Ke Aloha Aina, Volume V, Number 16, 22 April 1899 — Page 4

KE ALOHA AINA,  POAONO   APERILA 22, 1899

================================================

 

Ke - Aloha - Aina

Hookumuia no ka Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

========================

EDWARD L. LIKE,

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

========================

HONOLULU . . . .APR. 22, 1899

========================

 

HANINI E!  HANINI LA.

     I ko makou nana ana iho makloko o kekahi manao alakai o kekahi makamaka o ka makapeni, ua ike iho la makou i na manao hooulumahiehie o ua makamaka la, e pili ana i "ka auwaha gula ma ka oihana Mahiko;" e hookahe ai ana ma kahi a ka lahulahu e mumulu aku ana, me kona kuhihewa nui, o keia wai hulali ulaula he gula ia, a pela iho la i poha hewa ae nei ka leo o ka o-le a ua makamaka la, me koa  manao, e hanini io mai ana ua auwaha gula la a me ka dala liluna o na kanaka Hawaii.

     E pono no paha e hoomaopopo mua kakou i ke ano o ka nee ana o ua hanana oloko iho nei o ka aina, ma ka aoao o na Hawaii ponoi iho nei a koe na Hawaii keokeo, i ka nana ana o na Hawaii Ponoi, eie no lakou ke hana nei ma na hana i maa mau, e imi ana, e huli ana, elike no me ka kona a ka makamaka, a o kekahi poe no o lakou, eia no ke noho mai nei iloko o ka ulakolako, a oia ulakolako, aole ia o loko o ka wai ulu a keokeo hoi o ke ko, a o ka pula kaumaka hoi e anoi nui ia nei e ko loko nei poe ilikeokeo hapuku aina, i huipu ia mai nei hoi me ko wahom aka, mamuli no ia o ko na kamaaina hana ponoi ana iho no lakou, me ka hokonokono ole ia mai e hai.

     Ke olelo mai nei ka makamaka a hoaloha oiaio no makou, "aohe ka he wa i ike ia ai maloko o ka moolelo o ko Hawaii nei ku ana he aupuni kelapa, i ikeia ai ka oni nui ana o ka Moanawai Gula a me ke Kai Dala iloko o ka oihana mahiko, elike me ko keia wa e ike ia aka nei."  He mea oiaio kela, iluna wale no nae o na poe nana i kiko iho nei na pono a me na kuleana o ke aupuni Alii i leli ae i Repubalika, a ia keia wa hoi i Amerika, oia poe no ia e kuekaa mai nei mai Hawaii a Kauai, aole hoi i hanini mai mawaho o ka nihomole, e hiki ai ke loaa aku i na Hawaii, a hookahi ka au pa ana iloko o ka Moanawei Gula o ke kuonooue, a me ke Kai Dala o ke ulakolako, elike me ka leo poloai a ka makamaka e kahea mai nei i ua Hawaii he mau wahi poopoo ku lakou.

     Eia ka he tausani o na tausani o na dala e hanini ana iloko o na pakeke o ka poe ona Miliona, elike ma na inoa a ke Kuokoa i helu mai ai, elie ka ne Kakina, Walakahauki, Kakela, Balauwina a me kekahi poe e ae, o lakou a pau he poe manu wale no lakou i ho-u ia ka nuku a puka, a ua lilo hoi ko lakou mau inoa iw ena o na kanaka ponoi o ka aina nei i ea awaawa, aole ma ka lohe pepeiao, aka, ma ka ikemaka no.

     Pehea la e hiki ai ke hanini mai keia mau momi elua maluna o na kanaka Hawaii, no ka mea. ua puehu ka hulu o kekahi poe Hawaii aina nui malalo o keia hana, a eia ko lakou moolelo pakahi ke ku mai nei e ha aniani kilohi la.  Ke hoomanao nei makou, aia he heluna nui o na kanaka Hawaii kuonoono a i komo iloko o ka Mahiko, Kuikahi, Panailike, ma Hamoa Maui, ua nui loa ka poe i punihei e nui ana ka puka e loaa i ka poe lawe nui i na kuleana.  Heaha ka hopena i hoea mai  maluna o na kane a e na wahine Hawaii kuonoono i komo a lilo i poe ona no ua makiko la?  Aole anei ua hoea mai ka pilikia?  Ua hiki mai no, a loaa ka i'a he alamihi.  Pela no hoi kekehi poe kuonoono o Kohala, ohohia lakou mamuli o ke kuhihewa, e pono ana, e loaa ana ia lakou he mau puka nui, e au pu ai la hoi i keia Moanawai Gula a Kai Dala hoi a ke Kuokoa e haanou mai nei, he neo nae ka mea i loaa a he pilikia ma ka hopena.

===============

 

KA PAPA NANA KOHO BALOTA.

-

     Ua hoakaka mua aku makou no na mea e pili ana i ko kakou kulana koho balota o keia mua aku e hoea mai ana, a oiai, o ko makou manao nui, oia no ka hoikeike mau makamaka heluhelu, a me ka lahui holookoa o Hawaii, i kahi a kakou e kupono ai ke lawe ae i ke kulana o ka noonoo a mawaewae pono iho, e pono anei kakou e lawe i elua haku no ka hana hookahi?

     Ua imi akahele makou me ka hakilo pono ana, aole ma ko makou ano he loea kanawai, aka, ua haawi ia mai nae iloko o ko makou puuwai he kukui e wehe ana i ka pouli o kekahi ninau ano nui a pohihihi e ku nei iloko o ka aina i keia la, a i wahi hoi e hoonaauao e aku ai imua o ko makou lahui, oia ka makou e lawe mai nei i ke kulana hana a ka Papa Nana Koho, a ninau iho, ma ko wai mau kanawai koho balota kakou e hoopaa ai ma ko Amerika paha, a ia ole ma ko Hawaii Repubalika paha?

     O ke kumu nui o ko makou lawe ana mai i keia manao, oia no ko makou ike ana i na hoa o ua Papa la, e o-u ana iluna o ko lakou mau noho, ma ke Keena

mua iho nei o ka Papa Ola, i waiho wale iho nei no kekahi mau makahiki, ua komo koke mai la iloko o makou na manao hoohuoi ma ka kanawai hea la na hoa o keia Papa Nana e hoopaa ai i na inoa o ka poe koho, ma na kanawai no paha o ka Repubalika Hawaii, a i ole ma ko Amerika paha.

     He mea nui keia ma ka noonoo ana, aka, ua hiki no nae ia kakou ke kaana pono iho i ke aunui a me ke au-iki o keia kumuhana e pili ana i ka mana koho, ke kulana aupuni kuloko a kekahi poe naauao o kakou i hihia i ka umiumi o ka Repubalika e ake aku nei o ka hoea mai, ma o ko Amerika haawi ana mai i na kanawai hooponopono o kona aupuni panalaau i haawi manuahi ia aku nei e ka Mana Hooko o ka Repubalika Hawaii.

     He mea ole ka noho ana o keia Papa Nana Koho Balota Hawaii e hoopaa i na inoa o ka poe koho, no ke koho ana i Lunamakaainana no ka hoouna ana aku iloko o ka Ahaolelo Lahui o Amerika, ina o na kanawai o ka Repubalika Hawaii ke kuleana hoopaa inoa a ua Papa Ia i noho ai, a ina hoi, e olelo ana kekahi, ma ko Amerika mau kanawai koho balota kakou e hoopaa ai, e ala hou mai ana no he ma kuee ana mawaena o kekahi poe, me kaolelo ana mai, pehea auanei e hiki ai, oiai, eia no ka olelo hooholo hoohui a Newland, ke ku mai la no a nana ma ka puka o na Hale Ahaolelo o Amerika, me ke kiaao la i ke ao, a me he kiaahi la hoi i ka po, me ka olelo pu mai, "na ka Hale Ahaolelo o Amerika e hana i na kanawai no Hawaii."

     A ina na Amaerika e hana i ko kakou mau kanawai, a i hana ole i a mai la hoi i keia kau mai la, a i maopopo ole oi ia kakou ka loii o ka manawa a hana ia mai ua mau kanawai la no ko kakou aina nei, elike no me ka hoike a kekahi o na auna hoohui aina i hoi mai nei mai Amerika, e hala ana no he mau makahiki, alaila ka loaa na kauawai no kekahi Panalaau i manawalea ia aku me ka eha ole o ka ili.  Ina io pela, aole anei he mea pohihihi ke koho pololei ana i ka kakou mau kanaawai koho balota e lawe ai, aka, ua koho nae ko makou noonoo, e aho ma ko Amerika aohe ana waiwai maluna o ka poe koho. 

     O ka mana o ka Papa Nana Koho o ka Repubalika Hawaii i keia la, ua like i me ka apana o kekahi aniani nana i okaoka a helelei ilalo, a ina na helelei keia aniani, a o ka apana kapakahi ia e hoohana ia mai nei, ua hiki no ia makou ke olelo maopopo ae, aohe ke pilina me ka nihoniho.  A pehea ke ko kakou pono , e aho no paha ko kakou noho pu iho no pela, no ka mea, ua hana hawawa mai no na poe loea kau kanawai o Wasinetona, a na lakou nei no hoi ia e hauhili aku Kawelea.  O ko makou manao hoakaka keia no ke kuleana o keia Papa Nana Koho e noho mai nei i keia ma la, a o na kinaunau ma ka makou kamailio ana, mamuli no paha ia o na onina lele oi o ka makapeni.  O ka makou nae hoi e akenui nei, o ka puai ae mailoko mai o na puniu o na loio aloha aina he mau haokaka pili kanawai ana no keia pono nui o ka lahui i kaili ia.

===============

 

NA HOOPONOPONO KULOKO O KA AINA NEI.

-

     O kekahi keia o na kumuhana ano nui nana i kono aku i ka noonoo o ka hapanui o ka poe naauao i huli a kue mai ia kakou ka lahui Hawaii, malalo o ka noho ana hoohui me ka aupuni o Amerika Huipuia, me ke kaukai ana aku nei, e hana mai ana la ka Ahaolelo Kau Kanawai o Amerika i mau kanawai no ko kakou nei aina, ma o ke ano ua lilo ae kakou he poe hoomalu ia e hai, a e pahola ia mai ana la ke kanawai i ku i ko lakou makemake, e hooko ia ai na iini o ua poe la e noho ana iloko nei o ka aina, ma o ke ano ua lilo ae kakou he poe hoomalu ia e hai, a e pahola ia mai ana la he kanawai i ku i ko lakou makemake, e hooko ia ai na iini o ua poe la e noho ana iloko nei o ka aina, i akenui e lilo na hooponopono aupuni kuloko ana iloko nei o ka aina iloko o ko lakou lima.

     O ka hana ole ana mai nei o Amerika i na kanawai no kona Panalaau, iloko o kona hale Ahaolelo kau kanawai i keia kau Ahaolelo mai la i pau aku la ia ka

la 4 o Maraki, he puupuu nui ia nana i hoonawaliwali aku i na manao paikano o ka poe i ake e lilo na hooponopono ana iloko o o ko lakou lima, me ka manao e hoonele loa ia kakou, ma na hana a pau e pono ai ko kakou noho ana.  Aka, elike me ia mau manao hookiekie, ua haawi mai la ke Akua o ke ahonui a me ka lokomaikai i na hoololi ana o ka manawa, a hoonele mai la i ka makemake o na poe nana kakou i hoolilo i poe kuewa no kekahi aina malihini.

     Mai na hoike mai no a kekahi poe no i ho nai, mai Amerika mai, oloko n o ua poai hoohui aupuni la, ua olelo ae kekahi o lakou, he pomaikai no paha ka Lanaia mai ona kanawai i keia kau ae a i ole i keia mau makahiki ae paha, ina e lilo nui ko Amerika noonoo no ke kaua me ka poe Manila, ina pela alalia he mea maopopo loa, aole io no e hana ia ana i ma kanawai no keia mau Panalaau, alaila, nowai ke hewa a me ka hemahema oia hana ana pela, aole anei no Amerika no ia hemahema ka me nona ke kuleana hoomalu maluna o kakou a pau?

     He oiaio, aia io no ka hemahema a me ka hawawa aluna o ko Amerika hokua, mamuli o kona hana ole ana mai nei i na kanawai a oia hana ole ana, he hawawa nui ia maluna o kona mau loea kau kanawai.  Ke olelo ia nei he mea ole na mea a pau, ina ua hoomana ia na kanawai o ka Repubalika Hawaii, no ka Panalaau Hawaii, he mea ia na makou i olelo ai, he mau kanawai kupapau ia, he oiaio no paha, he ma kanawai maikai io no kahi o ka Repubalika Hawaii, elike me na kanawai Kiwila a Karaima, no ka mea, he ma kanawai no ia i kulike me ko Amerika, aka, ma kahi nae e loaa ai ka pono kaokoa i na kanaka oiwi o ka aina nei, oia hoi ke kanawai koho balota, na pohihihi iho la ka noonoo o na poe kau kanawai, a no ia kumu hoi makou i manao ai, aia iluna olaila ke kahua kakele e ku ai ko kakou hooponopono aupuni kuloko ana.  E kamailio hou aku ana no makou no keia kumuhana.

===============

 

HOOLE KE AUPUNI I KA HOOKOMO HOU ANA I NA LIMAHANA.

-

     Ma ka hora 11 o ke kakahiaka Poakahi nei, ua hoea aku he mau komite o ka poe kanu ko imua o ka Aha Kuhina maluna o ke kumuhana e pili ana i na limahana.  Mawaena o keia mau komite o John F. Hookfeld, J. B. Atherton a me C. Bolte.  Ua hoea ae na kuhina a pau ma ia halawai ana.

     Ua waiho aku na poe kanuko i na manao oia hoi, aole i hoonioni ia na kanawai o ke aupuni kiki i ka wa o ka Ahaolelo o Amerika Huipuia e hana mai ai i mau kanawai no Hawaii nei.  O na kanawai limahana wahi a na komite, wia no ia ma ke kulana elike me mamua o ka huki ia ana o ka hae, a e homau ia aku no pela a hiki i ka wa e hoike hou ia nai ai mai Wasinetona mai.

     O ka makemake o na poe kanuko, oia no ka hoomau ana aku i ka hookomo ana mai i na limahana kepa me ke keakea oleia a hiki i ka wa e noho hou ai ka

Ahaolelo ma Dekemaba ae nei.

     O ka pane a Mr. Dole i waiho mai ai imua o lakou, malalo o na olelo o ke kuikahi hoohui aina ua hiki ole i ke aupuni ke hoomau aku i ka hookomo ana mai i na limahana.  Ua hooholo ae ke aupuni wahi a Dole, aole loa oia e kokua ana i na mea pili limahana.