Ke Aloha Aina, Volume V, Number 9, 4 March 1899 — Page 8

Page PDF (809.37 KB)

This text was transcribed by:  Maggie Butterfield
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

POAONO, MARAKI 4, 1899

 

8

 

HE  MOOLELO  WALOHIA

 -: NO  KA:-

UI  SOPAEA.

 

Iloko o ka Hanohano

 -: A  ME:-

 

TOME  BAKALA

 

Ka Ilihune.

 

(Hoohenoia no  KE  ALOHA  AINA.)

 

   A me ka hoohakalia ole, ninau koke mai la oia me keia mau olelo, i ka i ana mai:

   E ka wahine, heah kou makemake oloko nei o ka Paalii, a’u e hana aku ai nou?

   E ke koa maikai, e oluolu mai kou ahonui e hookomo aku ia’u no loko o ka halealii, no ka ike ana aku i ko kakou Moiwahine, ke kumu nui hoi o keia hoea ana mai la ma keia wahi, me ka nana ole ae ina paha he mau keakea kekahi e alai mai ana mamua o ko’u alahele.

   A oiai hoi, he wahi hana ano nui ka’u i manao ai, nolaila, e oluolu oe e hele aku e hoike i ka moiwahine, ina paha i loaa ia ia’u ka ae ia mai e hele aku a hui a launa pu me ia.

   O keia hoi ka wa a ke koa kiai puka i haawi aku ai i kona ae, a hele koke aku la oia e hoike imua o ke aliikoa, e ku kiai ana ia wa, a oia hoi kana i hele aku ai e hoike imua o ke aliiwahine, no ka nonoi ana aku elike me ka manao o keia wahine.

   A oia ka ua moiwahine la i pane mal ai imua o ke aliikoa me keia mau huaolelo kakana o ka uahoa, i ka i ana mai:

   O hoi, a hoike aku imua o ka wahine e makemake la e ike ia’u, a hoike aku, aohe makemake o ke aliiwahine e ike ia oe, mamuli o ka lilo ana o kau keiki he enemi no ka mai.

    A ina oia e hoopaakiki loa mai ana no ka makemake e ike ia’u, e lawe ae i kou mana, a e kulakulaai aku a hiki i ka puka ana iwaho o ka Paalii, me ka Loolohe ole i kana olelo.

   O keia mau olelo a ke aliiwahine piha lokoino, oia ka ke koa kiai i hoi aku ai me na kapuai awiwi, a hoike aku la imua o ka wahine i hoehaeha ia kona noenoo, no kana wahi keiki hookahi wale iho no me kona manao la hoi e loli ae ana la hoi ka olelo a ke aliiwahine mai ka manao ae o kana kane ae, eia ka oia auoano hookahi no.

   Me ka hookaulua hou ole iho, ku ae la oia iluna me ua kapuai maloeloe, a pane mai la imua o na kiai o ka maluhia.

   Ke haawi aku nei au i ko’u mau hoomaikai ana maluna o olua, no ka mea, he mau mea hooko wale iho no olua i ka makemake o na haku o kakou, a nolaila, e aloha ananei olua.

   A oia no hoi kona wa i puka aku ai mailoko aku o ka Paalii, a kamoe aku la no ka nana hou ana aku mawaho o na paia manoanoa o ka halenaahao, ina paha e ike lihi wale aku no oia i na hlona makamae o kana keiki aloha.

   Iaia e nana aku nei, aole he hookahi mea ana i ike aku, oiai, ua aiai ia mai ia e na paia manoanoa, o ua halepaahao la, aka, mamuli no o kona manao aloha keiki, ua hiki ole iaia ke haalele koke iho i kona wahi e ku aku nei e nana, a na ka poeleele i kono mai iaia e hele koke aku oia mai ia wahi aku, no kona wahi me kana keiki e noho mau ai.

   Mahope iho o kona haalele ana aku i kahi i hoopaa ia ai o kana keiki, ua hele aku oia e huli hele i ka ilio a kana keiki, kona hoa paani hoi o kona mau la kamalii, mamuli hoi o kona hele auwana ana io a ia nei, e imi ana no kahi e hemo ai o kana keiki mai kahi paa mai.

   Ua poina ia iho la oia i ka hoomanao ana ae nona, aka nae, i kona hoea ana aku ma kahi a kana keiki e paani ai me kana ilio ua ike iho la oia, aole oia na kahi i maa mau iaia i ka noho ana.

   No keia mea, ua huli hou aku la oia mao a maanei, me ka manao ana e halawai aku ana oia me ka milimili a kana keiki aloha.

   Aka, o ka hope nae, ua nele oia i ka ike ana aku i kona mau hiona e hoomama mai ai i kona mau kaumaha.

   A i ka hope loa o kana huli ana, hoopau ae la oia i ka imi ana nona, a hoi aku la oia a ma ko lakou wahi e moe mau ai iloko o na puu opala, a noho iho la me na waimaka o ka luuluu e hoilo iho ana mai kona mau lihilihi mai.

   Ulu mai la na hoomanao ana ae oloko9 ona no kana kane aloha, oiai hoi keia mau la o kona kaawale ana aku, no ka hele ana e imi i pono no ko lakou noho ana, me kona ike ole mai i na ulia o ka poino o ko laua noho ana.

   A o kekani hoi oia kkona hele i na mea e hoopiha aku ai i kona houpo, a ua lilo i mea e hooluaiele ana i kona kino wahine, a a hiki i kona pauhia ia ana aku e ka hiamoe kulipolipo.

    Oiai oia e kokoia ia ana iloko o ka aina moeuhane, aia hoi, ua halawai koke aku la kona uhane me ka uhane o kana kane, oiai hoi oia e hele mai ana e hookokoke i ona la mamuli o kona ike ana mai, o kana wahine no keia e hele aku nei imua ona.

   Hele mai la oia me ka manao e hoopa mai i ka lima o kana wahine, me ke ake ana mai hoi e houi iaia, elike ma ke ano o ke kane i aloha io i kana wahine.

   Aka, ua kaohi ia aku la nae ia mau manao ana, mamuli o ko ka wahine paa ana aku i kona mau lima, a me ka leo o ka mea i piha i ke aloha, ua pane aku la oia imua kana kane me keia mau huaolelo o ka hoolauna, penei:

   E kala mai oe ia’u mamuli o ko’u pale ana aku i kou mau lima, mamuli o ke aloha e koni nei iloko o ko’u puuwai no ka kaua lei he keike, mamuli o kona paa ana iloko o ka halepaahao mamuli o ka manao lili o ka moi.

   Nolaila, ua lohe aku la oe a nau e imi aku i kahi e pakele mai ai oia mailoko mai o kahi paa, i kupono ole no kona kino hala ole ke noho ma ia wahi.

   A oiai nae ka uhane o kana kane e kaulona pono mai ana no keia mau olelo a kana wahine, me ka manao e hope mai iaia a paa, oia koke no kona wa i kupaka ae ai a hiki i kona puoho loa ana.

   Ua lilo hoi keia i mea nona e nalu ai iloko o kona houpo, me ke ake hou ana aku e hui oia me ka uhane o kana kane, a e kuka pu laua no kona kii ana mai e hoopakele ae iaia mailoko ae o ka halepaahao.  Aka aole nae oia i halawai hou aku me kona uhane a hiki i ke ao ana.

   Eia nae hoi, i ka wa o kana wahine i halawai ai me kona uhane, (oia hoi o Bakala, ) oia no hoi ka wa like i halawai like ai ko laua mau uhane, e hoike aku ana, ua paa ka laua wahi keiki kamakahi he luahi na ka inaina o ka mai iloko o ka halepaahao.

   A oiai no hoi oia e hoomaopopo pono aku ana i ke kumu o kona paa ana, oia no ka wa i nalo aku ai o ka uhane o kana wahine, a oia no hoi kona wa i puoho ae ai a ike iho la he moeuhane ka keia i loaa iho la iaia.

   Aia ka naluea a me na hahalia hoomanao ana iloko ona no kana wahine a me ka laua keiki, oiai hoi oia e ai ana i na mea ai me ka lawa pono a o kona mau ohua noho hale aia laua ke hakoko la me ka pilikia.

   Ua huli hoi hou aku la no, no Kona, maluna o ka Mauna Loa, ke Keikialii Kalanianaole me kana wahine, mahope o ka pii malie ana ae nei o kona oluolu.

   Eia no ka mokuahi Seindia ke hoomau nei i ka hoopiha nanahu ana, a ua manaoia maloko o kekahi la o keia pule e haalele iho ai oia i keia awa no Samoa, no ka lawe ana aku i nanahu no ka mokukaua Piladelapia.

   Ma ka auina la Poaono nei i iho aku ai ko makou makuahine Puuku no lalo o Kailua, Koolaupoko, no ka hoomaha ana, a ma ke ahiahi Sabati nei i huli hoi mai ai oia no ke kulanakauhale nei.   Ke haawi aku nei oia i kona mau hoomaikai palena ole i na kupa a pau oia wahi no na hookipa pumehana i pahola ia ma iaia.

 

HALA  IA  MAKUAHINE  O  KA  PONO.

 

   Ma ka hora 5:30 o ke kakahiaka nui Poaha nei, i hookuu mai ai i keia ola ana o Kaikuahine Alaida, o ka Hoomana Katolika maloko o ka Home o na Vireginia.  He numonia ka mai nana i hoomailo mai i kona kino no ke kahi manawa a hiki i kona hala wale ana aku la.

   Ua hoolewa ia aku kona kino make ma ka hora 10 o ke kakahiaka Poalima, a na nui hoi na poe i ukali aku i kona huakai hope no ka ilina o Koula.

   He hoa o Kaikuahine Alaida no ka puali o na Kaikuahine i hoea mai i ka 1859.  A oia no hoi ke kumu hookani mea kani mua loa i hoea mai ianei.  He nui kana mau haumana i ao ai i na mea kani e ola nei, a he nui hoi na poe i kamaaina iaia.  Aloha no.

 

L.  C.  ABLES

MEA  KUAI  AKU  A  KUAI  MAI.

 

He mea Hoaie Dala ma ka Moraki i na Waiwaipaa.

 

   Eia pu me ia o Makahoe C. Amana, he Hawaii i ike nui la, a i noho maloko o ke keena auhau no eono makahiki.  Ua makaukau oia e haawi aku i na kokua i na poe a pau e makemake ana e kuai aku a kuai mai paha i ko lakou mau aina.  A ua makemake hoi e hoaie aku i na waiwai hihia ole.  E kipa mai.

feb 27 – im dly

 

JAMES  K.  KAULIA.

 

Loio a Kokua ma ke Kanawai.

 

   He mea Hoaie Dala ma ka Moraki no na Waiwaipaa, a he mea kuai aku a kuai mai i na Waiwaipaa.  Ua hiki no i ka poe mea aina ke waiho aku ma kona lima i ko lakou mau aina no ke kuai aku, a i ole, o ka poe makemake aina i mau home no lakou, ua hiki no ke hoolawaia i na manawa a pau e makemake ai.

    KEENA  LOIO:  E loaa no ma ke keena o Kale Kalekona, ma Waikiki iho o ke keena o Keo Kaaka, kokoke i ka Banako o Bihopa, ma Alanui Kalepa.   jan 24         tf

 

 

 

OLELO  HOOLAHA.

 

   Ke papa a hookapu loa ia aku nei na ano kanaka a pau, aole e komo a lawaia ma ko’u mau Loko I’a, a la ma Koula, Honolulu, Oahu.  Aole e komo wale ma ko’u aina, ke loaa ole aku ka ae ia.  O ka mea a mau mea e kue mai ana i ko’u pono, e hoopii no au ma ke kanawai o ka aina.

                        Owau no

                           KIT  CHIU (Pake)

Honolulu, Feb. 17, 1899                                           1m

 

HOOLAHA  HOOKAPU  KAI  LAWAIA.

 

   Ke papa a hookapu loa aku nei maua i na kanaka o kela a me keia ano, aole e hele wale e lawaia ma na kai o Lualualei a me Nanakuli, a me na nuku wai e pili ana i ua mau kai nei i oleloia.  A ua hookohu pono aku maua ia Paikai (k) i hope a i Luna Nui no maua, e malama a ko maua mau pono a me na pomaikai ma ua mau kai nei i oleloia, a oa loaa i na hope nei o maua ka mana, e ohi mai i ua Auhau o ka poe e makemake ana e loaa ke kuleana lawaia ma ua mau kai nei i hoike ia.

   A o ka mea a mau mea e kue ana i keia, he mana ko ua hope a Luna Nui nei o maua e hopu a e haua aku o like me ke kanawai.

                        O maua iho ma ka oiaio.

                                    D. M POINALO,

                                       M. K. LELUO

Na ona o ke kai lawaia o Lualualei a me Nanakuli.

   Waiauae Oahu, Iau 31, 1899

 

Kuahaua Akea  me ka Hauoli

 

   Imua o oukou e ko maua mau hoa o ka pupuu hookahi,

                        Aloha oukoi a pau loa:-

 

   O maua o na mea no laua na inoa malalo iho nei, ke waiho akea aku nei maua imua o ka Lahui Hawaii, i ke kukeana mahele iloko o ka Halekuai Temple of Fashion, i kakpaia Ka Heiau o na Paikini e ku nei ma ke Alanui Papu, Honolulu, mokupuni Oahu.

   O ka huina waiwaiio o keia Hale kua i keia wa he  $18,000, a e like me ko maua manao lokahi, manao hana, ua lawe maua i ke koikoi o ke kaumaha ma ko maua aoao, ma ka lawe ana he 450 mahele.  Nolaialila, o ka huina o na mahele (share) i koe he 3000.

   Nolaila, ke nonoi aku nei maua i ko oukou manao hana e lawe keia a me keia Hawaii ponoi i mahele a mau mahele paha e like me ka hiki ma ka $5.00 o ka mahele a ua loaa i keia a me keia mea lawe mahele ke kuleana o 5 keneta ka emi i na waiwai a pau ana e kuai ai i na waiwai, a e loaa pu no i ka mea paa mahele ka uku o 10 pa keneta o ke dala i ka piha ana o ka makahiki.  Nolaila, e hoomaka ana ka ohi ana i na mahele mai keia la 4 aku o Feberuari, a pau ma ka la 1 o Maraki, 1899.  A e hoomaka ia no na hana.  E loaa no maua ma Ka Heiau o na Paikini, no na poe a pau e makemake ana e kuka pu me maua ai ole me ko maua hope noka manawa M. G. Silva ma ka Halekuai, no na poe mawaho o ke kaona, a ma na mokupuni, ua hiki no ke hoounaia mai ma na leta ma keia mau inoa.

            O maua me ke aloha,

                        EDWARD K.  HANAPI.

                                    MOSES  PALAU.

Honolulu, Feb. 3, 1899.                                              tf

 

HOOLAHA  HOOPAU  HOOKOHU  AGENA.

 

   E ike auanei na kanaka a pau, o maua o Ailau (w) a me S. K. Kahikina (k) no Kalaupapa, Molokai.  Ke hoopau loa aku nei maua i ko E. H. Boyd noho Agena ana no maua.  Aole loa he mana iaia e ohi ai i na uku hoolimalima makahiki o ko maua mau Apana Aina e waiho ana ma Manoa, Kona, Oahu.

   O na palapala hoolimalima a palapala e ae paha i hana ia e E. H. Boyd ma ko maua inoa, e lilo ia mau palapala i mea mana olema ke kanawai.

   O maua iho no me ka oiaio,

                        AILAU (W)

            S. K.  KAHIKINA (K)

Kalaupapa, Molokai, Feb. 10, 1899

 

OLELO  HOOLAHA.

 

   E ike auanei na kan ka a pau ma keia, owaa o Kealoha Kalaehao i ikeia mamua o Keaioha Harbottle.  Ke hoole, a ke hoopau loa nei au i na Palapala Hooilina, a mau Palapala noho hope paha e paa ia nei e kekahi o ko’u mau ohana a poe e ae paha ina he mau Palapala kekahi oia ano me ko’u ae ole, a ike ole mamua e kue no wau e like me na mea i hooakaaka ia maluna ae.

                        Owau no me ka Oiaio,

                           KEALOHA  KALAEHAO.

Honolulu Oahu, Feb. 3, 1899.

 

OLELO  HOOLAHA

 

E ike auanei na kanaka a pau, owau o Mr. S. E. Wooley, ke Konohiki o Laie, Oahu.  Eia maluna e kuu aina he mau holoholona komohewa 1 Bipi (k) eleele, poo keokeo, ua poomuku na pepeiao, i kuniia i ka hao (l) ma ka uha hope hemsa, a me 1 Lio (w) hulupala, aole i laka, kiko keokeo ma ka luo, aole i kuni ia.  Nolaila, ke kauoha ia aku nei ka mea a mau mea paha nona keia mau holoholona e kii koke mai iloke o na la ho 15, e hoo maka ana mai ka la 30 aku o Ianuari 1899, me ka hoihoi pa mai i ka’u mau dala lilo no keia hoolaha ana a me ka uku o ka hele ana maluna o kuu aina.  A i na aole e kii ia mai ana a hala ua la he 13 e lilo loa no keia mau holoholona ia’u.

                                    S.  K.  WOOLEY.

Laie, Koolauloa, Oahu, Ian. 28, ‘99

            jan 30 – 3 wk dlu a wkly