Ke Aloha Aina, Volume V, Number 14, 8 April 1899 — Page 3

Page PDF (796.89 KB)

This text was transcribed by:  Kelly Murray
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

POAONO, APERILA 8, 1899.

 

LILO O MALIETOA KA MOI.

 

POHA KE KAUA MA SAMOA.

 

Kipoka na makukaua Beritania a me Amerika i na puali koa o Mataafa.

 

            Maluna o ka mokuahi Mariposa i hoea mai nei ma ka Poalima o kela pule aku nei i loaa mai ai na lono hope loa e pili ana no ke kulana ma Samoa i kona wa i kipa ae ai malaila ma kona alahele no Honolulu nei, a penei na hoike i loaa mai nei.

            Ua poha ae la ke kaua ma Samoa.  O ke aupuni kuikawa o Mataafa, ua hoea mai ia i kona hopena ma ke kuahaua o ka la 11 o Maraki.  I ka la 16 o Maraki, i hookoia ai ua kumuhana la.  Ua kipakuia aku o Mataafa mai Apia aku a o na taona ana a me kona mau puali e hoomalu ana ua kipoka aku ka mokukaua Piladelapia a me na mokukaua Beritania Porpoise a me Royalist.

            Ma ka la 23 o Maraki i poni ia ai o Malietoa Tanu i moi ma Malinuu.

            O na kanaka o Malietoa i kipakuia aku no kekahi mau mokupuni okoa aku o ke aupuni kuikawa, ua hoihoi hou ia mai nei lakou.

            O na pualikoa o Malietoa ua kokua ia aku lakou e na pualikoa Beritania a me Amerika aia ke hoomalu la ia Apia, a o na pualikoa hoi o Mataafa, aia lakou ke hoopuni la i ke taona.

            Ua kukalaia ke kanawai koa.  Ke ku malie la na oihana.  O na keena oihana a pau ua pani ia.  Aole he mau mea ai i loaa i ka mokuahi Mariposa mai Apia.  Aole he hookahi o kona ohua i ae ia e lele aku iuka me na lako paikii, a ua ao ia mai lakou e akahele.

            Aia na koa marina Amerika a me Beritania ke kiai la ma na alanui no ka malama ana i ka maluhia.  A no ke kue ana aku i ka lele kaua ana mai a na pualikoa o Mataafa e hoopuni la i ke kulanakauhale, e hoao mau la e lele kaua mai.

            He elua mau koa marina Beritania i make a he lehulehu wale i hoehaia he hookahi koa marina o ka Piladelapia i make a me elua i ho ehaia.  Aole he maopopo o ka nui o na make ma ko Mataafa aoao, oiai aia lakou iloko o ka mahelehele me ka lawe aku i ko lakou poe i make a i hoehaia.

            Aole na Geremania i komo pu aku ma keia hana, aka, ua hoopuka ae lakou i ko lakou kaawale mai ke komopu ana aku.  Ua lawe mai na ohua o ka Mariposa he lono e hoike ana ua manaoio ia aia na Geremania ke hoolako malu la i na kanaka o Mattafa.

            Ua hoea aku ka mokukana Piladelapia ma Pagopago ma ka la 50 Maraki, a ma ka la 6 i hoea loa aku ai oia i Apia.  Ua malamaia ae na haawina aloha ana mawaena ona a me na mokukaua Beritania a me Geremania.  I ka la 10 o Maraki ua malamaia ae he aha kuka maluna o ka Piladelapia, a ua hoea ae na Kanikela a me na alii moku kiekie.

            I keia halawai ana ua hooholo ae na luna aupuni Amerika a me Beritania malalo o ke kuikahi o Berlin o ka lunakanawai kiekie ka luna aupuni kiekie loa malalo o ke kuikahi, ao kona manao oia ke hooko ia aku.  Ua kookoia keia manao ma ke kuahaua o ka la 11, i hoopukaia, o ke aupuni kuikawa i ikeia aku no ka malama ana i ka maluhia a me ke kauoha, ua hoea mai ia i kona hopena, a o Malietoa ka moi.

            Ua hoole ae ke kanikela Geremania i ka ae ana e komo pu maloko o keia kuahaua me ka hoopuka ana ae he kuahaua ma ka la 13 e hoole ana i ka hoopau ana ae i kona ike ana i ke aupuni kuikawa.

            E like me ke kuahaua i hoopkaia ae, ua haalele iho ka mokukaua Beritania Royalist ia  Apia, ma ke kakahiaka Sabati, Maraki 12, no Apolima, me ka huli hoi ana mai ia la no me na kanaka o Malietoa i hoouna ia aku ilaila e ke aupuni kuikawa.  I ka Poakahi, Maraki 13 ua haalele hou iho ka Royalist ia Tutuila no ia huakai hookahi no, a hoi mai la ma ka Poakolu.  I ka Poakahi, Maraki 13, ua hoolele ia aku na luina Beritania a me na luina Amerika, ma Matautu no ia hana hookahi me ka hoihoi ana mai i na lawehala no Malinuu, ua kokuaia aku lakou e na koa o Tamasese.

            Ma ka Poalua ua hoouna ia aku he puali koa no ka imi ana i na puali koa o Mataafa ua loaa aku lakou mahope o ke kaona e hooweliweli ai a i na poe malaila e puhi i na mahiko i ke ahi.  Nolaila, ua hooholo ia iho la ke kipoka ana aku i kahi a na puali koa o Mataafa e hoakoakoa ana.

            I ka hora 2 o ka auina la Poalua, Maraki 14, i hoolei aku ai ka mokukaua Piladelapia i ka poka mua loa, ua ukali pu aku na mokukaua Beritania Royalist a me Porpoise ma ke kipoka ana, ua hoomau aku ka Porpoise i ke kipoka ana a hiki i ka po eleele ana.  he nui ke pihoihoi oia po, aka, aole i lele kaua mai na kanaka oia wahi.

            I ka po ua hoao kekahi poe kanaka e holo ma ke alanui e kokoke ana i ka hotele Tivoli, aka, ua kue ia aku nae lakou e na koa Beritania, a ua make he elua koa a me elua i hoeha ia ma ia uluaoa ana.  A hiki wale i ka haalele ana aku o ka mokuahi Mariposa ia Samoa aia no ke hoomau ia la ke kipoka ana me ka malamaia ana he mau kaua liilii mauka o ka aina.

            Ma ke awakea o ka Poaha, Maraki 23, i poni ia ai o Malietoa i Moi.  Ua hoolele ia mai la oia mailuna mai o ka mokukaua Porpoise malalo o ke kiai ana a na koa Beritania, he mau luna aupuni Geremania e alakai ia ana e ka bana o Piladelapia, ua hele aku lakou no Malinuu, a malaila oia i poni ia ai, i ka wa i huki ia ae ai o kona hae ua puhi mai ka bana o Piladelapia i ke me le lahui Samoa.  Ua haawi mai na mokukaua Beritania a me Amerika i na kipu aloha ana, aka, o ka mokukaua Geremania ua hoohamau ia ka leo o kona mau pu, a aole pu hoi komo pu aku ma na hana oia la.  Ua hoea hou ae he mokukaua Beritania mamua e ka haalele ana aku o ka Mariposa, a ua hoolelo aku he 100 koa iuka o ka aina.

_____

PAKELE MAHUNEHUNE KE OLA.

 

            Ma ka hora 1 o ka wanaao Poakahi nei, ua pakele mahunehune iho la ke ola o kekahi luina o ka mokuahi Kinau mai ke piholo ana aku iloko o ke kai, mamuli o ka haawi koke ana aku o kekahi makai nona ka inoa o Chas. Kakalia i na kokua ana.

            Oiai keia makai a me Kapena makai Holi e holoholo ma na uwapo ua lohe aku ia laua i ka leo kahea e kokua o kekahi kanaka.  Ua holo koke aku laua no kahi o ka leo i pae mai ai a ike aku la laua he kanaka e lana ana iluna o ka ili kai.

            Me ka hoohakalia ole ua wehe koke ae la o Kakalia i kona kuka a lele aku la no loko o ke kai i ka wa o ke kanaka poino e emi iho ana no kona manawa hope loa no loko o ke kai.  Ua haawi aku o Kapena Holi i ke kokua ana iaia ma ka huki ana mai iaia no luna o ka waapa.  Ua aie nui o Keoki i kona ola i keia makai puuwai aloha, no ka mea, ina aole oia i hooko koke aku o Kakalia i kana noi, ina aole oia e ike hou i ka eneki o ke Kinau.

_____

LOAA AKU UA MAKE.

 

            Ua loaa aku ma ke kakahiaka Poalua nei ke kino make o Kaneumi, he kanaka lawaia, ma Kaluanui.  Ma ka po mamua iho ua holo hookahi aku keia kanaka i ka lawaia me ka moeuhane mua ole ia e loaa ana iaia he ulia poino.  Aka, ma keia kakahiaka ae la nae, ua loaa aku la kona kino e waiho ana i uka o kula, i hoihoi ia mai e ka nalu.  He kanaka kama, ina oia no ia wahi, aia hoi ma kahi o 65 ka nui o kona mau makahiki.

_____

UA HIPUU IA AE.

           

            Ua hoohui ia ae ma ka berita mae mae o ka mare o Mr. Koholomoku Johnson a me Miss Caroline Makawalu, he mau  opio, ma ka home o na  makua o ke kane, mauka o ke kane, mauka o ke alanui Liliha, ma ka po Poakolu, Mar. 29, 1899, ua haawi ia ae he wahi paina mama mahope koke iho o ko laua hoohui ia ana, a he nui no hoi na hoaloha i hoea ae e ike ia laua.

_____

AOLE HE PULE MA KA LUAKINI O KAUMAKAPILI.

 

            Ua hoike ia mai ia makou ka lohe e malamaia ana he pule hui mawaena o na ekalesia o Kawaiahao a me Kaumakapili, ma ka luakini o Kawaiahao, ma ka hora 11 o keia kakahiaka Sabati iho, Aperila 9, no ka hoolohe ana i ka haiolelo a Rev Kekela.

_____

IKE HOU I KE ONE HANAU.

 

            Ma ke kakahiaka Poakolu nei i hoea mai ai ka mokukuna Tahitieane, he 14 la holo mai Papeete mai, a maluna hoi ona i huli hoi mai ai o Rev. Kekela a me ka ohana no lakou ka huina a pau ma kahi o 14.  Ua hoolimalima ia aku keia moku e ka Papa Hawaii no ka hoihoi ana mai i keia kahunapule i kaawale loihi mai kona aina hanau aku nei, ua haalele aku kahi mokukuna ia Tahiti ma ka la 14 o Maraki, a holo mai la no Puamau kahi a Kekela e noho ana no ke kii ana aku iaia a me kona ohana no ka hoihoi ana mai i ke kulanakauhale nei.  He malie ka moana me ka manao ia e hoea ana lakou i anei maloko o umi la, aka, ua halawai nae lakou me ka makani mamua pono aku nei.

            O Rev. James Kekela kekahi o na Hawaii mua loa i lawe aku i ka lamaku o ke ola i na paemoku pouli o ka Hema, a ua haalele iho oia me Rev. Paleka, ka makuakane o ke kahu o ka ekalesia o Kawaiahao, ma kahi o 46 makahiki i hala ae nei.  O Puamau kona wahi i noho ai, ma ka mokupuni o Hiawaoa, Paemoku Makuisa, malaila oia i kanu aku ai i ka malamalama o Karisto iloko o ka lahui kanaka e noho pouli ana.

            He iwakalua makahiki i hala ae nei, ua hoihoi mai oia i kana kaikamahine no ka hoonaauao ana maanei.  A eia oia ma ke keena hoonaauao e hana nei ma ano he kumukula.  I keia wa hoi ua hoihoi mai la oia i kana mau keiki a me na moopua no ka noho paa ana ma Honolulu nei.

            Aia ma kahi o 75 makahiki o Kekela i keia wa, a ua olelo ae oia he malihini oia i kona one hanau i keia wa, me ka hooholo ana, ua oi loa aku kona pono e hoi hou me ka lahui ana i hoonaauao ai, ina e hoomau ana oia i kona manao hoi hou no na paemoku o Makuisa, e hoihoi ia aku ana oia maluna o ka Hoku Ae.

            Ua nui na hoaloha i kipa aku e ike iaia me kana wahine a me ka ohana maluna o ka moku, a ua hoohauoli ia na malihini i ka ike ana mai ia lakou.

_____

            He paele kai laweia ae no ka Halewai ma ka po Poalua nei no ka @eha ana i kekahi Pake.

_____

WEHE I KA PILI HOOKOO IA LOKO.

 

                        Aloha e na hoa e,

                        Na hoa kula nei,

                        Kuu wa no nei e hele ai,

                        Aloha nui e.

                        E hele mele aku ai,

                        Kaawa e ae ke kanikau,

                        Aloha nui e.

            Ma ka hora 10 p.m. o ka la 28 o Maraki A.D. 1899 ma ko maua Home ma Kaluaaha Molokai ua kikoomai la ka Anela o ka make a lawe aku la i kuu wahine i aloha nuiia Mrs. Emma H. Ewaliko, ma kela aoao o ka muliwai eleele o ka make, a waiho iho la i ka ukana nui healoha na'u a me ka lei a maua a me ka nui ohana pu e paiauma aku ma keia aoao o ka lua a wehe mai la i ka pili hooko'o ia'u.  Aloha wale.

 

                        Na Iesu i haawi mai,

                        I keia waiwai makamae,

                        A nana hoi i lawe aku,

                        I pua nani nona no.

            Ua hanauia o Mrs. Emaa Haiulu Ewaliko na Kaheaku (k) me Kamai (w) ma Kaluaaha Molokai i ka la 1 o Januari A.D. 1865, ua piha iaia na la ma keia ao mauleule he 34 makahiki 2 mahina me 27 la,

            Ua hoonaauaoia oia ma ke Kula Olelo Hawaii ina makahiki i kaa hope aku la i noho Kumu ia e D. Kaailau ma Kaluaaha.

            Ma ka la 24 o Oct. o ka A.D. 1893.  Ua hoohuiia iho maua ma ka Berita maemae o ka mare e ka Rev. H. Manase.

            Mai ko maua puhaka mai he elua keikekane hookahi i make a he hookahi i koe e ola nei.

            He hoahanau oia no ka Ekalesia ona la hope ma Honolulu.  A he Hope Peresidena no ka Ahahui Aloha Aina Lala ona wahine ma Ulapue Molokai.  A hala akula ia Aloha Aina Oiaio mai loko a waho.  He wahine oia i kamaaina ma na wahi apau o Kealakahi nei.  He oluolu, he he hea i na makamaka.  Ua piha o a me na haawina o ka oluolu paiena ole, aole ona mau hoa pilikino hoopaapaa ma na wahi a pau, ana e hele ai a i noho ai hoi, a iloko o kona ohana mai kona wa opiopio mai a hiki i kona hala ana aku ia.

            No kekahi mau makahiki i hala ae nei.  He akepau kona ma'i mau, a iloko o ka M.H. 1898 ma ka mahina hope ua loli ae la kona ma'i mau a i ka Fiwa, a naia ma'i i hoonawaliwali mai iaia a hiki wale aku la i kona hooluolu ana.

            Ua nui ka hui ia ana o ke ola malalo o na Kauka Haole, Pake, Iapana, Hawaii, ma Honolulu aole nae he loaa o ka maha a hoi mai i ka Aina hanau a malalo o ka lawelawe a Kauka Moritz aole no he maha i loaa mai.  Ua ai aku ka mai mamua o ka mea hiki a hala wale aku la.

            Maluna o kona wahi moe ina hora hope loa i ka ohana noi e ku peai ana ua haawi mai oia i kona aloha hope, i ka ohana, a ua mele ia aku ke mele e kau ae la maluna aoao 55 o ka Hoku Ao Nani, me na waimaka e hiolo makawa'u ana au ka pau ana.

            Ua upoi iho la kona mau @ no ke aho hope loa.  Hala aku la waiho iho la ia'u me ka maua keiki, ka makuahine ka ohana a me na hoaloha he lehulehu @ aku nona.

            Owau ke pepehi.  Owau ke hoola.  Aohe mea pakele mai ko'u lima aku.

            Owau no me ka luuluu.

HENRY H. EWALIKO.

Kahaaha, Maraki 30, 1899.