Ke Aloha Aina, Volume V, Number 15, 15 April 1899 — Page 4

KE ALOHA AINA

 

4   KE ALOHA AINA,  POAONO  APERILA  15, 1899

 

Ke - Aloha - Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU ...APR. 15, 1899

 

KE NOI MAKA KOHO BALOTA

 

 Mai ka hoomaka ana mai o ka pa'e ana mai o ka lono no ko kakou hoolilo ia ana aku malalo o Amerika, ma kela ninau i kakele ia ai na noonoo makee a aloha aina oiaio iloko o ka lahui Hawaii, a hiki i ko kakou lilo io ana he Panalaau no Amerika, malalo o ka olelo hooholo hoohui a Newland, ka makuakane a me ka makuahine o ka poe pakaha, hao wale a hookahuli aupuni i hauoli ai, i ka wa o ka lohe oiaio i hoea mai ai ma ka la 12 o Augate, 1898, e hoike ana, ua hui aku o Hawaii me Amerika ma ka la 5 o Iulai oia makahiki no, me ka manao ole ia, a me ke kue pu hoi i ko kakou makemako ka hapanui o ka lahui Hawaii i ka ae ana aku e noho malalo o ka noho hoohui a hoolilo ana ia kakou i poe makaainana Amerika a i keia la, ma ka olelo ana ae he poe Amerika kakou e uhi ana mawaho, a koe no oloko o ko kakou naau, he poe hoowahawaha no keia mau hana hao wale.

 

 AKA, he mea ole ia mau mea a pau, no ka mea, ua hala loa aku la ka kakou mau kua ana i hope, a ua lilo hoi na dala a kakou i lulu ai no ka hoouna ana i ko kakou mau Elele Komisina i Wasinetonaa, i mea akaaka na keia poe e noho nei i ka mana hookele o ke aupuni, ke olelo mai nei lakou me na leo kupinai, heaha ka waiwai o ko oukou kupaa ana, malalo o ke aloha ana i ko oukou aina, no ka mea, ua hui aku la ka kakou me Amerika, a o ka hana pono wale no, wahi a lakou, oia ke noi ana aku i mana koho balota no kakou, i loaa ai ka he kuleana no kakou e koho ai i wahaolelo ma ke ano Lunamakaainana e hele ai e kau kanawai me na poe loea kanawai o Amerika, ka poe hoi i upu ia ai e hana mai ana lakou i mau kanawai no ke Teritori o Hawaii, i ke Kau Ahaolelo i hookuu mai nei, a i hoopanee ia aku la hoi a no keia Kau Ahaolelo hou e noho mai ana iloko o Dekemaba ae nei.

 

 MALOKO o na palapala Memoiiala@ a ua Ahahui Kalaiaina o kakou, mawaho ae o ka Ahahui Aloha Aina o na Kane, a me ke Kalaiaina paha, (oiai aole i ike ia ka memoriala) aia he noi mana koho balota kekahi i waiho ia aku imua o ke alo o na Komisina Amerika Hooponopono Kanawai no keia Teritori e olelo ia nei, ke kumu hoi o ko makou hoala ana mai nei i kela kumuhana e pili ana i ko kakou noho makaainana ana malalo o ka malu a me ka mana o kekahi aupuni okoa, aole hoi elike me kona ano mau i kinohi.  He mea oiaio, o ke kulana hoohui i lawe ia aku la e Amerika a paa iloko o kona lima, he keehina hana ia na kakou na kanaka oiwi ponoi o ka aina, e ku ai a ninau iho, aole anei i loaa ia kakou na pono o ka noho aua he makaainana malalo o Amerika, me ko kakou lawe ole i ka hoohiki e hoolilo ana ia kakou i poe kupa Amerika?  Ke manao nei makou, ua loaa ia ia kakou i keia la me ka hoopaapaa ole, mai ka iho ana iho o ka Hae Hawaii mailuna iho o ka pahu hae o ka hale Mana Hooko, na hale aupuni lehulehu a puni ka Paeaina, a pii ae ka hae hoku o Amerika ma ia mau wahi, he hoike ia ua hala aku la ka palena o ko kakou noho ana he makaainana malalo o ke aupuni Repubalika Hawaii, ka mea hoi a ka hapanui o ka lahui i hoowahawaha ai a hiki i kona lilo ana i kupapau ma ka la 12 o Augate, 1898.

 

 Ua maopopo ia kakou, o na manao ana e noi aku ia Amerika i mana koho, he mau hana kuhihewa loa ia a kekahi poe naauao i alakai kuhihewa ia ko lakou mau noonoo, mamuli o na manao hookikina o ka poai nana e paa ana i ka mana hoomalu o ke aupuni Hawaii, mamua iho o kona lilo ana aku nei he Panalaau no Amerika, a he ohua noho hale pu hoi me ka poe nona ka mana e hoomalu ana maluna o kakou a pau, a i keia la, ua hiki ia makou ke olelo ae me ka hoohewahewa ole, ua hoohui ia kakou me ko kakou makemake ole, malalo o ka makemake o Perisidena Dole, ke poo alakai e noho mana ana maluna o ka Paeaina holookoa o Hawaii, ka mana a me ke kuleahoi i komo mai ai o Amerika a lawe ae la.

 

 I ko kakou la i hui ai me Amerika, ua lilo kakou i wahine mare nana, a ua kuleana hoi oia maluna o kakou a pela hoi kakou iaia.  Ke hoakaka nei makou i keia, ma ke ano o ke kulana aupuni e nee nei i keia mau la.  Nola@ la i ka wa i lilo io ae nei kakou i wahine mare na ke kanaka waiwai, ikaika a me ka piha i ka mana, oia o Amerika, ua pahola mai la kona mau kanawai koho balota maluna o kakou a pau, me ko kakou noi ole aku e lilo i kupa Amerika, ma ke ano, ua kau mai ia kulelana maluna o kakou, ma o kela olelo hooholo la a Newland, ka mea hoi e olelo mau ia nei i na wa a pau, e na poe kue ia kakou, he haiki ke ala e hoea aku ai i kahi o na pono a kakou e hoomanawanui nei mai kinohi mai.

 

 Ma na kanawai koho balota o ka Repubalika Hawaii, aia he ana waiwai maluna o na poe e koho ia ana i mau alii Ahaolelo a me na Lunamakaainana, a pela pu hoi me ka poe e koho ana, he kaupalena ia ko lakou kuleana koho; ma ko Amerika hoi, aole he ana waiwai maluna o ka poe koho, koe wale no ka poe ike ole i ka heluhelu me ke kakau, a oia poe, aohe o lakou kuleana koho, no ka mea, he mea ia i ku ole i kona mau kanawai.  A ina oia na kanawai koho balota o Amerika, i hoopaa ia maloko o kana mau buke kanawai, alaila, ua ku ka makou olelo maluna o ke kahua o ka oiaio, na Amerika kakou, me ko kakou makemake ole ua kanawai Amerika kakou ma o ka hoohui ia ana, a ua mana hoi na kanawai koho balota o Amerika me ko kakou noi ole aku, a ua make kupapau aku la na kanawai koho balota o Hawaii ma o ko kakou la i hoohui ia ai.

 

KUPANAHA KA IKAIKA.

 

 O na hana oi aku mamua o ka ikaika maa mau, e kapa aku ana kakou ia mea, he kupanaha, a oia ikaika kupanaha a pahaohao i ko kakou mau noonoo, oia ka kakou e haawi aku ai i na mahalo ana he nui.  Ke ike nei kakou ma na moolelo o ko Beritania mau aumoku kaua ma ka moana ke hele mai oia me kona mau moku hookalakupua, ua hiki ole loa i kekahi mea ke ku a aa aku e hakaka, mamuli o ka manao ana e hookelakela ma ka ikaika, oiai, o kana ai ia, kana ia, a me ke kuonoono o ka noho ana o ke aupuni, a nona hoi ka olelo kumu, e kau nei maluna o ua hunakai o ka mona: "Na Beritania Nui e rula i na ale o ka moana,"

 O kona ikaika, kona naauao, a i hui ia me ka holomua o kana mau hana, ka mea nana i hooi aku i kona ikaika palena ole ma na wahi a pau ana e nee ai, elike me ka makemake o kona mau poo hana, a i keia la, me he mea la, eia kekahi hapa o ka honua ke kukuli aku noi, me ka haawi ana aku i na mahalo keikie ana no kona ikaika a me ka holomua, a me h@ mea la, ua komo like kakou iloko o ua awaiaulu ana o na manao e like me ia.

 Aka nae, aole no nae i loaa aku ka ikaika kapakahi@ a makou @ olelo nei.  Eia hoi o Amerika me kona mau moku kaua a me na moku halihali koa ke hoouna nei i Manila, no ka hakaka ana me kekahi lahui i nele i na lako kaua e kue mai ai i ko lakou mau enemi, aka, ua loaa nae ia lakou ka ikaika kupanaha a makou e mahalo loa nei, oia hoi ke aloha a me ka makee oiaio i ko lakou aina hanau, oia ka ikaika oi aku o ke kupanaha, no ka mea, ua mau-na lakou i ka nana ana i ko lakou mau ola no ka hoihoi ia mai o ke kuokoa o ko lakou ai

 Ua pili keia hana a ka lahui Manila ia kakou na kanaka Hawaii, oiai lakou e hakaka ana me ka lakou mau mea kaua, o na kane, na wahine a me na keiki; a pela no hoi kakou na Hawaii Aloha Aina, e hakoko mau nei, me ka hiki ole ke hoololi ia.  O ke Akua ka mea i ike i na mea a pau, a nana no i haawi mai i na mea a pau a kakou i ike ole ai.  O ka paa mau ana o ko kakou manao aloha, oia ka ikaika kupanaha a makou e olelo nei no kakou.

 

KE AUPUNI I HOOHUI IA.

 

 Ua lohe wale no kakou ka lahui Hawaii ia mea, i na aupuni nui o ka honua, a i lawa hoi me ka ikaika e hiki ai ke kaili lima nui mai i ka noho ana maa mau o kekahi lahui i emi iho kona ikaika malalo iho o kona, elike paha me Sepania ia Cuba, o Pelekane hoi ia Inia Hema, Canada, Australia, a me kekahi mau Panalaau e ae, a o Hawaii hoi no Amerika Huipuia.

 Ke hoakaka e nei makou imua o ka lahui Aloha Aina o Hawaii, ka aoao hoi a ko makou naau i paulele ai mai kinohi mai, a hiki i na hora hope loa o ko kakou noho ana ma keia ao, i ke ano maoli o ke aupuni hoohui, e oleloia nei i keia la, he Panalaau, oia hoi, he noho ana hoopili wale malalo o ko hai mana, a ke noho nei hoi kakou ma ia ano, me ka piha i ka hoowahawaha a me ka hoihoi ole.

 Ua hoikeike ae na nupepa pili aupani Hawaii no keia mea o ka hoohui aina, he haawi lilo loa mai ke poo a ka hiu, elike la paha me ko kakou haawi ia ana aku nei, mai ka uka a ke kai, mai na manu e lele ana iluna o ka poiuiu o ka lewa lani, a i na i'a e hoio ana iloko o ka hohonu o ka moana kai lipolipo.  Ua pau kakou a pau loa i ka haawi ia, e na poe kakaikahi e olelo mau ia nei maloko o ka lehelehe o na kanaka Hawaii, he poe kamakaia a hai-ha lakou ia kakou na oiwi ponoi o ka aina.

 Ua oleloia, o ka hana hoohai aina, he hana ia na na poe kakai kahi wale no i lawelawe, ma ke ano, o lakou ke aupuni Hawaii e ku ana ia wa, me ko kakou ae ole ana e hoohui, he kue loa kakou ia mea, a o na hoao ana nae a kakou ka hapanui o 40,000 kanaka a oi o ka lahui ponoi nei, he mea ole ia i ka manao o na Luna Aupuni Hawaii, i ake maoli no e onou kino maoli aku ia kakou iloko o keia mea weliweli a kakou i hoowahawaha loa ai.

 O ke aupuni Repubalika Hawaii a Dole e hooponopono nei, ua hoea mua aku oia i ka pahu hopu o kona ake nui e hoolilo ia kakou i poe kuewa no ka aina e, me ko kakou hooikaika nui ana e kue aku ia hana ma na ano a pau.  O ka hoike mua loa e hoomaopopo ana i keia hana awaawa oia no ka wa mahope koke iho o ka hookahuli aupuni Moi, ma ka la 17 o Ianuari, 1893, ua hoouna koke ia no na Komisina hoohui aina ma ka la 19 mai no oia mahina, iloko no oia makahiki, no ka haawi lilo ana ia kakou no Amerika, aka, ua akelekele mai nae kakou ma ka apua, mamuli o ka lilo ana ae o ka noho hookele iloko o ka lima o kekahi kanaka hoopono i piha me ka maemae, oia hoi o Kalivalana.

 Aka, i kona wa nae i pau ai a noho mai nei o Makinile, ua popoi koke mai la ke aki o ka hoohui aina maluna o kakou a pau, malalo o ka olelo hooholo hoohui a Newland.  O ko kakou kue a hoowahawaha ana no ko kakou hoohui ia ana, eia no ia iloko o ko kakou mau puuwai kahi i paa ai, aole i lilo aku iloko o keia mau hana, koe wale no, ua pahola like keia haawina maluna o kakou a pau, mai ka poe makemake a makemake ole i keia mea o ka hoohui aina, ua lawa like ia malalo o kela olelo hooholo.  A nolaila, i ko kakou wa i hoohui ia ae la, ua lilo ae la kakou a pau he poe Amerika wale no, a nona hoi ka mana e hooponopono ia kakou malalo o kona mau kanawai.

 Ke olelo hou nei makou ma keia wahi, o ka hoohui aina e olelo ia nei, a kakou i weliweli ai, ua like ia me ko kakou mare ia ana me Amerika, no ka mea, ua pau ko kakou noho ana hoopalau, a i keia la, ua kuleana kakou e hana pu me Amerika, me ko kakou Iawe ole i kekahi hoohiki e lilo i kupa, elike me na lahui e ae e noho pu nei me kakou i hoohui ole ia, a oia mau ano lahui ke kuleana e hele ai e hoohiki, e lilo i kupa.  O ko makou manao hoakaka wale no keia no ka mea e pili ana i ka uluau@ hoohui aina, oiai hoi kakou i keia la ua hoohui ia me ko kakou ae ole a o lilo hoi ka makou hoakaka ana i keia mea o ka hoohui au-