Ke Aloha Aina, Volume V, Number 14, 8 April 1899 — Page 4

KE ALOHA AINA

Ke - Aloha - Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu

pepa na ka Lahui Hawaii.

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU . . . . . APR. 8, 1899

KE KULANA NEE MUA O KEIA WA.

      Iloko o keia mau la e nee nei, ua haiamu ia ae ke alo o na poe piepiele mahiko me na poe makemake e lawe i mau mahele no lakou, mamuli o ka hiaai nui ia, o ka hana kanu ko oia ka hana holomua loa iloko nei o ka aina mawaho ae o na hana maa mau e lawelawe ia nei maloko o ka aina.

      He mea oiaio, eia kekahi mau hana maa mau e ae ua emi hope mai ko lakou holo paukiki ana, me ka oihana mahi raiki, ke kanu baka a me kekahi mau hana e ae, oiai, aole i oi aku ko lakou ohohia ia mamua o ka oihana mahiko o keia mau la. Oiai, eia kekahi mau aina waiho wale ke noke ia mai nei i ke kanu, na aina hoi i waiho wale no kekahi manawa loihi, a i keia la, ua lilo i aina waiwai me ka pii pu hoi o ko lakou mau kumukuai.

      Aohe o makou kamailio no ia hana, no ka mea, aia no me ka poe e miki ana na hoopomaikai ana he lehulehu wale, o ka makou wale no, oia ka paipai ana aku i na poe a pau, e lalau iho na lima i na hana a pau e haawi ia mai ana ia kakou, no ka mea, aia ilaila ko kakou pono o keia noho ana aku o keia mua aku, aole ma ka manao ana iho, eia kakou iluna o ka lepo o ka aina oiwi, oia ko kakou mea e hoopaleha ai e pale loa aku ia mau manao ana pela.

      E nana aku i ke kulana o na Poola ma na uwapo o Honolulu nei, ua lawe mai lakou i na hana a pau e loaa ana i ko lakou lima, ina ia he hana e loaa ai ke dala, a e pono ai hoi ka noho ana o ke kane me ka wahine a me na keiki a lakou, o ka mea nui, oia ka noho oluolu ana me ka hoopilikia ole ia o ko lakou noho ana ohana aole hoi ma ke komo ana iloko o na hana ino, e laa ka hana ana iloko o na wahi e puehu ai, ka luhi o kou hou i hoomanawanui ai. Nolaila, e na Hawaii Ponoi, e hoomahui ma ua hana e pono ai ka noho ana, i mea e holomua ai ko oukou noho ana, elike me na haole e hoomahui mai nei ma na aina ma hakea wai ole, a lilo i mau aina momona, e hu ana ke dala a me ke gula.

UA PAA PONO AE NEI KA NA MAKALUA.

      Ua hoikeike ae nei ko makou hoa o ka makapeni, ua piha pono ae nei na makalua i hoohakahaka kaawale ia o ke aupuni Repubalika Hawaii i keia wa, (oia hoi ka wahaolelo aupuni,) a i ka nana aku ka wahi ana, ua lawa pono na kulana makemakeia ai e hoohana aku ma keia mua aku.

      A o ka loaa ana o ke kulana konekonea a ikaika wahi a ko makou hoa kakele makapeni, he mea ka ia nana e hooi aku i ka holomua o na lawelawe hana ana ma ko ke aupuni aoao, a kakou hoi a pau e nana aku nei, aole he hopena pomaikai e hoea mai ana ma ko ke aupuni aoao, aka, aia iloko o na uluaoa ana o na hoopaapaa, e hoea mai ana ma keia mua aku, ke kulana aupuni i keha ia ae e ka makamaka.

      Ua olelo hou ia ae ke kali nei ke aupuni ma o kona Aha Kuhina la, i ka hopena o na mea i makemakeia e loaa pono mai iaia mai na lima mai o na poe kau kanawai o ke apuni makua, oia hoi o Amerika Huipuia, no ka pono a pono ole paha o keia mau hana hukihuki a lima nui okoa a kahi aupuni nona ke o ia ana, ka Repubalika Hawaii, ma o na hookohu a kona Peresidena a me kona mau paalalo, e hana nei a hiki i keia la.

      Ua hoike mua makou i ko makou manao kuokoa loa mai ko na makamaka kakau nupepa e ae, e hoakaka ana hoi, he aupuni poo ole ka Repubalika o Hawaii, a ua like oia me ke kupapau e moe ana iloko o kona luapao, a o kona uhane kino wailua ia e maalo mau nei ma na ipuka hale me kona kino aka hoomaka'uka'u, mamuli o kona kaukai ana, na ka unane kino ola e hooko kana mau hana a pau, oia hoi o Amerika.

      Ua hoakaka mua mai ka uhane kino ola i kana kuahaua pili aupuni, i heluhelu ia ma ka papahele o kona mau hale Ahaolelo iloko o Iulai 5, 1898, a i paholaia mai hoi maluna o kakou, ma ka a 12 o Augate oia makahiki no, e wehe ana ke akule i ka hohonu, ma o ka hoopau loa ana i ko Peresidena Dole kuleana noho poo ana, a me ko ke Kuhina o ko na Aina E mana noho lala ana no ka poai o ka Aba Kuhina, a e noho ana hoi ko lana ano me he mau mea mana ole la maluna o na hooponopono ana o ka Mana Hooko.

      Ua haliu aku kakou me ka hoolono ana, ina papa e hiki ana i keia poe ke kaohi iho i ko lakou mau manao alunu a paha puni hanohano mai ko lakou ano mua ae, na hala anei ka kakou mea i haupu mua ai, ua hooko anei lakou i ka mea a ko lakou mau lehelehe i haawi aku ai ia Amerika, nana e komo mai e hoopau ae i na paonioni ana mawaena o na kanaka ponoi o ka aina a me lakou hoi ka poe ohua komohewa i lawe ae ia ka mana hooponopono kaokoa iloko o ko lakou mau lima ponoi?

      Aole i hala, no ka mea, eia no lakou ke hooko nei i ka lakou hana me ke paewaewa ahiki i keia la, ua lilo ke haawi kaokoa a lakou i manawalea aku ai ia Amerika i mea paani, a o na hookohu oihana ana hoi, i mea noonoo ole ia e ko lakou mau puuwai, i piha me na noonoo alunu. Ua hiki no i ke kanaka naaupo haalele loa ke ike iho, o na hooponopono aupuni a Dole e hana nei i keia la, ua like me kekahi pahu huinaha i piha me na ukana opala oloko, e huki ia ana e na ale kawahawaha o na moana wai akea pela makou e olelo nei, o na hana pili aupuni o keia wa, aole ia i lawelawe ia me ke piha pono.

      Ua like keia me kekahi kaa i hoohinuhinu ia me ka wai hulalali o ke pena vaniki, aka, o ka holowaa o ke kaa a me kona mau huila he popopo, e hiki ole ai ke hoohana loihi aku. Eia ke Kuhina o ko na Aina E a me ka Peresidena o ke aupuni, he mau kanaka uku ole ia, koe wale no paha, ina he haawina manawalea kekahi maloko o ka olelo hooholo hui a Lunamakaainana Newland i hana ai no Peresidena Dole a me ke Kuhina o ko na Aina E a oia haawina kaokoa o ka manawalea, na kakou aku ana ia e auamo ma keia mua aku elike me ko makou ike a hoomaepopo ma na hana o keia mau la e nee nei.

NA PAUAKA O KA HALE LETA.

      I kamailio ae la makou i keia mamuli o ko makou ike ana i na hoololiloli o ka Hale Leta Nui ma Honolulu nei. Ua hoomaka ia ka hoololi ana o ka haawi ana i na leta a na Hawaii, i lawe ole i mau pahu leta no lakou ma ka pule mua o Maraki, ma o na hua piapa la o ka inoa, mai ka A a hiki i ka W, e hoopau loa ana ma ke kahea ana ma na Apana, elike me ia mai kinohi mai.

      I ka wa i loli ae nei ma ka hua piapa, e kahea ia ai ka inoa o ka poe mea leta, aole no i hoemi ia mai ka pauaka a makou i kamaaina ai i na wa loihi i hala ae nei, aka, ua palua ia iho ko ia nei hauhili i ko ka manawa i hala, oia hoi, ua oi loa aku ka hookeke o keia mamuli o ka hala loa o ka wa kupono e haawi ai i ka lakou mau leta, a o ka hopohopo ia hoi kekahi, mamuli i ani koke ia ka puka o ka Hale Leta.

      Aole i pili keia i na la e ae, aka, i na kakahiaka la Sabati wale no ka wa hoi e weheia ai o na leta o na mokuahi Kinau, Kalaulina a me Malulani, a oia ka wa e ike mau ia nei ka hemahema oi loa aku o ka Hale Leta, no ka mea, aole i nana ia ka pono o na wahine a me na keiki e ka Luna Leta Nui, mamuli o keia mau hoololi ano e ana ma na hua piapa, heaha ka pilikia o ka lehulehu ma ka inoa o na apana, ua nalowale a hoopoinoia anei ka lakou mau leta? A heaha ka, ka makemake o ka Luna Leta Nui e lana pela? Ma ko makou manao koho wale, i na ia e lilo ana he mea oiaio, oia no kona ake ana e hoopau aku na oiwi ponoi mai ka lawelawe hana ana maloko oia hale, oiai hoi, he lehulehu wale na keiki haole e noho hana nei malaila i keia wa, nana i hooi aku i ka hauhili o na hana haawi leta a hookomokomo hoi iloko o na pahu.

      Aole keia he mau mea i haku wale ia iho mamuli o na manao hoino wale aku, aka, mamuli o ka ikemaka, a oia hoi ka makou e ake nui nei i ko ka Luna Leta hoopau ana i kekahi pilikia nui o ka lehulehu, mai ka hookaawale loa ana mai, mai ka puka haawi leta mai, me kekahi pahao e alai ai mamua, i ole ai e hookeke ia aku ia e ka lehulehu o na poe noonoo ole, i ke kulana o na wahine a me na keiki liilii, a he hana hoi ia e hiki ai ke haawi ia aku na mahalo ana, ina e noonoo ia aku ana pela ma keia mua aku.

 

HE MEA PAHAOHAO IO NO IA.

      He mau la i hala ae nei, ua hoohakahaka ia iho la ka oihana Loio kuhina o ke aupuni, mamuli o ka haalele ana aku o ka Loio Kuhina mua i kona kulana, mamuli paha o ka like ole o kona manao, me kona mau hoa o ka Aha Kuhina a me ke poo o ka mana hooko oia hoi o Peresidena Dole e kamau nei ka hanu ma ka apua, a ua hoopiha ia aku no me kekahi hoa o ka Aha Kuhina, oia o Kupa.

      He mea maa mau, i ka wa o ko kakou aupuni Moi e ku ana, i ka wa e ike ia ai o kekahi hoa o ka Aha Kuhina, ua haalele oia i kona kulana, oia no ka wa o kona mau hoa e hoihoi koke aku ai i ko lakou mau hookohu oihana pakahi, me ka hookaulua ole no ka minamina i ka hanohano o ka inoa a lakou e paa ana, a mamuli oia hana .. @a pela, e lawe ai ka mana hooko, a paa i kona lima, a i ka imi ana a wae ana i ke kana ka kupono ma ia wahi, oia uo ka wa a ka mana hooko e papahi ai i na wahi i hoohakahakaia me na kanaka kupono ana i manao ai oia na kanaka e ola ai ka nohoalii, ka aina a me ka lahui.

      Ua ike mau ia keia i ka wa i ka Moi Kalakaua a me Liliuokalani, aka, ua lawe ae no nae laua i na keehina e hiki ole ai ke hoopoina ia ka noeau o ko laua noonoo, mamuli o ka hoopiha mau ana i na makalua i hoohakahakaia me na kanaka kupono, naauao a piha hoopono, a o kekahi oia poe, eia no ia ke noho mai nei me ka maopopo lea ia lakou o ke kulana hana o keia wa, me ke komo pu no hoi iloko o lakou o na manao kahaha, a koe wale iho no keia, o lakou a pau ka hapanui o ka poe i hoowehiwehi ia e ka hanohano o ke aupuni alii, he poe lakou ua komo pu iloko o na hana ekaeka o ka hookahuli aupuni.

      Nolaila, aole e hiki ia lakou ke puana ae me ko lakou mau leo, he hana hewa keia, no ka mea, mahope no anei pa lakou i ka pohaku a lakou i hoonou ai, o ka hana pono wale no, o ka noho wale iho no, me ka hoomaikai pu ana ae, he hana pono keia i ko lakou manao.

      Eia na keiki opio haole ke hoopiha ia nei ma na kulanae hiki ai ke kanalua ia, elike me ka Hope Lunakanawai Apana o keia kulanakauhale a me ke Kuhina o ko na Aina E hou o ke aupuni, ka mea hoi nona na makahiki he 25 a oi, a he wahi paha na kakou a pau e kanalua ai no ke kupono o kona lele oi ana ae la o u ana iluna o ka ohuka ale, o na hooponopono aupuni Repubalika Hawaii, i kanu ia ma ka la 12 o Augate 1898. Aka, eia no nae o Dole a me kona mau hoa ke hoopiha nei no i ko lakou mau pakeke me na hua kulina o ka waihona o ka lehulehu. Ka mea hoi a kakou e olelo ae ai, he mau hana pahaohao wale no keia.

 

E KIPA HOU MAI ANA I ANEI.

Ua haaiele aku ia ia Kapalakiko, ma ka la 24 iho nei o Maraki ka moku ao kaua moana Adamu me na luiua opiopio maluna ona. Mahope hoi o kona hoomaemae ia ana. E holo mua aku ana oia no ke kaikuono o Magadalena, a mahope o ka hoomaamaa kikipu ana malaila e holo loa ao ai oia no Hilo a me Honolulu nei. Ma ka la 19 o Iune e haalele liho ai oia ia Honolulu nei no Port Angelea. Mailaila aku no Vanekona, Seattle, Port Townsend a me Portland. A ma ka la 31 o Augate e hiki hou aku ai oia no Kapalakiko.

      Ua hele aku o Kenerala Compion, Kenela K@e@ me Mekia Lang@ ma kekahi huakai imi i wahi kupono no na halekoa e kukuluia ai.