiai, iloko o keia wa o na manao pioloke o ka poe boohui aupuni, e olelo ana, aia hoi paha la, he mau la pokole wale no koe o kakou, a noho pono aku kakou iloko o ka ai a ka lua i ke anapuni a Limaloa, aohe olelo ana, he lani iluna, a he honua ilalo, nou o uka, nou o kai, ua kuene pono ka noho ana a ka oiwi, wahi a ka olelo a ka poe nana kakou e hoonaikola nei ia kakou me keia mau papaa lepo o keia mau huaolelo aai.

  Aka, beaha ka mea i ike ia no ka lahui aloha aina mai Hawaii a Kauai, ua lele ino a nei ko lalou oili malalo o keia mau leo hoopuiwa, a ike ia aku maluna o ko lakou mau helehelena, na hiona o ke kaumaha e hoike mai ana la hoi, ua kanalua a hoi hope makou, no ka maumaua mai o na lono hoohikilele, e keha ia ana, aohe hana a Kauhikea, ua kau ke poo i ka uluna, a ua nele a nele loa ka ua poe aloha aina nei i ka pono kumu o ko lakou one oiwi a lakou e hoomanawanui nei.

  Pela io anei hoi, wahi a makou e ninau nei?  Oiai, eia no kakou ke kali nei, me ke kau mau ana aku o ka manao, e loaa na hooia kupono no ka aoao e lauakila ana Hoko o ko kakou noho malie wale aku no, me ka hoonioni ole aku l na manao o ka poe aka puni hanohano a aiu@u waiwai.

  A o ka makou hoi ia i puana ae ia; oia mau no ko ka lahui aloha aina manao maikai, aole i hoaleale ia ae mamuli o na olelo hoonaukiuki a ko lakou mau hoa o ka aoao ake hoohui aupuni, ke noho nei lakou iloko o ka manao hookahi, elike me ia mai kinohi mai, hookahi no a lakou pahu hopu e alualu nei, e loaa ia lakou ka noho kaulike ana, ma ke ano he nohona kuokoa, nou oluna a me lalo, wahi a ia makamaka kakau nupepa o makou.

  Pehea e akaka ai ka noho’na lani iluna a ilalo, ina ua nele ia aina i ka noho’na kuokoa, a he Panalaau kona olelo ana, a na hai e huki hele i ko kakou mau pukaihu io a ia nei, he noho’na lani anei ia ia kakou ma ka olelo ana?  Aole!  Aole loa!!  Oia ano noho ana, he hoopili wale maopopo loa ia ano me na haawina o ka lanakila.  O ka makou ike ia, a na ka lahui no e kaana iho.

 

O KA NALO KELEAWE KE KUMU O KA HANA.

  Ua maikaikai iho makou i na manao oia makamaka o ka makapeni, e kukehu ana na auwaa liilii, no ke ino a me ka pelapela oia poe, a ke aupuni no i ae aku ai e hele e maauana i ko lakou mau pauku kino, i wahi e loaa ai ko lakou ola a me ka pono o keia noho ana; a ina ua manao ia, he poe ino a pelapela maoli keia poe wahine Palani a Kepani e kalewa nei i ko lakou mau kino no ka imi loaa ana, alaila, e pono kakou e hoohuoi iho penei:

  Nowai ka h@wa, i hana ai keia poe wahine pela?  Aole anei no ke aupuni, mamuli o kona ae ana e haawi i mau palapala laikini e maauaua hele ai keia poe imua o ka lehulehu, elike me ke ano o na Pake kalewa puu Kapiki, oiai no nae ke aupuni, na ike no, he hana hewa ia, a ae mai la no e loaa ko lakou mau palapala hookuleana no ka imi ana i ko lakou pono ma ke kai lawaia a lakou e imi aku ai.

  Aole makou i poina i kekahi Kau Ahaolelo, i ka wa o ke Aupuni Moi, ua lawe mai la o Lunamakaamana J. H. Waipuilani, he bila kanawai e pili ana no ka oihana hookamakama, e olelo ana e hookaawale ke aupuni i hale no ia ano hana mawaho aku o na palena o keia kulanakauhale, elike me waho o Leahi, Kalia, a me na wahi kupono e ae, i ike ia o na wahi kupono ia no ia ano hana.

  Aka, hawai i hoole i kela manao maikai o kela kanaka Hawaii, aole anei na keia poe no e noho maua nei i hoole i kela bila kanawai, a na lakou no i kinai a male loa, a i keia la nae, he puui ka e@ee@e, mea ae ke ino, ina ua makemake n@ ka maemai loa, a kau ole ia e ka nalo keleawe, o ka hana pono wale no, o ka hoopau loa i ka haawi ana i laikini no na wahine e lawelawe ana ia ano hana, alaila hoi paha maemae ka lima o ka Ilamuku, a kohu pono hoi ka makapeni a ka a ka makamaka kakau o kae kahawai.

 

AOLE E UKALI AKU ANA I KA OREGONA.

  Ua hoomaopopoia, aole e hiki i ka moku lawe nanahu Scindia ke hoomau aku i kana huakai no Manila, mamuli o ka ikeia ana o ke ino o kona mau ipu hao mahu.  O ka Iris hookahi ke ukali aku ana i ka Oregona, mahope o kona hoopiha ia ana me 1,600 tona nanahu a me ka wai.

  E hoi hou aku ana ke Scindia no Kapalakiko, no ka hooponopono ana i kahi i poino o kona mau ipu hao.

  Mawaena o Callao a me ka mokupuni o Gallapagos, ua ikeia na puka ka ipu hao o ka Iris, a no ia kumu ua hookaulua ia ka Scindia malalo o ke kanoha a Kapena Baker o ka Oregona no ukali ana i ka Iris, a e haawi aku i na kokua ana i kona wa e poino ai.

  Aka, i ko laua haalele ana aku ia Gallapegos ua ike ia iho la ka poino o na ipuhao o ka Scindia, a na ia mea i hoohakalia loa i ko laua hoea koke ana mai.  Ua kalewa ae laua mawaho o Lahaina i ka auina la Poaono me ka manao ana aia malaila ka Oregona.

  O Guam ke awa a ka Oregona e kipa aku ai no ka hoopiha nanahu ana a malaila hoi oia e loaa aku ai i ka Iris.  Ma ka auina la Poakahi nei i kii ia aku ai Scindia a na moku kolo Eleu a me Iroquois a lawe mai la iaia no loko nei o ke awa.

 

NA HAKAKA O KE SABATI.

  Ma ke Sabati nei, ua ulu ae he haunaele mawaena o kekahi mau keiki hoe waapa a me na luina o ka mokukaua Piladelapia, mamuli o ka hoao ana o ua mau luina ia e lawe i kekahi waapa me ka lima ikaika.  Ua lalau ae na aoao a elua i ka laau a me na mea eha e loaa ana ia lakou.  Ua hoea koke aku na makai ma kahi o ka haunaele a lawe mai la i na poe i komo ma keia haunaele no ka halewai.

  A ma ia kakahiaka no ma Iwilei, ua ulu ae he haupaele mawaena o kekahi ma@ kanaka, a ua komo aku ma ia bakka ana he haole koa nona ka inoa o Newcomb, ua nui na palapu i loaa iaia mai ia Kauai mai, kekahi o na kanaka i paa mua ai no ka pepehi ana ia John Milton.

 

  Ua kiai ia ae na moku lawekoa ma ka auina la Poakahi nei, mamal o ka manao waleiaana @ holo mahaka a@u ana o G@@. Ly@urgu@ ka ona o ka hale auau Sans Sou@i, maluna o ka Ohio no Ma@ila.

 

KA IKAIKA KAUA AINA O RUSIA.

  O ka buke paa lima o na pualikoa aina o Rusia, na hoike ae oia o ka ikaika kaua e ku makaukau nei, ma kahi no ia o 1,266,701 kanaka, 28,742 aliikoa a me 3,782 pu kuniahi.  O na pualikoa e ku makaukau nei no ka nee aku maluna o na kahua kaua, ma @ahi no ia o 773,426 kanaka, 14,348 aliikoa a me 1,420 pu kuniahi.  O na pualikoa o na pau he 235,861 kanaka, 4,357 aliikoa a me 128 pu kuniahi.  O na pualiikoa e ae he 29,090 kanaka, 379 aliikoa, na pualikoa o kahi hoolulu ma kahi no ia o 330,826 kanaka, 5,814 aliikoa a me 462 pu, na pualikoa lahui 673,686 kanaka, 10,752 aliikoa me 640 pu.

  Aole he 3,400 a i ole he 3,500 pu kuniahi a na pualikoa Rusia, aka, aia ia ma kahi o 6,432 pu kuniahi, a o na koa a pau e ku makaukau nei i ka wa e puka mua ai o ke kukala kaua he 3,310,203, aole hoi he 3,400,000 kanaka.  O na koa a pau mawaena no ia o 21 a me 43 makahiki.

 

HE MISIONARI HAWAII.

  Mahope o ka hala ana he kanalima makahiki o ka lawelawe ana o Rv. James Kekela a me kana wahine i na hana misionari, a no kanaha kumamaono makahiki ko laua hai ana i ka Euanalio o Karisto ma Makuisa, eia laua ke hoi mai nei no ka hoohala ana i ke koena o ko laua mau ia ma ke one hanau nei.

  E ukali ia mai ana laua e ka laua mau keiki a me na moopuna no lakou ka huina he 14.  Ma na hoike hope i loaa mai, e lawe ia mai ana lakou maluna o kekahi wahi mokukuna o 50 tona, i hoolimalima ia no ka hoihoi ana mai ia lakou.  I keia mahina e haalele aku ai lakou ia Makuisa, a maloko ae nei o Maraki e hoea mai ai lakou i anei.  Wahi a ka nupepa Hoaloha i hoopuka ae ai no Kekeia a me kona mau hoa o ia oihana:

  O ka lakou mau hana maikai i hana ai, ua pah@la aku ia i ke akea.  Ua hoohauohauo ia aku o Eekeia a L@@@kona ma o kona hoao ana e hoopakele i ke ola o kekahi mau luna Amerika.

  O Kekela, Kauwealoha a me Hapuku @@ lakou i hoolakalaka i na poe naaupo o Makuisa, a ua pahola aku ko lakou kaulana a hiki i Tahiti a me na panalaau o F@@rani ma ka Paki@@ka hema a me hikina.

  O Kauweal@ha aole ana keiki, a e noho ana @@@ maiaila a hiki i kona make ana, aka, no Kekela he ohana nui kona, a ma na no ana a kona mau hoaloha e hoihoi mai nei oia i kekahi hapa o kona ohana no kona aina hanau.

  He keaka no ke ka O@@@@a i k@ ia @@.